Για τον Ανδρέα Σκούρτη το μέλλον της σκηνογραφίας δεν είναι μόνο μέσα στα θέατρα

Έχει σχεδιάσει τη Σκηνή Νίκος Κούρκουλος στο Εθνικό Θέατρο και τα σχέδιά του βραβεύτηκαν με χρυσό μετάλλιο θεατρικής αρχιτεκτονικής και παραστασιακού χώρου, με την Ελληνική εθνική συμμετοχή στην “Prague Quadrennial of Performance Design and Space” το 2011. Έχει επίσης σχεδιάσει το νεόδμητο Κέντρο Παραστατικών τεχνών για το Διεθνές Σχολείο της Ουγκάντας, ενώ είναι πρωτεργάτης του Convention σκηνογραφίας που διοργανώνεται κάθε τέσσερα χρόνια στην Πράγα.

Ο λόγος για τον Ανδρέα Σκούρτη, αρχιτέκτονα, σκηνογράφο και μόνιμο λέκτορα σκηνογραφίας στην Royal Central School of Speech and Drama – University of London. Είναι ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής της Performing Architectures που σχεδιάζει και παράγει εκπαιδευτικές δραστηριότητες, θεατρικές παραστάσεις, performances, εγκαταστάσεις και κτίρια πολιτισμού. Έχει σαν βάση το Λονδίνο και η δράση του είναι διεθνής. Μέσα από την έρευνα και την πρακτική, πειραματίζεται με τη χρήση της αρχιτεκτονικής σαν εργαλείο σκηνογραφίας.

Έχει στο παρελθόν συνεργαστεί με μεγάλο αριθμό δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, και έχει σκηνοθετήσει και σκηνογραφήσει παραστάσεις στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και το Λονδίνο.

“Το μέλλον στη δουλειά του σκηνογράφου – αλλά και όλων των ειδικοτήτων του θεάτρου – είναι η συνεχής διερεύνηση τρόπων και μεθόδων που συμβαίνει μια συνεργασία. Η συνύπαρξη διαφορετικών δημιουργών, η συμβιωτική παραγωγή καλλιτεχνικού έργου μέσα από γενναίους και συνεχόμενους πειραματισμούς, η αποδόμηση των παρελθόντων ιεραρχικών στεγανών μοντέλων δουλειάς.

Το μέλλον της σκηνογραφίας δεν είναι μόνο μέσα στα θέατρα, αλλά και οπουδήποτε αλλού είναι εφικτό: σε κλειστούς και υπαίθριους δημόσιους χώρους, σε κομμάτια και διαδρομές της πόλης, σε οποιοδήποτε ‘φυσικό’ ή ‘νοητό’ χώρο και περιβάλλον” αναφέρει ο Ανδρέας Σκούρτης χαρακτηριστικά στο NEWS 24/7.

Τώρα επιστρέφει για λίγο στην Ελλάδα με το έργο “ΙΝ[Α]ΗΑΒΙΤ”, μία χωροποιητική συνύπαρξη της τέχνης του χορού, της σκηνογραφίας και της μουσικής. Αναζητά την ανθρώπινη κατάσταση και κατοίκηση, μέσα από την εξερεύνηση του οικείου και το παιχνίδι με το ανοίκειο. Τα σώματα των χορευτών/τριών πλάθουν και πλάθονται από το χάρτινο ποτάμι, το οποίο ρέει από μία αέναη πηγή παραγωγής. Συνδιαμορφώνουν τοπία και τα οικειοποιούνται.

“Στην παράσταση, η σκηνογραφία δεν σχεδιάζεται αποκλειστικά από το σκηνογράφο ώστε μετά να εκτελεστεί από τους ερμηνευτές, αλλά συν-δημιουργείται μέσα από συνεχόμενους καλλιτεχνικούς πειραματισμούς και τη συν-ύπαρξη σκηνογράφου, χορογράφου, χορευτών. Ο τρόπος με τον οποίο ο σκηνογραφικός χώρος κατοικείται, άλλοτε αποφασίζεται και άλλοτε συμβαίνει μέσα από πειραματισμούς στο χώρο” σημειώνει ο διακεκριμένος σκηνογράφος.

