Μια παράσταση με δύναμη από την Αϊτή

Αϊτή. Κράτος της Καραϊβικής. Καταλαμβάνει το δυτικό τμήμα της νήσου Ισπανιόλα (το υπόλοιπο είναι η Δομινικανική Δημοκρατία), και με πληθυσμό 11,4 εκατομμύρια είναι η πιο πολυπληθής χώρα της περιοχής, λίγο πάνω απ’ την Κούβα. Εμείς εδώ, την Αϊτή την ξέρουμε, μωρέ… Την ξέρουμε, δηλαδή, εμ, από εκείνον τον σεισμό –πότε ήταν; Στις 12 Ιανουαρίου του 2010, 7 Ρίχτερ, νεκροί πάνω από 230.000 –και μετά; Μετά; Μετά, βασικά τίποτα. Λίγα, ελάχιστα πράματα ξέρουμε γι’ αυτήν την μικρή, πτωχή πλην τίμια χώρα της νησιωτικής Κεντρικής Αμερικής.

Μέχρι που, αίφνης, παραμονές της (συμβολικής) 200ής επετείου από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, έσκασε ένα τουίτ της ΠτΔ, κι ο εθνικός προβολέας μας έστρεψε πάνω στην Αϊτή. Διότι, όπως μας θύμισε η κα. Σακελλαροπούλου, η Αϊτή ήταν η πρώτη χώρα της υφηλίου που αναγνώρισε τον αγώνα των Ελλήνων για αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και κήρυξη εθνικής ανεξαρτησίας. Μέσα από μια επίσημη επιστολή, που απέστειλε στις 15 Ιανουαρίου 1822 ο τότε πρόεδρος της Αϊτής, Ζαν-Πιέρ Μπουαγιέ, ενημέρωνε τους έλληνες παραλήπτες –ήταν οι Αδ. Κοραής, Κ. Πολυχρονιάδης, Α. Βογορίδης και Χ. Κλωνάρης– ότι «Με μεγάλο ενθουσιασμό μάθαμε πως η Ελλάς [σ.σ. sic, γράφει Hellas, όχι Grèce] υποχρεώθηκε επιτέλους να πάρει τα όπλα για να κατακτήσει την ελευθερία της, και την θέση που άλλοτε κατείχε μεταξύ των εθνών του κόσμου. Μια τόσο ωραία και δίκαιη υπόθεση, και ιδίως οι πρώτες επιτυχίες που την συνόδεψαν, δεν δύναται να αφήσει του Αϊτινούς αδιάφορους. Καθότι εμείς, όπως και οι Έλληνες [σ.σ. πάλι Hellènes γράφει], είχαμε επί μακρόν υποστεί μια ατιμωτική δουλεία, και έχουμε, επιτέλους συντρίψει την κεφαλή της τυραννίας με τις ίδιες μας τις αλυσίδες.»      

Ο Λεωνίδας (των 300, ντε), ο Μιλτιάδης, η μάχη του Μαραθώνα βρίσκουν τη θέση τους μέσα στα θαυμαστικά και υποστηρικτικά λόγια που υπογράφει ο Μπουαγιέ υπέρ Ελλήνων. Κι όλα αυτά, προερχόμενα από μια χώρα, η οποία δεν είχε ακόμη καταφέρει να αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος –η πολυπόθητη βούλα από την αποικιοκρατική μαμά Γαλλία ήρθε στις 17 Απριλίου 1826 με διάταγμα του βασιλιά Καρόλου Ι’. Μολαταύτα, η Αϊτή είχε κηρύξει την ανεξαρτησία της από το 1804, μετά από 12ετή πόλεμο με τις δυνάμεις του Ναπολέοντα, έχοντας γίνει το πρώτο ανεξάρτητο έθνος Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής, η πρώτη χώρα που εν τοις πράγμασι κατάργησε την δουλεία, και η μοναδική στην ιστορία που ιδρύθηκε μετά από επιτυχημένη εξέγερση σκλάβων. Αυτό το τελευταίο, διόλου αμελητέο.

Αϊτή, μια μακρινή φίλη 

Κοντολογίς, η ολίγον άγνωστη Αϊτή έγινε ολίγον talk of the town κάτω από τον επαναστατικό προβολέα του 1821. Η άτυπη, μα τόσο σημαίνουσα, «πρωτιά» της νησιωτικής χώρας στην αναγνώριση της μαχόμενης Ελλάδας υπογραμμίστηκε και σε ιντερνετικό μήνυμα του υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Δένδια, στα εγκαίνια μιας ψηφιακής έκθεσης ιστορικών και διπλωματικών εγγράφων από το αρχείο του υπουργείου. Συγχρόνως, μάθαμε και το ιστορικό ντεσού, πως λίγα χρόνια μετά την επιστολή Μπουαγιέ, η Αϊτή μάς έστειλε, λέει, ένα ιστιοφόρο με 100 εθελοντές της –συν δεκάδες τόνους καφέ, τους οποίους θα χάριζαν στους Έλληνες, να τους πουλήσουν εκείνοι και να πάρουν όπλα για τον Αγώνα… Δεν έφτασαν ποτέ.

Έψαξα να βρω την επίσημη αϊτινή πλευρά επί του θέματος. Πώς μνημονεύεται, αν μνημονεύεται, σήμερα όλη αυτή η ιστορικά καταγεγραμμένη αλληλεγγύη τους προς την Ελλάδα της εθνεγερσίας; Πλην όμως, ο επίτιμος πρόξενος της Δημοκρατίας της Αϊτής στην Αθήνα, ο ορθοπεδικός χειρούργος Ιβέλτ Λεμπρέν, είχε πρόσφατα αποβιώσει, όπως με πληροφόρησε η χήρα του, Αικατερίνη. Η ίδια, ωστόσο, με μεγάλη ευγένεια ψυχής, αναφέρθηκε στις προσπάθειες και του ίδιου του μακαρίτη συζύγου της για την ανάδειξη της επιστολής Μπουαγιέ, αλλά και του βαθύτερου συμβολισμού αυτής της τολμηρής πολιτικής απόφασης εκ μέρους της «μικρής» Αϊτής. Η κα. Λεμπρέν μού έστειλε επίσης την σελίδα από τον Δ’ Τόμο της «Αλληλογραφίας» του Κοραή, με την ιστορική επιστολή του αϊτινού προέδρου –θερμές ευχαριστίες.

Τέσσερα πρόσωπα κι ο θάνατος

Αυτήν, λοιπόν, την μινυνθάδια πτυχή της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, που έφερε την Αϊτή στα (γιορταστικά, υποτίθεται) μέρη μας, επέλεξε ως θέμα της μια μουσικοθεατρική παράσταση της Εναλλακτικής Σκηνής της Λυρικής που εντάσσεται στον κύκλο «Η Επανάσταση με τα μάτια των άλλων». Πρόκειται για το πρωτότυπο έργο-ανάθεση «Μια τόσον ωραία και τόσον νόμιμος υπόθεσις», που θα ντεμπουτάρει τον Ιούνιο στην ψηφιακή πλατφόρμα της ΕΛΣ.

Μπαίνοντας για να παρακολουθήσω την πρόβα στις εγκαταστάσεις της Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ (με αρνητικό ράπιντ τεστ ανά χείρας), το πρώτο που τράβηξε την προσοχή μου μες στο θεατρικό σκοτάδι ήταν το σκηνικό που υπογράφει η Άρτεμις Φλέσσα. Τρείς αρκετά κεκλιμένες ράμπες, προβολείς που τις φωτίζουν αριστοτεχνικά, και πάνω τους να ανηφοροκατηφορίζουν ή να στέκονται, τέσσερα πρόσωπα (Βασίλης Μηλιώνης, Μαριάμ Ρουχάτζε, Δημήτρης Τσίκλης, Αλέξανδρος Ψυχράμης). Τέσσερα πρόσωπα που παραπέμπουν στην Ελλάδα, την Αϊτή, την Γαλλική Επανάσταση, και στους αϊτινούς εθελοντές που κίνησαν από την μακρινή πατρίδα τους για να συνδράμουν την εξέγερσή μας.

Απέναντι στις τρεις ράμπες, με ένα πιάνο (και έναν πιανίστα, τον Φώτη Λάμαρη) για συντροφιά, στέκεται η υποβλητική φιγούρα της Λυδίας Κονιόρδου. Ντυμένη με μια μαύρη μάξι τουαλέτα, με γενναιόδωρο ντεκολτέ-χαμόγελο και εντυπωσιακή, ημιάκαμπτη μακριά «ουρά», η μεγάλη ηθοποιός υποδύεται κάτι σαν τον πανθ’ ορόντα θάνατο –το καρμικό επιστέγασμα στις ζωές των τεσσάρων άλλων προσώπων του έργου. Ή, όπως το περιγράφει ο σκηνοθέτης της παράστασης, Κωνσταντίνος Χατζής, «Η Λυδία είναι ο μαύρος άγγελος. Ή ο θάνατος. Που τ’ αγκαλιάζει όλα, που λέει τις ιστορίες [των τεσσάρων άλλων] και είναι λίγο πιο πάνω από αυτούς.»         

Σύνθεση και πολυφωνία

Εκκινώντας από μια ιδέα της Στέλλας Παπακωνσταντίνου, η οποία έκανε και την έρευνα πίσω από την δημιουργία του έργου, το «Μια τόσον ωραία και τόσον νόμιμος υπόθεσις» (που δανείζεται το τίτλο του από μια αποστροφή της επιστολής Μπουαγιέ), είναι μια πολυσχιδής δημιουργία. Συνδυάζει θεατρικό λόγο, στιλιζαρισμένη κίνηση (υπέροχη η «χορογραφία» στα χέρια της κας. Κονιόρδου, με τα ακροδάχτυλα επιμηκυμένα με κάτι σαν αλουμινόχαρτο), μοντέρνα αισθητική, και φυσικά μουσική. Ζωντανή μουσική, η οποία απογειώνεται κανονικά μέσα από τις συνδυασμένες χορωδιακές φωνές των ηθοποιών.

«Η μουσική [του έργου],» εξηγεί ο κ. Χατζής, «οι δυο εξαφωνίες που έχουμε, είναι, ας πούμε, μια σπουδή πάνω σε δυό έργα του Λίγκετι –το Introitus από το «Ρέκβιεμ», και το Alphabet. Αλλά έχουμε κρατήσει μόνο την δομή, και έχουμε περάσει μέσα κομμάτια από τον «Χορό του θανάτου» του Λιστ, με τον οποίο, μάλιστα, αρχίζει η παράσταση. Επίσης, έχουμε ενσωματώσει και το κομμάτι της Αϊτής, ένα παραδοσιακό τραγούδι που λέγαν οι ίδιοι οι κάτοικοι, εικάζεται, την ημέρα που επαναστάτησαν κατά των Γάλλων.» Δεν έχει σημασία αν είναι ιστορικά ακριβές, το caribbean ηχόχρωμα ακούγεται ομολογουμένως υπέροχα. Και δένει μούρλια με τα υπόλοιπα μουσικά θέματα του έργου, που περιλαμβάνουν δυο κομμάτια του Γιώργου Κουμεντάκη, κι ένα τραγούδι του σπουδαίου Σάμιουελ Μπάρμπερ. Συν, «βέβαια, όλοι οι φωνητικοί αυτοσχεδιασμοί που κάνουν οι ηθοποιοί επί σκηνής,» συμπληρώνει ο γεννήτωρ νους.

Αλήθεια, πώς συντέθηκε το ποιητικό, αλλά ξεκάθαρα εύληπτο, κείμενο του έργου; «Κατ’ αρχάς, να πω κάτι. Έχουμε σίγουρα ένα ιστορικό γεγονός [σ.σ. την αποστολή των αϊτινών εθελοντών], απλά υπάρχουν πολλές εικασίες για το τι πραγματικά συνέβη. Ναυαγήσαν σίγουρα, αλλά, τώρα, ναυαγήσαν από μόνοι τους; Επειδή δεν τα κατάφεραν; Υπάρχει και η εκδοχή ότι τους σκότωσαν οι Ισπανοί, ή οι Γάλλοι, τίποτα δεν είναι σίγουρο. Οπότε, ήταν δική μας επιλογή να βάλουμε ότι έγινε με τους Ισπανούς,» εξηγεί ο κ. Χατζής. Για να συμπληρώσει πως συνέθεσε το κείμενο παίρνοντας «μικρά αποσπάσματα από το “Ταξίδι στην άκρη της νύχτας” του Σελίν, στην εκπληκτική μετάφραση της Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου, αποσπάσματα από τον Γιώργο τον Χειμωνά, κι είναι και δικά μου κομμάτια μέσα.»

Μια «αναρχική» ματιά στην Επανάσταση

 Προς το τέλος της παράστασης υπάρχει ένας σπαρακτικός μονόλογος της προσωποποιημένης Ελλάδας (εξαιρετική η Ρουχάτζε), που αναμοχλεύει, μεταξύ άλλων, και τις εμφύλιες έριδες που καθόρισαν εν πολλοίς την μοίρα του μαρτυρικού Μεσολογγίου. Πρόκειται για ένα κράμα κειμένου, που συνδυάζει πρωτότυπο κείμενο του Χατζή και τους «Ελεύθερους πολιορκημένους» του Σολωμού. Και κατεβαίνει πολύ δυνατά στον θεατή.

 «Προσπάθησα λίγο,» εξηγεί ο σκηνοθέτης, «να βρούμε μια αντικειμενικότητα στα πράγματα. Δηλαδή, τι σημαίνει ότι έγινε η Γαλλική Επανάσταση; Ήταν η Γαλλική Επανάσταση για τους λευκούς. Ή, τι έγινε στο Μεσολόγγι; Ήταν κάτι πολύ ηρωικό για μας, αλλά είναι και μια μαύρη σελίδα της ιστορίας μας. Γιατί είχαμε εμφύλιο εκείνη την εποχή εμείς, μεταξύ μας. Οι άλλοι ήταν μέσα στο Μεσολόγγι, και οι δικοί μας τους είχαν αφήσει στην τύχη τους –τίποτα. Προσπάθησα να πιάσω, έτσι, μια λίγο πιο “αναρχική” οπτική της Επανάστασης –και των επαναστάσεων. Στο έργο οι τρεις επαναστάσεις δένονται: υπάρχει η Γαλλική, η Αϊτινή που εξεγέρθηκε κατά των Γάλλων, και η Ελληνική που, με την σειρά της, επηρεάστηκε από τον [γαλλικό] Διαφωτισμό. Οπότε, όλοι οι ήρωες δένουν μεταξύ τους μέσα απ’ τις επαναστάσεις τους.»

 Μιλώντας, πάντως, για την πολύ πρόσφατη κοινωνική… επανάσταση, αυτήν που ελέω πανδημίας έχει ζιπάρει την ζωή μας όλη σε μια οθόνη, ο κ. Χατζής παραμένει κάπως αισιόδοξος. «Ελπίζουμε ότι, αν ανοίξουν τα θέατρα μέχρι τον Δεκέμβριο, θα μπορέσουμε να παρουσιάσουμε το έργο και ζωντανά. Είναι μεγάλο ζήτημα αυτές οι μαγνητοσκοπήσεις παραστάσεων. Είναι, βέβαια, ένας τρόπος, αναγκαστικά για να μην σταματήσει τελείως [η παραστατική δράση]. Από την άλλη, όμως, και εμείς οι σκηνοθέτες δεν ξέρουμε πού τελικά απευθυνόμαστε. Εγώ σκηνοθετώ θέατρο. Και προσωπικά, δεν μ’ ενδιαφέρει να κάνω μια παράσταση για τον κινηματογράφο –δεν ξέρω κιόλας να το κάνω…»

 Έτσι κάπως πάνε συνήθως οι επαναστάσεις. Στα ψαχτά, στα αβέβαια… Και μετά, μεγαλουργούν. Ή και όχι.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις