Η Τέχνη δεν φιμώνεται – Επιστρέψτε τα έργα στην Πινακοθήκη

Πέμπτη 27 Μαρτίου, ώρα 17:00, και έξω από την Εθνική Πινακοθήκη, πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε ζητώντας το αυτονόητο: την επιστροφή των «βανδαλισμένων έργων» του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην έκθεση “Η Σαγήνη του Αλλόκοτου”.

Η κινητοποίηση αυτή, που υποστηρίχθηκε από καλλιτέχνες, σωματεία, δημοσιογράφους και ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών και καθηγητές Πανεπιστημίου ήταν μια δήλωση υπεράσπισης της ελευθερίας της Τέχνης και της έκφρασης. Ήταν επίσης μια διαμαρτυρία ενάντια σε κάθε απόπειρα λογοκρισίας και φίμωσης των καλλιτεχνικών δημιουργιών που κρίνουν τον κόσμο γύρω μας με ένταση και συχνά με αντισυμβατικό τρόπο.

Το ιστορικό του “βανδαλισμού” στην Πινακοθήκη

Θυμίζουμε πως στις 10 Μαρτίου 2025, η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου δέχθηκε επίθεση από τον βουλευτή του κόμματος «Νίκη», Νίκο Παπαδόπουλο, ο οποίος, με τη βοήθεια άλλου ατόμου, κατέστρεψε τέσσερα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην έκθεση Η Σαγήνη του Αλλόκοτου. Τα έργα, με τίτλους Εικόνισμα 1, Εικόνισμα 16, Εικόνισμα 17 και Άγιος Χριστόφορος, αποσπάστηκαν βίαια και καταστράφηκαν.

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Συραγώ Τσιάρα, αποφάσισε, με τη συμφωνία του καλλιτέχνη, να αφήσει τα έργα στη θέση τους, ενσωματώνοντας τα ίχνη της βίας ως «Σύμπτωμα», στέλνοντας μήνυμα υπέρ της προστασίας της τέχνης. Αυτή η “γενναία” της πράξη και επιλογή ωστόσο δεν είχε μεγάλη διάρκεια, καθώς λίγες μέρες μετά τα έργα αυτά απομακρύνθηκαν με δικαιολογία πως θα υποβληθούν σε διαδικασίες συντήρησης και αποκατάστασης, ενώ ειδικοί θα εκτιμήσουν τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ασφαλή επανέκθεσή τους στην έκθεση στον Ενδιάμεσο Χώρο της Εθνικής Πινακοθήκης.

Αναμένοντας τα…. έργα

Ωστόσο, 15 μέρες μετά και δεν έχουμε καμία ενημέρωση για το τι μέλλει γενέσθαι. Εν έτει 2025, σε μία δημοκρατική χώρα όπως η Ελλάδα, ειδικοί “πασχίζουν” να βρουν τις κατάλληλες συνθήκες έκθεσης τεσσάρων έργων που η ακροδεξιά ρητορική αποφάσισε να χαρακτηρίσει βλάσφημα και βέβηλα. Μάλλον, η τέχνη πρέπει να περάσει από αυστηρές «λογοκριτικές» εξετάσεις για να καταλάβουμε αν πληροί τα κριτήρια της πολιτικής ορθότητας.

Το κάλεσμα αυτό υπέρ της ελευθερίας της Τέχνης μεγάλη απήχηση δεν είχε. Δεν είχε “επικοινωνηθεί” όσο θα έπρεπε, μας είπαν, γιατί μεσολάβησε και το χοντρό φάουλ της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη που έδωσε το δικό της σόου στην Αργολίδα.

Ωστόσο, αυτό δεν αναιρεί την αξία της συγκέντρωσης αυτής. “Ο φόβος δε θα νικήσει” έγραφε το μεγάλο πανό της ΠΟΘΑ που είχε απλωθεί μπροστά στο γκαζόν. Και ο “φόβος δεν πρέπει να νικήσει” προσθέτουμε εμείς. Και δεν πρέπει το θέμα να θεωρηθεί λήξαν μέχρις ότου τα τέσσερα έργα επιστρέψουν στις προθήκες τους.

Ο προαύλιος χώρος της Πινακοθήκης γέμισε με χαρτόνια που απεικόνιζαν έργα τέχνης που είχαν υποστεί λογοκρισία στο παρελθόν, μια ζωντανή μαρτυρία των επιθέσεων που η Τέχνη συνεχίζει να δέχεται. Και όσο συνεχίζεται αυτή η σιωπή, η επίθεση στην τέχνη, στην ελευθερία της έκφρασης και στο δικαίωμα να δημιουργούμε χωρίς περιορισμούς, συνεχίζεται κι αυτή.

Μια ηχηρή απουσία και μια ηχηρή παρουσία

Ηχηρή και δηλωτική ήταν η απουσία της διευθύντριας της Πινακοθήκης Συραγώς Τσιάρα, τη μέρα που κόσμος συγκεντρώθηκε για να υποστηρίξει τη δική της επιλογή έργων και τη δική της -αυτονόητη- ελευθερία να επιμελείται τις εκθέσεις της όπως αυτή θέλει.

Παρούσα ωστόσο δήλωσε η καλλιτέχνιδα Γεωργία Σαγρή η οποία το 1999 παραπεφθηκε από τρεις εισαγγελείς σε δικη για το έργο της “Πολυτεχνείο”.
“Με κάλεσαν να απολογηθώ. Η Τέχνη δεν απολογείται. Αυτό που ζούμε τώρα με τα έργα της Εθνικής Πινακοθήκης είναι μέρος μίας συντονισμένης προσπάθειας να φιμωθεί η Τέχνη” είπε χαρακτηριστικά στο κοινό η Γεωργία Σαγρή. Το έργο αυτό, το οποίο αναφερόταν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου του 1973, επικρίθηκε για την έντονη και αμφιλεγόμενη απεικόνιση των γεγονότων, προκαλώντας αντιδράσεις από πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς.

“Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στη Νέα Υόρκη” είπε, αναφερόμενη στη λογοκρισία που είχε υποστεί η Ροζ Σημαία της Γεωργίας Λαλέ και κατέληξε λέγοντας: “αν κάτι μας διδάσκει -η λογοκρισία- αυτό είναι μεγαλύτερη αντίσταση”.

Ωραία λοιπόν τα καλέσματα και οι διαμαρτυρίες, αλλά αυτά τα έργα θα επιστρέψουν άραγε ποτέ; Κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας, εξήλθε από την Πινακοθήκη μία μικρή ομάδα μαθητών, οι οποίοι κοιτούσαν κάτω το πλήθος και τα πανό με απορία. Πολλοί ήταν οι μαθητές που φωτογράφισαν αυτό το στιγμιότυπο, ίσως χωρίς να κατανοούν πλήρως την ένταση της στιγμής ή τη σημασία του. Μάλλον, τους φάνηκε κάτι μακριά από την καθημερινότητά τους. Πού να ήξεραν πως έγιναν μάρτυρες μίας στιγμής που το ίδιο τους το μέλλον, σε μία οιωνεί δημοκρατούμενη χώρα, διακυβεύεται. Γιατί όταν η Τέχνη, η ελευθερία της έκφρασης φιμώνεται, τίποτα δεν είναι αυτονόητο πια, ούτε για αυτούς, ούτε για κανέναν.