Το λογοπαίγνιο του τίτλου “in(a)habit” φανερώνει μία ανοιχτότητα νοημάτων. Το “μέσα” (in) ορίζει έναν τόπο, ενώ το “μία” (a) υπονοεί μία αμφισημία, αφήνει χώρο για το “άλλο”. Στη συνέχεια η λέξη “συνήθεια” (habit) συναντάται ελεύθερη, ποιητική. Με τον ίδιο τρόπο εμφανίζεται και η ενέργεια του κατοικώ (inhabit). Η ομάδα την ενσωματώνει και επαναμαγεύεται στις εσοχές της. Κατοικώ σημαίνει είμαι παρών/ούσα, ανήκω μέσα από πράξεις οικειοποίησης. Ανάμεσα στα σώματα και την ύλη κατοικεί και κατοικείται η μουσική και ο ήχος προτείνοντας και διανοίγοντας αόρατα τελετουργικά τοπία.

Το μέλλον της σκηνογραφίας δεν είναι μόνο μέσα στα θέατρα, αλλά και οπουδήποτε αλλού είναι εφικτό: σε κλειστούς και υπαίθριους δημόσιους χώρους, σε κομμάτια και διαδρομές της πόλης, σε οποιοδήποτε ‘φυσικό’ ή ‘νοητό’ χώρο και περιβάλλον

Πώς ορίζεται αλήθεια η σκηνογραφία;

Ο σκηνογράφος, πάντα σε στενή συνεργασία με όλους τους συντελεστές, σχεδιάζει, επιμελείται, συνθέτει το θεατρικό χώρο στον οποίο συμβαίνει μια παράσταση και τους χαρακτήρες που συμμετέχουν σ’ αυτήν. Χτίζει τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η χωρική δραματουργία.

Η πιο εύστοχη πρόσφατη περιγραφή της, διευρυμένης πια, πρακτικής της σκηνογραφίας είναι κατά τη γνώμη μου αυτή που δίνεται από την ομάδα που διοργανώνει την Prague Quadrennial of Performance Design and Space – τη μοναδική παγκόσμια έκθεση σκηνογραφίας και θεατρικής αρχιτεκτονικής, που γίνεται στην Πράγα κάθε τέσσερα χρόνια. Μεταφράζω ελεύθερα στα ελληνικά ένα κομμάτι από το www.pq.cz :

‘…Η σκηνογραφία, σήμερα, παρουσιάζεται συχνά μέσω ζωντανών συμμετοχικών εμπειριών, στις οποίες οι ‘θεατές’ έχουν έναν ενεργό ρόλο και όπου όλες οι διαφορετικές αισθήσεις συμμετέχουν. Βλέπουμε τη σκηνογραφία σαν μια μορφή τέχνης που πάει πέρα από το οπτικό μέρος, που εισέρχεται σε περιοχές δράσεων που επικεντρώνονται στη συνεργασία ανάμεσα σε διαφορετικές ειδικότητες δίνοντας χώρο έκφρασης σε νέες ιδέες και πειραματισμούς. Η σύγχρονη σκηνογραφία συχνά δημιουργεί περιβάλλοντα πολλαπλών αισθήσεων που ενεργοποιούν τη δημιουργική φαντασία, το μυαλό, αλλά και όλα τα αισθητήρια όργανα: μάτια, αυτιά, μύτη, δέρμα. Τα σκηνογραφικά περιβάλλοντα έχουν μεγαλύτερη έκταση από αυτό που προ-σχεδιάζει ο σκηνογράφος. Ολοκληρώνονται πραγματικά μόνο κατά την συνύπαρξή τους με τους όλους τους συμμετέχοντες, και ένα κομμάτι τους παραμένει ‘άγνωστο’ μέχρι να συμβεί…’

Πόσο δημιουργικά λειτουργείτε σε μία παράσταση; Είστε αυτόνομος ή κατά παραγγελία του σκηνοθέτη;

Αγαπημένες μου δουλειές είναι αυτές που ο διάλογος και η δημιουργική συνεργασία με τον/την σκηνοθέτη/χορογράφο, και στην ιδανική περίπτωση και άλλους συντελεστές, ξεκινάει πολύ νωρίς στη διαδικασία, έτσι ώστε όχι μόνο το τελικό αποτέλεσμα αλλά και η αφετηρία και η δημιουργική πορεία να συν-διαμορφώνονται. Ποτέ ένα μέλος της δημιουργικής ομάδας δεν είναι αυτόνομο, αλλά και ταυτόχρονα ο καθένας πρέπει με αμεσότητα και γενναιότητα να επικοινωνεί τις ιδέες του στους υπόλοιπους χωρίς τον φόβο της ‘απόρριψής’ ή της διαφωνίας. Η δημιουργία μιας παράστασης οφείλει να είναι μια συνεχής δημιουργική συν-κατοίκηση.

Η σύγχρονη σκηνογραφία συχνά δημιουργεί περιβάλλοντα πολλαπλών αισθήσεων που ενεργοποιούν τη δημιουργική φαντασία, το μυαλό, αλλά και όλα τα αισθητήρια όργανα: μάτια, αυτιά, μύτη, δέρμα.

Πώς δουλέψατε στο “ΙΝ[Α]ΗΑΒΙΤ” και πώς συνυπάρχει στην παράσταση ο χορός με τη σκηνογραφία;

Η χορογράφος Πωλίνα Κρεμαστά είχε διαμορφώσει, και μοιράστηκε μαζί μου, την εννοιολογική αφετηρία της παράστασης. Είχε δει δουλειά μου και είχα δει δουλειά της και ήξερα ότι θέλω να δουλέψουμε μαζί, όπως και εκείνη. Ξεκινήσαμε μια μακρά υπέροχη διαδικασία από συναντήσεις και ‘συμβιώσεις’ από τον περασμένο Νοέμβριο. Ήρθα από Λονδίνο τέσσερις φορές για τέσσερα διαφορετικά residencies.

Δουλεύοντας για μια παράσταση με κέντρο αναζήτησης τον τρόπο που ‘κατοικούμε’ το χώρο, τον κόσμο, την ύλη, σχηματίσαμε πρώτα τη μέθοδο της δικιάς μας καλλιτεχνικής συν-κατοίκησης. Πολύ γρήγορα αποφασίσαμε το υλικό και σχεδιάσαμε την κατασκευή που είναι η βασική ΄μηχανή’ που παράγει την σκηνογραφική ύλη. Το σύνολο όμως της σκηνογραφίας συν-διαμορφώθηκε και συνέχισε να εξελίσσεται από όλους μας – δημιουργική ομάδα και χορευτές.

Τα σώματα των πέντε χορευτών και ένα ‘έκτο σώμα’, αυτό της ‘μηχανής/ύλης’ συνθέτουν το σύνολο του σκηνογραφικού χώρου. Είναι μία συνεχής ‘χωρο-γραφική’ δράση. Οι διαφορετικές παραστάσεις μοιάζουν, αλλά δεν είναι ποτέ 100% ίδιες. Η διαδικασία έχει ένα μεγάλο κομμάτι που είναι δυναμικά μεταβαλλόμενο. Οι χώροι και οι εικόνες που συνεχίζουν να παράγονται, ακόμα και τώρα στις τελευταίες πρόβες, συνεχίζουν να με εκπλήσσουν. Συνεχώς ανακαλύπτουμε νέα τοπία που δημιουργούνται. Το ηχητικό ξεκίνησε να διαμορφώνεται επίσης νωρίς και προσθέτει δυναμικά στο χώρο. Οι φωτισμοί ολοκληρώνουν τις υφές και το ανάγλυφο της ογκομετρίας.

Τι σας γοητεύει ιδιαίτερα στην παράσταση αυτή και πώς επικοινωνεί με το σήμερα;

Καθένας μας μπορεί να σχηματίσει τις δικές του μεταφορές, να ‘διαβάσει’ και να ‘δει’ διαφορετικά πράγματα συνδεδεμένα με τις δικές του εμπειρίες ή φαντασιώσεις. Κάθε πρόβα που συμμετέχω με ταξιδεύει και σε ένα διαφορετικό ποιητικό χώρο, με κάνει να θυμάμαι ή να ονειρεύομαι διαφορετικά πράγματα.

Σήμεrα έχουμε ανάγκη να θυμηθούμε, όχι μόνο με το μυαλό μας αλλά και με τα σώματά μας, με τη φυσική μας παρουσία ότι μπορούμε να βρούμε την ποίηση και να την ‘κατοικήσουμε’.

Η γενναία διαθεσιμότητα, η εύπλαστη ευφυία και η εκρηκτική ενέργεια των σωμάτων των χορευτών και το πώς κατοικούν το υλικό, δημιουργεί συγκλονιστικά χωρο-ποιήματα. Αυτό ακριβώς έχουμε ανάγκη όλοι σήμερα. Να θυμηθούμε, όχι μόνο με το μυαλό μας αλλά και με τα σώματά μας, με τη φυσική μας παρουσία, ότι μπορούμε να βρούμε την ποίηση και να την ‘κατοικήσουμε’.

Είστε καθηγητής σκηνογραφίας στο Royal Central School of Speech and Drama – University of London. Στην Ελλάδα υπάρχουν αντίστοιχες σπουδές και αντιστοίχου επιπέδου;

Είμαι στο μόνιμο διδακτικό προσωπικό του Royal Central από το 2013 που επέστρεψα στο Λονδίνο. Είναι ένα ιστορικό σχολείο/πανεπιστήμιο θεάτρου, μοναδικό στον κόσμο πια σε σχέση με τον αριθμό όλων των θεατρικών ειδικοτήτων, πρακτικών και θεωρητικών, που συνυπάρχουν στο ίδιο κτίριο σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών. Όλοι οι φοιτητές δουλεύουν συνεχώς σε παραγωγές που συγκεντρώνουν όλες-κυριολεκτικά- τις ειδικότητες, και αυτό είναι ένα τεράστιο εφόδιο για τις μελλοντικές επαγγελματικές και καλλιτεχνικές τους πρακτικές.

Είναι σημαντικό -σχεδόν αυτονόητο- ότι οι καθηγητές τελούν καλλιτεχνικό έργο και εκτός σχολής και με αυτό τροφοδοτούν συνεχώς την εκπαιδευτική διαδικασία. Τη διαδικασία της δουλειά μας στο IN[A]HABIT την μοιράστηκα σε διάφορα στάδια με τους φοιτητές μου στο Λονδίνο. Είναι ένας επαναπροσδιορισμός του τρόπου με τον οποίο συνεργάζονται ο χορογράφος με το σκηνογράφο.

Πρέπει να επενδύσουμε στην εκπαίδευση των καλλιτεχνικών αντικειμένων και να αντισταθούμε στην υποβάθμισή τους – ένα φαινόμενο που δυστυχώς είναι διεθνές.

Στην Ελλάδα υπάρχουν -πολύ πιο αποσπασματικά και σε σχέση με λιγότερες βασικές ειδικότητες- κάποιες εξαιρετικές σχολές, δημόσιες και ιδιωτικές. Υπάρχει μια πληθώρα σχολών υποκριτικής και θεατρολογίας – αλλά οι πιο πρακτικές ειδικότητες όπως η σκηνογραφία/ενδυματολογία είναι λιγότερο αναπτυγμένες, και σπουδές σε άλλες ειδικότητες όπως η θεατρική συγγραφή, η δημιουργική παραγωγή, ή η κατασκευή σκηνικών και αντικειμένων είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Ενώ υπάρχει εξαιρετικό δυναμικό διδασκόντων και σπουδαστών, οι σχολές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν χρηματοδοτούνται επαρκώς, είναι υπό-στελεχωμένες και χωρίς βασικές αναγκαίες υποδομές. Πρέπει να επενδύσουμε στην εκπαίδευση των καλλιτεχνικών αντικειμένων και να αντισταθούμε στην υποβάθμισή τους – ένα φαινόμενο που δυστυχώς είναι διεθνές.

Πώς βλέπετε το εκπαιδευτικό σύστημα στις θεατρικές σπουδές στην Ελλάδα, τι θα αλλάζατε και τι θα ζητούσατε από το ΥΠ.ΠΟ. Α να θεσμοθετήσει;

Οι σχολές που υπάρχουν πρέπει να υποστηριχθούν πολύ περισσότερο, σε όλα τα επίπεδα. Ο τρόπος λειτουργίας τους πρέπει να μπορέσει να γίνει πιο ευέλικτος, και να προσαρμοστεί περισσότερο στην θεατρική/καλλιτεχνική πραγματικότητα της εποχής αλλά κυρίως του μέλλοντος.

Επίσης είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί, τουλάχιστον μία, Ακαδημία Θεάτρου στην οποία να συνυπάρχουν πολλαπλές πρακτικές και θεωρητικές κατευθύνσεις σε διάφορα επίπεδα σπουδών. Χρειάζεται ένας σχεδιασμός που να επαναπροσδιορίζει τις εκπαιδευτικές ανάγκες του μέλλοντος, με τόλμη και όραμα. Υπάρχουν οι συζητήσεις, υπάρχει το δυναμικό των ανθρώπων που έχουν την εμπειρία να κάνουν το σχεδιασμό, υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός σπουδαστών που διψούν για ένα τέτοιο σχολείο. Λείπει μια πρόσκληση από έναν κεντρικό φορέα – ή μια συνεργατική κίνηση των υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού- προς έμπειρους εκπαιδευτικούς και άλλους σχετικούς φορείς για την έναρξη ενός οργανωμένου σχεδιασμού.

Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να γίνει ένας ανοιχτός -πραγματικά ανοιχτός- διάλογος σε σχέση με το μέλλον της θεατρικής παιδείας. Οι σχολές του μέλλοντος καλούν και περιλαμβάνουν ανθρώπους από διάφορες καταγωγές, ηλικίες, ‘προϋπηρεσίες’ και ειδικότητες, σε μία ευέλικτη συνύπαρξη και δημιουργία. Πρέπει να μπει ένα οριστικό τέλος στους άγονους δογματισμούς και τις άχρηστες ιεραρχίες.

Παράλληλα είστε αρχιτέκτονας και μάλιστα έχετε δημιουργήσει πολλά πρότζεκτ και στο εξωτερικό. Θα επιστρέφατε στην Ελλάδα ως μόνιμη βάση;

Δεν έχω χάσει ποτέ την επαφή μου με την Ελλάδα. Εκτός από την οικογένεια και τους αγαπημένους μου φίλους που θέλω να βλέπω συχνά, συνεχίζω να κάνω δουλειές – τόσο παραστάσεις όσο και κτίρια. Έρχομαι όσο συχνά μπορώ και για εκπαιδευτικές δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα ένα masterclass/workshop που θα κάνουμε μαζί με την Πωλίνα Κρεμαστά, στις 3 Ιουνίου, με αφορμή την παράσταση.

Πριν μεταφέρω πάλι την βάση μου στο Λονδίνο, πέρασα μια πολύ δημιουργική περίοδο δέκα χρόνων στην Αθήνα και το σπίτι μου στο αγαπημένο Χιλιομόδι, τον τόπο καταγωγής μου. Δίδαξα στο Ναύπλιο στο τμήμα θεατρικών σπουδών για πέντε χρόνια, το οποίο ελπίζω να συνεχίσει να υπάρχει και να καταφέρω να το ‘ξανά-κατοικήσω’ ως επισκέπτης στο μέλλον. Η επιστροφή στην Ελλάδα ως μόνιμη βάση δεν είναι στα άμεσα σχέδιά μου – αλλά σίγουρα θέλω να συνεχίσω να παράγω έργο και εδώ. Όπως έχω πει και παλιότερα, Η Χώρα μας είμαστε Εμείς.

Μελλοντικά σχέδια

Αμέσως μετά τις παραστάσεις του IN[A]HABIT γυρνάω Λονδίνο για την τελική ευθεία προβών και παραστάσεων με του φοιτητές μου στη Central: ένα Immersive Performance Project με θέμα HOUSE και HOUSE PARTY, σε δύο απρόσμενους χώρους έκπληξη.

Έχει ξεκινήσει ήδη ο σχεδιασμός του επόμενου ακαδημαϊκού έτους, καθώς εφαρμόζουμε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο δυναμικό μοντέλο σύνθεσης των διδακτικών ενοτήτων και παραστάσεων. Ελπίζω ένα τουλάχιστον από τα θεατρικά μου project της επόμενης περιόδου να είναι πάλι στην Ελλάδα.

Ετοιμάζομαι για την Prague Quadrennial of Performance Design and Space τον Ιούνιο του 2023, με ανεξάρτητη συμμετοχή στον τομέα Performance Space – τα σχέδια ενός Κέντρου Παραστατικών Τεχνών στην Καμπάλα, Ουγκάντα – και ως μέλος της επιμελητικής ομάδας την Εθνικής Σπουδαστικής συμμετοχής του Ηνωμένου Βασιλείου.

Αλλά η μεγαλύτερη χαρά μου είναι που είμαι ένας από τους έξι επιμελητές της Εθνικής Ελληνικής συμμετοχής στην ίδια διοργάνωση. Έχουμε στείλει ήδη ‘ανοιχτό κάλεσμα – πρόσκληση συμμετοχής με υποβολή καλλιτεχνικού έργου’ στην ευρύτερη κοινότητα των Ελλήνων σκηνογράφων και ενδυματολόγων, και στόχος μας είναι, σε λίγο παραπάνω από ένα χρόνο από τώρα, το πολυδιάστατο σκηνογραφικό/ενδυματολογικό έργο που παράγεται στη χώρα μας να γίνει πολύ πιο ορατό τόσο στην Ελλάδα όσο και στο διεθνές κοινό μέσα από εκτυπωμένο και online κατάλογο και εκθέσεις στην Πράγα και την Αθήνα.

Είναι χαρακτηριστικό της πρακτικής μου να συνδυάζω την ίδια περίοδο θέατρο, αρχιτεκτονική και εκπαιδευτική δραστηριότητα. Με κάνει να αισθάνομαι ότι συνεχίζω να είμαι μέσα σε έναν κύκλο δράσης πολύ οικείο.

Συντελεστές: Χορογραφία: Πωλίνα Κρεμαστά/Σκηνογραφία/Κοστούμια: Ανδρέας Σκούρτης/Πρωτότυπη μουσική σύνθεση: Μπάμπης Παπαδόπουλος/Σχεδιασμός φωτισμών: Μελίνα Μάσχα/Κατασκευή σκηνικού: Βασίλης Κεφερλής/Graphic design/φωτογραφία/video: Παναγιώτης Ανδριανός/Α’ βοηθός χορογράφου: Θένια Αντωνιάδου/Β’ βοηθός χορογράφου: Σίσσυ Μαρμαριτσάκη/Ερμηνεύουν: Ερικέτη Ανδρεαδάκη, Θένια Αντωνιάδου, Γιώργος Βασιλόπουλος, Νίκος Γρηγοριάδης, Βάσια Ζορμπαλή/

Info: Σύγχρονο Θέατρο/1-6 Ιουνίου/έξι παραστάσεις/Ώρα 21.00

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις