Αυτή η Κασσάνδρα είναι μία διεμφυλική σοπράνο και αυτό είναι θέμα επιλογής

Η ελληνικής καταγωγής Ντιάνα Θεοχαρίδη, που ζει και δημιουργεί στο Μπουένος Άιρες, και ο Αλέξανδρος Ευκλείδης συσκηνοθετούν την τολμηρή σύγχρονη όπερα δωματίου Κασσάνδρα του διακεκριμένου Αργεντινού συνθέτη Πάβλο Ορτίς σε κείμενο του σπουδαίου Ουρουγουανού δραματουργού Σέρχιο Μπλάνκο και σηκώνουν την αυλαία της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για την καλλιτεχνική σεζόν 2024/25

Η παράσταση που αποτελεί μια νέα διεθνή συμπαραγωγή με το Κέντρο Πειραματισμού του περίφημου Θεάτρου Κολόν του Μπουένος Άιρες θα παρουσιαστεί στις 27, 28 και 29 Σεπτεμβρίου 2024.

Τον πρωταγωνιστικό ρόλο ερμηνεύει η διεμφυλική σοπράνο Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα, ένα πραγματικό φωνητικό φαινόμενο.

Σε αυτό το έργο η Κασσάνδρα, προορισμένη να περιπλανιέται τη νύχτα στην περιφέρεια μιας ανώνυμης πόλης σε αναζήτηση πελατών, ενώνει μέσω της μουσικής το τρομερό με το υπέρτατο, το βλάσφημο με το ιερό, το σύγχρονο με το αρχαίο, συνδέοντας τον μύθο με το παρόν. Συνδέει επίσης την αισθητική του δραματουργού με εκείνη του συνθέτη, δημιουργών που επεξεργάζονται από κοινού αυτή την αδιάκοπη ταλάντευση ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Πώς ξεκίνησαν όλα για την Κασσάνδρα

Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης ταξίδεψε τον Αύγουστο για την παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας στο ιστορικό θέατρο Κολόν του Μπουένος Άιρες και μοιράζεται με εμάς την εμπειρία του λέγοντας πως ¨ήταν η δεύτερη επίσκεψή μου στο Μπουένος Άιρες (η προηγούμενη ήταν 19 χρόνια πριν). Είναι μια πόλη που τα λόγια δεν φτάνουν για να την περιγράψει κανείς. Μια πόλη μοναδική και μαγική. Βέβαια, καθώς είχαμε τρεις εβδομάδες για να ανεβάσουμε μια παράσταση μίας ώρας, ο χρόνος δεν περίσσευε για τουρισμό.
Οι πρόβες για το ανέβασμα της Κασσάνδρας έγιναν στο Teatro Colón , ένα θέατρο μαγικό. Το Teatro Colón έχει όλα τα καλά και τα κακά ενός μεγάλου λυρικού θεάτρου, αλλά μπορώ να πω ότι η εργασιακή ηθική των ανθρώπων εκεί ήταν εντυπωσιακή. Αισθάνονται πως το να εργάζεσαι στο Colón είναι ένα μεγάλο προνόμιο και τιμή. Η συνάντηση με τους συνεργάτες (με κάποιους, όπως ο συνθέτης και ο συγγραφέας, με τους οποίους δουλεύαμε για πάνω από ενάμιση χρόνο διαδικτυακά δεν είχαμε ποτέ συναντηθεί φυσικά) ήταν μια πηγή διαρκούς χαράς και έμπνευσης”.

Και συνεχίζει αναφέροντας στο NEWS 24/7 για την όπερα αυτή πως “Η Κασσάνδρα ήταν μια ιδέα της Ντιάνα Θεοχαρίδη, με την οποία γνωριστήκαμε μέσα στην πανδημία, την οποία επέλεξε να περάσει στην πατρίδα του πατέρα της, την Ελλάδα. Καθώς η Ντιάνα διηύθυνε την αντίστοιχη δεύτερη σκηνή μιας μεγάλης όπερας, του Teatro Colón, ψάχναμε τρόπους συνεργασίας. Έτσι, όταν ήρθε η ιδέα για ένα δίπτυχο πάνω στο πρόσωπο της Κασσάνδρας (του οποίου το πρώτο μέρος θα ήταν ο μονόλογος της Κασσάνδρας του Ιάννη Ξενάκη) την υποδέχθηκα με ενθουσιασμό.

Σταδιακά, το δεύτερο μέρος του διπτύχου που φανταζόμασταν, το οποίο αναθέσαμε στον Αργεντινό συνθέτη Πάβλο Ορτίς, άρχισε να καταλαμβάνει περισσότερο χώρο και να γίνεται πιο φιλόδοξο. Έτσι, η αρχική ιδέα δύο μικρών παραστάσεων (καθεμία από τις οποίες θα αναλάμβανε διαφορετικός σκηνοθέτης) κατέληξε στην παράσταση ενός και μόνου έργου, την οποία αποφασίσαμε να σκηνοθετήσουμε με την Ντιάνα από κοινού”.

Και η Ντιάνα Θεοχαρίδη αναφέρει “έψαχνα για ένα κείμενο στο οποίο θα μπορούσε να συνυπάρξει ένα πρόγραμμα όπερας δωματίου με την «Κασσάνδρα» του Ιάννη Ξενάκη, που θα διαρκεί περίπου δεκαπέντε λεπτά και θα βασίζεται στο μονόλογο της Κασσάνδρας στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου.

Εκεί εμφανίστηκε η «Κασσάνδρα», του Ουρουγουανού θεατρικού συγγραφέα Σέρχιο Μπλάνκο, ένα θεατρικό έργο. Ερωτεύτηκα το κείμενο και αμέσως τηλεφώνησα στον Σέρχιο, παρόλο που δεν γνωριζόμασταν. Μιλούσαμε για περίπου δύο ώρες. Στη συνέχεια συζητήσαμε με τον Αλέξανδρο Ευκλείδη, ο οποίος μοιράστηκε αυτόν τον ενθουσιασμό, και προχωρήσαμε με αυτήν την ιδέα, να μετατρέψουμε το κείμενο σε όπερα.

Καλέσαμε τον συνθέτη Πάβλο Ορτίς για αυτό. Το νέο έργο φανέρωνε τόσες δυνατότητες που πιστεύαμε ότι ήταν ιδανικό για ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα. Η «Κασσάνδρα» είναι επιπλέον ένα έργο που ενώνει την Ελλάδα με την Αργεντινή -οι δύο μου ρίζες. Ο χαρακτήρας της «Κασσάνδρας» του Σέρχιο Μπλάνκο είναι μία ξένη, μετανάστρια και περιθωριοποιημένη από κοινωνική, γλωσσική και έμφυλη άποψη. Η Κασσάνδρα είναι ένας χαρακτήρας που ενώνει χρόνους και χώρους και, σε αυτή την όπερα, συνδέει τον μύθο με το παρόν”.

Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης προσθέτει πως “Το έργο του Σέρχιο Μπλάνκο είχε κάποια χαρακτηριστικά που το έκαναν ιδιαίτερα πρόσφορο για μια οπερατική εκδοχή. Είχε, καταρχήν, έναν πολύ δυνατό πρωταγωνιστικό χαρακτήρα, που κινείται ελεύθερα στον χώρο και στο χρόνο. Είχε μία πολύ ενδιαφέρουσα γλωσσική διάσταση (η πρωταγωνίστρια μιλάει, ούσα ξένη, σε σπαστά αγγλικά). Πολύ εύκολα μπορούσε κανείς να φανταστεί αυτή τη γυναίκα που παλεύει με τις λέξεις, να τις τραγουδάει (το τραγούδι μπορεί, άλλωστε, να ιδωθεί ως μια διαδικασία υπέρβασης των ορίων της γλώσσας). Τέλος, η τρανς ταυτότητα της πρωταγωνίστριας του έργου συνέπεσε με την ανακάλυψη (ή και αποκάλυψη) μιας τρανς τραγουδίστριας, της Μαρίας Καστίγιο, που μπορούσε να πραγματοποιήσει μια (θεωρητικά αδύνατη) φωνητική υπέρβαση”.

Η μεγαλύτερη σκηνοθετική πρόκληση στην Κασσάνδρα

Πώς κινήθηκαν οι δυο τους, όμως, σκηνοθετικά και ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόσκληση που αντιμετώπισαν;
Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης σημειώνει πως “η παράστασή μας είναι απλή, σχεδόν κυριολεκτική. Το κείμενο του Σέρχιο Μπλάνκο εξερευνά το πεδίο της στοιχειώδους έκφρασης (πρέπει να πούμε ότι και ο Σέρχιο έγραψε αυτό το έργο σε μια γλώσσα που δεν μιλάει σχεδόν καθόλου), ενώ ταυτόχρονα αναμετράται με την εναλλακτική αφήγηση μίας από τις μεγαλύτερες ιστορίες της ανθρωπότητας, του τρωικού πολέμου. Υπάρχει μία διαρκής ένταση μεταξύ ωμού ρεαλισμού στον παρόντα χρόνο και μιας μυθολογικής αφήγησης που θα μπορούσε να ιδωθεί ως παραλήρημα, αλλά και ως εξομολόγηση. Ο σκηνικός χώρος διαχωρίζει τα στρώματα του χρόνου: στο κέντρο μία λωρίδα ρεαλιστικού χώρου, ένα καφέ στο οποίο πηγαίνει η σεξεργάτρια Κασσάνδρα για να ξαποστάσει ανάμεσα στα ραντεβού με τους πελάτες. Έξω από τον ρεαλιστικό αυτό χώρο ο… χώρος της θεατρικής σύμβασης.

Η Κασσάνδρα ανέβηκε σε 32 παραστάσεις, αλλά η δική μας ήταν η πρώτη που τον ρόλο ερμήνευε μία τρανς περφόρμερ. Αυτός ήταν ένας πρώτος βαθμός κυριολεξίας, τον οποίον έπρεπε να λάβουμε υπόψη μας και ο οποίος νοηματοδότησε το κείμενο. Το δεύτερο στοιχείο ήταν, βέβαια, η ένταση ανάμεσα στον ρεαλισμό (που επιτεινόταν από την έμφυλη ταυτότητα της Μαρίας) και την οπερατική υπερβολή (ιδιαίτερα έντονη στο μουσικό κείμενο του Πάβλο Ορτίς).

Υπάρχουν στο έργο αναφορές στην τραγική έκφραση, στο σταντ-απ, σε καρτούν, στην Ιλιάδα και τους τραγικούς: είναι ένα κολάζ ετερόκλητων αναφορών. Έτσι, αφεθήκαμε σε ανομοιογενείς αναφορές, στην ελευθερία της ντραγκ περφόρμανς, που υπονομεύει κάθε σοβαρότητα, αλλά και στην πληθωρική εκφραστικότητα της Μαρίας, μιας ερμηνεύτριας που υπερβαίνει πολλαπλά πλαίσια.

Και Ντιάνα Θεοχαρίδη σημειώνει για τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν “Κυρίως έπρεπε να δημιουργηθεί ένα σύμπαν από αυτά τα υλικά, το δραματικό έργο του Μπλάκνο και τη μουσική του Ορτίς, το οποίο ανατέθηκε από την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και το Πειραματικό Κέντρο του Teatro Colón. Η μουσική ήρθε σιγά σιγά.

Εργαζόμασταν εξ αποστάσεως από τέσσερις διαφορετικές χώρες: ο Αλέξανδρος από την Ελλάδα, ο Σέρχιο Μπλάνκο από τη Γαλλία, ο Πάβλο Ορτίς από τις Ηνωμένες Πολιτείες και εγώ από την Αργεντινή. Ξεκινήσαμε να σκηνοθετήσουμε μαζί με τον Αλέξανδρο την υπέροχη ερμηνεύτρια που είναι η σοπράνο Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα, με βάση τις ιδέες τις οποίες είχαμε στην πορεία ενός χρόνου δουλειάς σε ό,τι αφορά το χώρο, το φως, τον χαρακτήρα”.

Κασσάνδρα: μια γοητευτική ηρωίδα

Τι τους γοητεύει σε αυτή την ηρωίδα;
Για τον Αλέξανδρο Ευκλείδη, “η Κασσάνδρα είναι μια μεταβατική ύπαρξη, μια πρόσφυγας από τη χώρα, από το φύλο, από το χρόνο. Αυτός ο μετεωρισμός στον χρόνο και τις ταυτότητες την κάνει ένα συναρπαστικό χαρακτήρα. Τα στοιχεία που πρόσθεσε στον χαρακτήρα η μουσική του Πάβλο Ορτίζ την καθιστούν ακόμη πιο πολυεπίπεδο, αλλά και αινιγματικό. Τα αινίγματα βρίσκουν στη σκηνή τον προνομιακό τους χώρο”.

Τη Ντιάνα Θεοχαρίδη τη γοητεύει σ’ αυτή την ηρωίδα “η ικανότητα της να μπαινοβγαίνει στο χρόνο. Κασσάνδρα. Όπως όλοι οι μάντεις της Αρχαιότητας, έχει το χάρισμα να βλέπει το μέλλον, αλλά και το παρελθόν. Σ’ αυτό το έργο η Κασσάνδρα κυριολεκτικά περνά από τη μια χρονικότητα σε άλλη δίχως να χάνεται η συνέχεια”.

Οι δύο σκηνοθέτες δημιουργούν μια παράσταση για τις σύγχρονες προκλήσεις της ταυτότητας και της αποδοχής, αναδεικνύοντας την ιστορία μιας γυναίκας που έχει το χάρισμα της προφητείας αλλά είναι καταδικασμένη να μην την πιστεύει κανείς.

Τι συμβολίζει όμως η «Κασσάνδρα» του Σέρχιο Μπάλνο και πώς ο μύθος εμπλέκεται με το τώρα;

“Η Κασσάνδρα είναι ένα έργο που παίζει με την αμφισημία. Μέσα από την αφήγηση μιας γνωστής και χιλιοειπωμένης ιστορίας, μιλάει για τη συνθήκη του πρόσφυγα, για τη φυλομετάβαση, για τις σεξεργάτριες των σύγχρονων μητροπόλεων (με λίγα λόγια για κάποιες από τις μεγάλες σύγχρονες «αφηγήσεις». Το ότι το κάνει με την γλώσσα του πρεκαριάτου της προσφυγιάς, τα σπαστά αγγλικά, δίνει σ’ αυτό το πρόσωπο ένα τεράστιο βάθος, το είδος του βάθους που βρίσκει κανείς στην επιφάνεια των πραγμάτων” αναφέρει ο Αλέξανδρος Ευκλείδης.

Η Ντιάνα Θεοχαρίδη προσθέτει “η Κασσάνδρα αφηγείται την τραγωδία της ζωής της, θέτοντας σε κίνηση το μυθικό παρελθόν της πριν από δύο χιλιάδες πεντακόσια χρόνια και τη στιγμή του παρόντος. Στο μπαρ, όπου απευθύνεται στο κοινό της, μιλάει για τον Αχιλλέα, τον Έκτορα, τον Αγαμέμνονα, την Εκάβη και τον Πρίαμο, αναμιγνύοντας θέματα από τη ζωή της στον 21ο αιώνα, ούτως ώστε οι συνομιλητές της δεν μπορούν να τοποθετηθούν ούτε στο παρόν ούτε στο παρελθόν. Η μυθική Κασσάνδρα, μια Τρωάδα πριγκίπισσα που την απήγαγε ο Αγαμέμνονας είναι εδώ μια τρανσέξουαλ εργαζόμενη στο σεξ, επίσης ξένη όπως ήταν η πρωτότυπη Κασσάνδρα στην Ελλάδα. Παρά τις γλωσσικές της δυσκολίες, προσπαθεί να επικοινωνήσει ώστε να ξεφύγει από την κατάρα πως κανείς δεν πιστεύει, ούτε κατανοεί τα λόγια της”.

Μία διεμφυλική σοπράνο στην Κασσάνδρα είναι θέμα επιλογής

Στον πρωταγωνιστικό ρόλο θα δούμε τη διεμφυλική σοπράνο Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα. Στη «Στρέλλα» είχαμε δει επίσης διεμφυλικούς πρωταγωνιστές… Αυτό αποτελεί στοίχημα;
Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης σημειώνει “τα τρανς άτομα είναι γύρω μας. Θα έλεγα πως αποτελεί μια υποχρέωση να τα εντάξουμε σε ένα χώρο, το λυρικό θέατρο, από όπου ήταν εντελώς αποκλεισμένα (αν και η όπερα πάντοτε ασκούσε γοητεία στ@ τρανς περφόρμερς). Επομένως, η επιστροφή σε ένα έργο που βάζει στο επίκεντρο τα τρανς άτομα είναι, περισσότερο από στοίχημα, επιλογή.

Μη φανταστείτε, ωστόσο, ότι υπάρχει ένα πρόγραμμα στην επιλογή αυτή. Απλά, από τη στιγμή που υπερβαίνουμε ένα όριο που φαντάζει αδιάβατο (μία τρανς πρωταγωνίστρια στη Λυρική Σκηνή ή στο Teatro Colón) οι δυνατότητες είναι εκεί και μας περιμένουν. Η εμπειρία της Στρέλλας μας βοήθησε να γίνει κανονικότητα αυτό που μέχρι τότε έμοιαζε μια ουτοπική (ή για κάποιους άλλους δυστοπική, τόσο το χειρότερο γι’ αυτούς) δυνατότητα”.

Πόσο σημαντική είναι η συμπερίληψη και η ορατότητα στη σύγχρονη όπερα;

Η Ντιάνα Θεοχαρίδη σημειώνει “Σε αυτή την όπερα συγκεκριμένα η τραγουδίστρια Μαρία Καστίγιο ντε Λίμα έχει μια μοναδική φωνή, αφού μπορεί να είναι τενόρος και σοπράνο ταυτόχρονα, κάτι που δίνει έναν απίστευτο ηχητικό πλούτο. Αυτό είναι που επιτρέπει τη συμπερίληψη. Να μπορούμε να θαυμάζουμε τη διαφορετικότητα και τις διαφορετικές δυνατότητες που έχουν τα ανθρώπινα όντα να εκδηλώνονται”.