Η Χαρά Κότσαλη χορογραφεί τη σύγχρονη αίσθηση αποπροσανατολισμού στην ψηφιακή εποχή

Η Χαρά Κότσαλη, μια από τις πιο σημαντικές χορογράφους της σύγχρονης ελληνικής σκηνής, γνωστή για τις τολμηρές και καινοτόμες χορογραφίες της, που συχνά συνδυάζουν τη σωματικότητα με την κοινωνική και πολιτική θεματολογία, παρουσιάζει την παράσταση “It’s the End of the Amusement Phase” στο πλαίσιο των Onassis Dance Days 2025 που θα λάβουν χώρα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση από τις 3 έως τις 6 Απριλίου 2025. Με πέντε παραστάσεις και μία κινηματογραφική πρόταση, το φεστιβάλ εξερευνά τα όρια της σωματικότητας, της εικαστικότητας και της ταυτότητας, δίνοντας φωνή στις αγωνίες, τις ελπίδες και τις ματαιώσεις της σύγχρονης εποχής.

Με σπουδές στην ανθρωπολογία και εμπειρία ως ερμηνεύτρια σε συνεργασίες με διακεκριμένους καλλιτέχνες, η Χαρά Κότσαλη προσεγγίζει τον χορό ως ένα μέσο για να διερευνήσει τις έννοιες της προόδου, του χρόνου και της ανθρώπινης ύπαρξης. Η δουλειά της χαρακτηρίζεται από μια βαθιά σύνδεση με τις κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες της εποχής της, ενώ πάντα επιδιώκει να προκαλέσει το κοινό με έργα που συνδυάζουν τον ήχο, την κίνηση και τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Στην “It’s the End of the Amusement Phase” εξερευνά τη συναισθηματική ιστορία του παρόντος, μέσα από την αντιεπική αφήγηση ενός κόσμου που αποτυγχάνει να πραγματοποιήσει τις προσδοκίες του για πρόοδο και τεχνολογική επανάσταση. Με μια σύνθεση που συνδυάζει κίνηση, ήχο και ποίηση, η Κότσαλη αποτυπώνει την αίσθηση της τεχνοθλίψης και την απογοήτευση του μέλλοντος που δεν ήρθε ποτέ.

Στη συνέντευξή της στο NEWS 24/7, η ίδια εξηγεί τη διαδικασία δημιουργίας της παράστασης, αναλύει τη σχέση της με τη διαφιλονικούμενη έννοια της προόδου, και μοιράζεται τη συναισθηματική φόρτιση πίσω από τη χορογραφία που επιδιώκει να εκφράσει την αβεβαιότητα του σύγχρονου κόσμου.

Η “σπουδή” χορογραφίας της Χαράς Κότσαλη

Η δουλειά σας κινείται ανάμεσα στη χορογραφία, την ανθρωπολογία, το ντοκιμαντέρ και τη μουσική. Πώς αλληλεπιδρούν αυτές οι διαφορετικές γλώσσες μεταξύ τους στη χορογραφική σας πρακτική;

Δεν είμαι σίγουρη ότι η δουλειά μου έχει αυτό το στίγμα, αλλά σίγουρα η πρακτική και τα ενδιαφέροντά μου σχετίζονται πολύ οργανικά με τα πεδία αυτά. Η δημιουργία χορογραφικών έργων ήρθε άλλωστε από αυτή μου την ανάγκη, να δω τον χορό και τη χορογραφία ως το σημείο συνάντησης όλων αυτών που με απασχολούν και με εμπνέουν.

Η δική μου «σπουδή» χορογραφίας θα έλεγα ότι ήταν η εμπειρία μου ως ερμηνεύτριας πλάι σε εξαιρετικές κι εξαιρετικούς δημιουργούς, αλλά και το μεταπτυχιακό μου στην ανθρωπολογία. Εκεί ξεκλείδωσαν πολλά πράγματα από αυτά που αναζητώ μέσα στην καλλιτεχνική διαδικασία και αυτό με τη σειρά του μου έδωσε το θάρρος να προσκαλέσω στην πρακτική όλα εκείνα που αγαπώ και που πραγματικά με αφορούν τεχνικά και εννοιολογικά. Η μουσική και ο ήχος είναι πολύ βασικά δραματουργικά εργαλεία και είναι μέσα με τα οποία έτσι κι αλλιώς έχω πολύ οργανική σχέση από μικρή ηλικία.

Στο Onassis AiR εστιάσατε στην έρευνα για το “IT’S THE END OF THE AMUSEMENT PHASE”. Τι ρόλο παίζει για εσάς η έννοια της έρευνας στη χορογραφική διαδικασία;

Έχει χυθεί πολύ ιδρώτας για να αντιληφθεί το «κοινό» και να πειστούν οι χρηματοδότες για τη σημασία της έρευνας στη χορογραφική διαδικασία. Με πετυχαίνετε ωστόσο σε μια περίοδο που έχω αρχίσει να γίνομαι καχύποπτη με την ίδια μας την ανάγκη να ορίσουμε την καλλιτεχνική διαδικασία με όρους που έρχονται από το ακαδημαϊκό κι επιστημονικό συγκείμενο.

Σαφώς και κάνω έρευνα πριν στήσω ένα έργο, ή θα έλεγα ότι το ίδιο το έργο και η χορογραφία είναι για μένα ένα ζωντανό ερώτημα, μια διαλεκτική διαδικασία που συνθέτει και ξαναγκρεμίζει. Όμως και πριν την ονομάσουμε έρευνα, αυτή η διαδικασία ήταν πάντα εκεί, σε κάθε έργο. Είτε αυτό καταπιάνεται με θεωρητικές έννοιες, πολιτικά ζητήματα και αισθητικές θεωρίες είτε πρόκειται για ένα αμιγώς κινητικό έργο. Σε κάθε έργο τίθενται ερωτήματα, ακολουθείται μια εξαντλητική διαδικασία εξεύρεσης λύσεων και νέων ιδεών.

Τι συμβολίζει ο τίτλος του έργου;

Διαβάζοντας ένα άρθρο στο διαδίκτυο για το παράδοξο της παραγωγικότητας και πώς αυτό τοποθετείται στη συνθήκη της ψηφιακής τεχνολογίας, έπεσα πάνω σε μια φράση που μιλούσε για το τέλος της διασκέδασης όσον αφορά στη σχέση μας και τις προσδοκίες από την τεχνολογική επανάσταση. Ήταν μια φράση που με κέντρισε.

Είχε το είδος (απ)αισιοδοξίας με την οποία μπορώ να συνδεθώ συναισθηματικά και πολιτικά. Αναδιατυπώνοντας τη φράση ως «το τέλος μια φάσης», βρήκα ενδιαφέρον ότι αμέσως δημιουργείται η ελπίδα για την αρχή μιας άλλης. Η ίδια η παρουσία του amusement μέσα στον τίτλο είναι για μένα κεντρικής σημασίας στο πώς μπορεί να συνδέσει το θέαμα με την κοινωνική πραγματικότητα. Ήταν και η στιγμή που χρειαζόμουν 7 λέξεις για τον τίτλο μου. Δεν ένιωθα ότι θέλω να συμπυκνώσω περισσότερο.

“Η ιστορία γράφεται από τις νικημένες και η Ιστορία διαγράφεται από τις λυπημένες

Στο “IT’S THE END OF THE AMUSEMENT PHASE” οι τρεις γυναίκες χορεύτριες παλινδρομούν ανάμεσα στο προσωπικό και το συλλογικό σώμα με την Ιστορία. Πώς συνδέεται αυτή η συνεχής εναλλαγή με τον τρόπο που βιώνουμε σήμερα την Ιστορία;

Η αλληλοπλοκή των μικροϊστοριών με τα μεγάλα ιστορικά αφηγήματα είναι κεντρικής σημασίας στον τρόπο που βιώνουμε τη ζωή μας και στα ερμηνευτικά σχήματα στα οποία καταφεύγουμε για να εξηγήσουμε τι (μας) συμβαίνει. Υπήρξε η περίοδος που η αφήγηση της Ιστορίας έπρεπε να διεκδικήσει την αξία της μικροαφήγησης, των προσωπικών βιωμάτων, αλλά και του πώς το συναίσθημα συνιστά κι αυτό δυνάμει ένα ιστορικό τεκμήριο. Ο πολύς Ναπολέων Βοναπάρτης είχε πει στην διάσημη ρήση του ότι “η ιστορία γράφεται από τους νικητές”. Εμείς στην παράσταση λέμε ότι “η ιστορία γράφεται από τις νικημένες και η Ιστορία διαγράφεται από τις λυπημένες“.

Αισθάνομαι καμιά φορά ωστόσο, ότι βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο που το βίωμα και η προσωπική ιστορία τείνουν να γίνουν η βασική αφήγηση με τον τρόπο μάλιστα που συσκοτίζονται οι ταξικές, εθνοτικές, έμφυλες και λοιπές καταβολές της κάθε μικροιστορίας σε πολύ συγκεκριμένες υλικές συνθήκες. Η ιστορικοποίηση είναι ένα διάνυσμα που εκτείνεται ταυτόχρονα προς το ατομικό και το συλλογικό, και η καθεμία προφανώς εδώ ορίζει σε ποιο «συλλογικό» αναφέρεται.

Μιλάτε για την έννοια της προόδου ως το πιο εξαντλητικό γραμμικό αφήγημα. Τι σας έκανε να την αμφισβητήσετε και να τη θέσετε στο επίκεντρο του έργου σας;

Η έννοια της προόδου με αγχώνει και με μπερδεύει. Το αφήγημα της προόδου ως εγγενούς τάσης της ανθρώπινης ιστορίας και των κοινωνιών δεν είναι απλώς αναληθές, είναι και ύποπτο. Σαφώς και η καθεμία έχει στο μυαλό της μια διαφορετική εκδοχή του τι συνιστά πρόοδος, αλλά λίγο πολύ όλο περιστρέφεται γύρω από την οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη, γύρω άτομα αντί για κοινωνίες και τον άνθρωπο ως επιδοσιακό υποκείμενο. Προσωπικά, νιώθω εντελώς εξαντλημένη, γέννημα θρέμμα μιας αποσιωπημένης επισφάλειας που αντιμετωπίζεται ως μικροπρονόμιο κι έτσι δε μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό της ως αυτό που είναι.

Η παράσταση φέρνει στο νου έναν χορογραφικό “μαραθώνιο”. Τι ρόλο παίζει η σωματική εξάντληση στην αφήγηση που θέλετε να δημιουργήσετε;

Θα έλεγα ότι η αποσιωπημένη εξάντληση είναι η σωματική ταυτότητα για πολλές από μας στη γενιά μου και όχι μόνο. H σωματική εξάντληση είναι δομικό στοιχείο της αφήγησης που επιδιώκουμε να στήσουμε επί σκηνής. Τα σώματα διατρέχουν ένα ακατάστατο αρχείο χορών διασκέδασης, προπαγάνδας και απόλαυσης.

Σωρεύουν κινητικά και ηχητικά υλικά που έχουν διατελέσει το μικρό ή μεγάλο ρόλο τους και καταβυθίζονται σε μια χρονική αφήγηση που εξαντλεί του σωματικούς και συναισθηματικούς τους πόρους. Η εξάντληση της σωματικής εξιστόρησης δεν σημαίνει και την αδυναμία να εκτεθούν αυτά τα σώματα στο μέλλον.

Μιλάτε για σώματα που αιωρούνται σαν διαστημικά συντρίμμια. Είναι αυτό μια μεταφορά για τη σύγχρονη αίσθηση αποπροσανατολισμού και έλλειψης σταθερού εδάφους;

Ακριβώς αυτή είναι η αίσθηση. Μια αδυναμία να προσδιορίσει κανείς πού βρίσκεται, από πού έρχεται και προς τα πού θα επιθυμούσε να πάει. Τα διαστημικά συντρίμμια περιγράφονται ως «ανενεργά τεχνητά αντικείμενα στο διάστημα τα οποία δεν έχουν πλέον κάποια χρήσιμη λειτουργία», «συντρίμμια κατακερματισμού από τη διάλυση εγκαταλελειμμένων πυραυλικών σωμάτων και διαστημικών σκαφών». Απλοήγητα συντρίμμια.

Το scrolling σε πλατφόρμες όπως το Instagram συμπυκνώνει κατά τη γνώμη μου επίσης πολύ καλά αυτό το ψυχικό και διανοητικό status. Η τεχνολογία infinite scrolling είναι μια κάθετη περιήγηση χωρίς ορίζοντα, μια ελεύθερη πτώση σχεδιασμένη να μην προσγειώνεται ποτέ κάπου. Η σελίδα διαρκώς ανανεώνεται, το «έδαφος» διαρκώς μετακινείται παρακάτω και η πτώση στην ψηφιακή κουνελότρυπα διαρκεί για πάντα.

Έχετε δουλέψει τόσο στη θεατρική σκηνή όσο και στον σύγχρονο χορό, ενώ έχετε αναλάβει την κίνηση σε θεατρικές παραστάσεις μεγάλων σκηνοθετών. Υπάρχει κάποια διαφορά στην προσέγγιση σας όταν δουλεύετε στο θέατρο σε σχέση με τη δημιουργία ενός αυτόνομου χορογραφικού έργου;

Έχω υπάρξει πολύ τυχερή στις συνεργασίες μου στο κομμάτι του σχεδιασμού κίνησης στο θέατρο, με την έννοια ότι βρέθηκα και βρίσκομαι δίπλα σε άτομα που εκτιμώ πολύ τη δουλειά τους, καλλιτέχνιδες/ες από τους οποίους μαθαίνω πάρα πολλά πράγματα πάντοτε με αλληλοσεβασμό στην διαδικασία.

Η χορογραφία στο θέατρο σε σχέση με τη δημιουργία ενός αυτόνομου χορογραφικού έργου είναι αρκετά διαφορετική εκ των πραγμάτων πρώτα και κυριότερα επειδή στο δικό σου έργο καλείσαι να έχεις την επιμέλεια και σύνθεση όλων των παραμέτρων, καλλιτεχνικών και εντελώς πρακτικών.

Συμμετείχατε σε εργαστήρια κίνησης στις γυναικείες φυλακές Ελαιώνα Θήβας. Πόσο σας επηρέασε αυτή η εμπειρία και βρήκε αντανακλάσεις στα έργα σας;

Πριν από τις γυναικείες φυλακές Ελαιώνα, είχαμε πραγματοποιήσει κύκλο μαθημάτων και στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού, επομένως υπήρχε ήδη μια επαφή. Ήταν μια πολύ αντιφατική εμπειρία για μένα με την έννοια ότι βρέθηκα να παρέχω ένα μάθημα χορού μέσα σε μια φυλακή ερχόμενη από έναν θεσμικό φορέα, τη στιγμή που στο μυαλό και στην ψυχή μου η φυλακή δεν θα έπρεπε να υπάρχει εξαρχής.

Η συναναστροφή με όλα τα μικροεπίπεδα του φυλακοβιομηχανικού συμπλέγματος, για να χρησιμοποιήσω τον όρο της Άντζελα Ντέιβις, με έφερε αρκετές φορές σε δυσφορία σε σχέση με το τι επιτελεί αυτό που κάνω εκεί μέσα και πώς κεφαλαιοποιείται από τους εμπλεκόμενους φορείς για να επιβεβαιώσει αυτό ακριβώς που για μένα συμπυκνώνει η φυλακή, την κρατική βία και τις τεράστιες οικονομικές ανισότητες. Όταν όμως βρισκόμασταν με τις γυναίκες στο μάθημα και σε κάθε παράσταση που οργανώσαμε, συνέβαινε κάτι που ανέτρεπε στην πράξη τον παραπάνω σχεδιασμό.

Ο χορός και η τέχνη γίνονταν μια πράξη ενδυνάμωσης, αλληλεγγύης και αντίστασης απέναντι στον ίδιο τον παραλογισμό της φυλακής. Δεν θα έλεγα ότι αυτή η εμπειρία βρίσκει ευθείες αντανακλάσεις στα έργα που φτιάχνω, αλλά αν προσπαθείς να είσαι ολόκληρη στα πράγματα που αγαπάς, σίγουρα φέρνεις στην διαδικασία κάθε εμπειρία, ακόμα και ασυνείδητα.