Γλυπτά Παρθενώνα: Μπορείς να δανειστείς αυτό που σου ανήκει;

Η συζήτηση για τα Γλυπτά του Παρθενώνα ανοίγει και πάλι, με πρωτοβουλία του Πρωθυπουργού Κυριακού Μητσοτάκη, ο οποίος θέτει το θέμα όχι μόνο στην ατζέντα των συναντήσεων που έχει στη Βρετανική πρωτεύουσα, αλλά και σε ελληνικά και ξένα μίντια, ώστε να αναθερμανθεί το ζήτημα. Πάνω σε ποια βάση όμως;

Πρόσφατα ξένα δημοσιεύματα αναφέρουν διάφορα περί της “επιστροφής των γλυπτών” στη χώρα που τα γέννησε, ουσιαστικά όμως όχι μόνο δεν κομίζουν κάτι νέο, αλλά δημιουργούν εντυπώσεις και εμμέσως υποσκάπτουν τα επιχειρήματα που η Ελλάδα χρησιμοποιούσε τόσα χρόνια για την κλοπή του Έλγιν και το ηθικό και πολιτιστικό χρέος της επανένωσης του κορυφαίου μνημείου του Παρθενώνα.

Πίσω από τις γραμμές, αυτό που προμοτάρεται στα δημοσιεύματα δεν είναι η οριστική επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα, αλλά ένας επικείμενος δανεισμός. Αυτό δηλαδή που το 2019 είχε ακουστεί από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων και αναγκάζοντας την Υπουργό Πολιτισμού να κάνει δηλώσεις που επανέφεραν την εθνική γραμμή της μη αναγνώρισης της κυριότητας των γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο.

Τώρα το θέμα παίρνει πάλι πάνω του ο Πρωθυπουργός, που ναι μεν δεν μίλησε για “δανεισμό”, αλλά δεν τον απέκλεισε κιόλας.

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι ένα θέμα που επανέρχεται διαρκώς στην επικαιρότητα. Και είναι απολύτως λογικό. Θα έλεγε κανείς πως η βίαιη απόσπασή τους από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης από τον Λόρδο Έλγιν και η έκθεσή τους στο Βρετανικό Μουσείο συνιστά μία μεγάλη εθνική πληγή. Και η επιστροφή τους ένα μεγάλο όνειρο που διαρκώς διαψεύδεται, ακόμη και σήμερα, που ο κόσμος δείχνει πως προχωρά μπροστά, πως οι πολιτικές των μουσείων αλλάζουν, αλλά και πως τα βασικά ζητήματα της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν πια λυθεί.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τεράστια πίεση από τη μουσειολογική και ευρύτερα επιστημονική κοινότητα για την “αποαποικιοποίηση” των Μουσείων, που σε μεγάλο βαθμό –όχι όμως περιοριστικά– συνδέεται με τις κλεμμένες αρχαιότητες που εκτίθενται στα Μουσεία της αποκιοκρατίας. Η πίεση αυτή οδήγησε στην υιοθέτηση του όρου “ηθική των Μουσείων” από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων το φθινόπωρο του 2022.

Ευτύχημα σε όλον αυτόν τον αγώνα που κάνουν όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις 50 χρόνια τώρα, είναι η διατήρηση της κόκκινης γραμμής πως πάγια θέση της χώρας μας είναι ότι δεν αναγνωρίζει στο Βρετανικό Μουσείο νομή, κατοχή και κυριότητα των Γλυπτών, καθώς αποτελούν προϊόν κλοπής από τον Έλγιν. Ελπίζουμε αυτή η κόκκινη γραμμή να συνεχίσει να τηρείται.

Και λέμε ελπίζουμε γιατί την ερχόμενη εβδομάδα εγκαινιάζεται στο Μουσείο Ακρόπολης η έκθεση «Νοήματα» και ανάμεσα στα εκθέματα θα δούμε ως δάνειο την υδρία του Μειδία, ένα από τα σημαντικότερα ερυθρόμορφα αγγεία των συλλογών του Βρετανικού Μουσείου.

Η υδρία μαζί με ακόμη επτά αντικείμενα από το Βρετανικό είναι τα πρώτα που δανείζονται σε δημόσιο ελληνικό μουσείο, καθώς ως τώρα η πολιτική ηγεσία είχε αποφασίσει να μην έχει σχέσεις ανταλλαγής με το βρετανικό ίδρυμα όσο εκκρεμεί το ζήτημα του επαναπατρισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Άλλαξε κάτι τώρα;

 

Πώς ανοίγει και πάλι η συζήτηση για τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Στο πλαίσιο της επίσκεψης που πραγματοποιεί στο Λονδίνο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης μίλησε στο βρετανικό δίκτυο BBC και μεταξύ άλλων υπογράμμισε πως τα Γλυπτά του Παρθενώνα «αναμφίβολα» θα φαίνονταν καλύτερα στο μουσείο της Ακρόπολης, που κατασκευάστηκε για αυτό τον σκοπό.

«Δεν είναι θέμα επιστροφής εκθεμάτων των οποίων αμφισβητείται η ιδιοκτησία. Αυτά τα Γλυπτά ανήκουν στην Ελλάδα και ουσιαστικά εκλάπησαν», τόνισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
«Είναι ένα ζήτημα επανένωσης. Πού μπορεί να εκτιμήσει κανείς περισσότερο την ομορφιά των εκθεμάτων. Αν σας έλεγα ότι θα κόψουμε στα δύο τη Μόνα Λίζα και η μισή θα ήταν στο Λούβρο και η μισή στο Βρετανικό Μουσείο, θα μπορούσαν οι άνθρωποι να εκτιμήσουν την ομορφιά αυτού του πίνακα; Το ίδιο ισχύει με τα Γλυπτά του Παρθενώνα», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

«Για αυτό συνεχίζουμε να ασκούμε πίεση, ώστε να επιτευχθεί μια συμφωνία, που θα ήταν μια συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Βρετανικού Μουσείου», είπε ο πρωθυπουργός. Αυτή η συμφωνία, σημείωσε «θα επέτρεπε να δούμε την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα και να θαυμάζουν οι άνθρωποι την ομορφιά τους στη γενέτειρά τους».

Ερωτηθείς αν είναι σίγουρος ότι θα επιτευχθεί αυτή η συμφωνία, απάντησε: «Δεν έχουμε κάνει όση πρόοδο θα θέλαμε στις διαπραγματεύσεις, αλλά είμαι υπομονετικός. Θα συνεχίσουμε να επιμένουμε». Σε ερώτηση αν πιστεύει ότι θα επιτευχθεί η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα κατά τη διάρκεια της θητείας του, είπε: «Το ελπίζω. Μόλις επανεξελέγην, έχω ολόκληρη τη θητεία μπροστά μου».

Τι δεν ξεκαθάρισε ο πρωθυπουργός

Ο Πρωθυπουργός στις δηλώσεις του πουθενά δεν αναφέρεται σε κάποια επικείμενη συμφωνία δανεισμού. Ωστόσο, δεν την αποκλείει με τα λεγόμενά του και δεν τονίζει την πάγια θέση της χώρας μας πως ότι δεν αναγνωρίζει στο Βρετανικό Μουσείο νομή, κατοχή και κυριότητα των Γλυπτών.

Πώς μπορείς άλλωστε να δανειστείς αυτό το οποίο σου ανήκει; Και πώς μπορείς να επιστρέψεις κάτι που είναι δικό σου, μετά το πέρας της περιόδου δανεισμού;

Να θυμίσουμε εδώ πως, ήδη από το 2019, το θέμα των Γλυπτών του Παρθενώνα έχει αναλάβει να φέρει σε πέρας ο ίδιος ο Πρωθυπουργός. Ήταν ένα από τα θέματα που το καλοκαίρι του 2019 έθεσε στον τότε Βρετανό ομόλογό του Μπόρις Τζόνσον. Η δήλωση τότε του Έλληνα Πρωθυπουργού, σε συνέντευξή του, ότι η Ελλάδα ζητά τον «δανεισμό» των γλυπτών, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων, όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και μεταξύ των ειδικών που ασχολούνται με το θέμα διεθνώς, ακόμη και μεταξύ των επιστημόνων που συμμετέχουν στις διεθνείς επιτροπές για την επανένωση των γλυπτών. Τελικά, το ολίσθημα αποσύρθηκε, όμως παρέμεινε η προσπάθεια του Πρωθυπουργού να έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων με μια ασαφή επίκληση μιας “συμφωνίας” της οποίας οι όροι δεν διασαφηνίζονται.

Η θέση των Βρετανών και οι κρίσιμες συναντήσεις που επίκεινται

Σήμερα, Δευτέρα 27 Νοεμβρίου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα συναντηθεί με τον ηγέτη των Εργατικών, Κιρ Στάρμερ και την Τρίτη με τον Βρετανό πρωθυπουργό, Ρίσι Σούνακ.

Ο πρωθυπουργός αναμένεται να θέσει το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα και στις δύο συναντήσεις. Η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη λάβει τη διαβεβαίωση του Κιρ Στάρμερ, ηγέτη του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας, ότι σε περίπτωση εκλογικής νίκης του κόμματός του, το επόμενο έτος, δε θα εμποδίσει μια συμφωνία για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα.

Τι συνιστά όμως αυτή τη συμφωνία; Όπως σημειώνει ο Guardian, ο Στάρμερ, μέσω συνεργατών του, στηρίζει μία δανειακή συμφωνία, που θα έβλεπε τα αρχαία να επιστρέφουν στη χώρα όπου λαξεύτηκαν πριν από 2.500 χρόνια.
«Εάν συμφωνηθεί μια δανειακή συμφωνία, που θα είναι αμοιβαία αποδεκτή από τη βρετανική κυβέρνηση και την ελληνική κυβέρνηση, δεν θα σταθούμε εμπόδιο», ανέφερε ένας από τους στενούς συμμάχους του ηγέτη των Εργατικών, σύμφωνα με τους Financial Times.

Τι σημαίνει όμως δανειακή συμφωνία; Θα είναι μακροχρόνιος δανεισμός ή δανεισμός πενταετίας πέραν της οποίας τα γλυπτά θα γυρίσουν στο Βρετανικό Μουσείο; Θα αναγνωρίζει την κυριότητα των γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο ή όχι; Θα περιλάμβάνει αντιδάνεια από άλλα ελληνικά Μουσεία και τι είδους;

Ο παραλογισμός καλά κρατεί

Όλα αυτά που λαμβάνουν χώρα είναι εξόχως επικίνδυνα και ακόμη πιο επικίνδυνο είναι πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν έχει ξεκαθαρίσει πως η Ελλάδα επιδιώκει την κυριότητα και κατοχή των Γλυπτών του Παρθενώνα και πως είναι αντίθετη σε κάθε μορφής δανεισμό. Επίσης, δεν έγινε ποτέ γνωστό το περιεχόμενο των μυστικών συνομιλιών που αντιθεσμικά και πέραν του πρωτοκόλλου διεξήγαγαν ο Κ. Μητσοτάκης, ο Γ. Γεραπετρίτης και ο Ν. Δένδιας απευθείας με τον Τζ. Όσμπορν, πρόεδρο του Βρετανικού Μουσείου το φθινόπωρο του 2021 -αλλά και πέρσι τέτοια περίοδο σ’ ένα γνωστό πολυτελές ξενοδοχείο του Λονδίνου, έλαβαν χώρα μυστικές συναντήσεις του ίδιου του Πρωθυπουργού με τον Διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου, Τζορτζ Όσμπορν.

Αν δεν ξεκαθαριστεί με απόλυτη σαφήνεια η αντίθεση της Ελλάδας στον δανεισμό, τότε είμαστε μπροστά σε έναν τεράστιο κίνδυνο. Αν συνυπολογίσουμε και το πρότυπο της “συμφωνίας” που η Ελλάδα έκανε με τη συλλογή Στερν και τις 161 Κυκλαδικές Αρχαιότητες. τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα. Τότε είχαμε αναρωτηθεί τι θα γινόταν αν το Βρετανικό Μουσείο αναγνώριζε την κυριότητα των έργων στην Ελλάδα, αλλά όχι την κατοχή διατηρώντας παράλληλα τα δικαιώματα έκθεσής τους.

Θυμίζουμε πως το NEWS 24/7 έχει κάνει μία μεγάλη έρευνα και μίλησε με 4 κορυφαίους επιστήμονες σχετικά με το πόσο εφικτός είναι ένας επαναπατρισμός με την πραγματική σημασία του όρου και όχι ένας «επαναπατρισμός» με το μοντέλο της συλλογής Στερν και όλοι είχαν ταχθεί ενάντια. Και δικαίως, αφού αυτή τη στιγμή που μιλάμε καμία από τις 161 κυκλαδικές αρχαιόττες δεν εκτίθεται στην Ελλάδα. Ακόμη και οι 15 που εκτίθεντο στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης έχουν επιστρέψει στη Νέα Υόρκη και θα εκτεθούν στην μεγάλη έκθεση που ετοιμάζεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

«Άραγε αυτή την «επανένωση» με το κορυφαίο μνημείο διεκδικεί πλέον η χώρα μας; Το να παραμείνουν τα γλυπτά για έκθεση στο Λονδίνο με μια πινακίδα που θα αναγράφει ότι ανήκουν στην Ελλάδα; Ή, ακόμη χειρότερα, μια συμφωνία ανταλλαγής με μοναδικά αρχαία έργα τέχνης που εκτίθενται σε ελληνικά μουσεία, όπως αυτή που υπέγραψε η ελληνική κυβέρνηση για τη Συλλογή Στερν και φαίνεται να προσπαθεί να προωθήσει και για τα γλυπτά του Παρθενώνα;» είχε αναρωτηθεί τότε εύλογα και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων.

Ας ελπίσουμε να πρυτανεύσει η λογική και ο σεβασμός στον πολυετή αγώνα της Ελλάδας προκειμένου να πετύχει το δίκαιο. Να επιστρέψουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα σε αυτήν, όχι σαν δάνειο, αλλά όπως πρέπει. Με την κυριότητα και την κατοχή των Γλυπτών του Παρθενώνα να ανήκουν στην Ελλάδα.