Beatles in the sky with Pepper

Αν φανταστούμε την ιστορία της σύγχρονης μουσικής ως μια τεράστια βιβλιοθήκη χωρίς ιεραρχία ή διακρίσεις στα διαφορετικά είδη, τότε μέσα από αυτήν ξεχωρίζει ανάμεσα σε χιλιάδες μορφές και αποσπάσματα, ένα άλμπουμ που κατόρθωσε να συνδυάσει ένα ριζοσπαστικό ηχητικό περιβάλλον και να επιβάλλει το ανεξίτηλο σημάδι του, χάρη στην δημιουργικά επινοητική συνθετική ιδιοφυΐα, την γεμάτη ζωντανούς παλμούς στιχουργική διαύγεια και μια ιδανικά ανατρεπτική ηχογράφηση. Το “Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band” συμπληρώνει σήμερα (1/6/2017) μισό αιώνα ζωής, ένα θαύμα αρμονίας βγαλμένο μέσα από την “περιπλάνηση” των Beatles στην εξερεύνηση νέων αισθητηριακών κόσμων, ένα κλειδί που ανοίγει διάπλατα τις πύλες της ενόρασης σε ένα ψυχεδελικό ταξίδι με προορισμό τα καλειδοσκοπικά πεντάγραμμα και τους χρωματιστούς τόπους του λόγου. Φως, ήχος, αισθήσεις, ρυθμοί, γνώση, το Pepper έρχεται βαθιά μέσα από τον πυρήνα της τέχνης, από όπου αναδύονται όλα τα αληθινά έργα, αγγίζοντας τη ζωντάνια της ψυχής με την υφή μιας μοναδικής τελειότητας.

Οι Beatles επινόησαν ξανά τον εαυτό τους, πριν καν συμπληρωθεί ένας χρόνος από το αριστουργηματικό Revolver, μεταμορφώνοντας ριζικά την παλέτα. Μεγάλοι νεωτεριστές, δημιουργοί νέων μουσικών σχημάτων, ανέτρεψαν για μια ακόμα φορά την “παράδοση” και με το επαναστατικό τους υλικό παρέδωσαν έναν από τους σημαντικότερους “εικαστικούς” σταθμούς του 20ου αιώνα. Το Pepper είναι ένα ορόσημο αισθητικής, πειραματισμού και εμπλουτισμένης ευφυΐας, δουλεμένο σε μια αλληλουχία πολλών επιπέδων, φτιάχνοντας έναν πολυσύνθετο χώρο, μέσα στον οποίο αναδιοργανώθηκε εκ θεμελίων η έννοια της μουσικής παρτιτούρας. Τα “ντεκόρ” είναι εντυπωσιακά με κάθε έννοια: οι Beatles δοκιμάζουν, ανακαλύπτουν, εμπνέονται, συνδυάζουν, συναρμολογούν, ανοίγουν καινούργιους δρόμους με μια εκπληκτική “ταχύτητα” μεταμόρφωσης και αναδόμησης. Και το πετυχαίνουν με μια χαρακτηριστική άνεση, επινοώντας νέες “τεχνοτροπίες” σε ένα ονειρικό πεδίο βαθιάς καλλιτεχνικής προσέγγισης.

Το εξώφυλλο του Pepper, έργο των ποπ καλλιτεχνών Peter Blake και Jann Haworth

Οι Beatles γέννησαν μέσα στο Pepper τα πάντα. Τάσεις, ιδέες, αισθήσεις, αναζητήσεις, εξτρεμισμούς, επαναστάσεις, εξεγέρσεις, όλα αυτά σε ένα μουσικό ανάγλυφο, πραγματικό χωνευτήρι καλλιτεχνικής άποψης που παρέσυρε τις διαφορετικές φόρμες σε ένα ρεπερτόριο χωρίς διαχωριστικές γραμμές, αλλά με έναν “χαρακτήρα” εικονίσματος μιας ολόκληρης εποχής. Στο άλμπουμ δεν ταιριάζει ετικέτα, γιατί είναι τα πάντα: στα αυλάκια του βινύλιου κυκλοφορούν σύμβολα και μορφές με τέτοιο ονειρικό τρόπο, που εξυψώνουν το δημιούργημα στο επίπεδο “μνημείου” συνθετικής και λυρικής ευγλωττίας. Το Pepper είναι από μόνο του ένας μύθος. Ένας αξεπέραστος καθρέφτης που αντανακλά μουσικούς τρόπους και τόπους: rock, pop, art rock, ψυχεδέλεια, μπαρόκ ποπ, hard rock, progressive rock, πειραματικό ροκ, ινδική μουσική, vaudeville, τα πάντα! Και όλα αυτά, με μια ζηλευτή πρωτοτυπία και καθαρότητα. Μέσα από το πεντάγραμμο ξεπετάγονται εναλλακτικές “ερμηνείες” εκφραστικών δυνατοτήτων, που δύσκολα μπορείς να πιστέψεις ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν, πριν ακούσεις τον δίσκο.

Τα δεκατρία κομμάτια του LP, χώρεσαν μέσα σε κάτι λιγότερο από σαράντα λεπτά μια πραγματική κοσμογονία. Από τις πρώτες νότες του ομώνυμου “Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band” με τις hard ηλεκτρικές κιθάρες των Τζον και Τζορτζ, τα αλήτικα χτυπήματα του Σταρ στα τύμπανα, την εκρηκτική μπασογραμμή και πάνω απ’ όλα τα γεμάτα δολιοφθορά φωνητικά του Πολ, νομίζεις ότι φανερώνονται οι “βασικές” προθέσεις. Τα τέσσερα γαλλικά κόρνα όμως, ανατρέπουν τη δομή, οδηγώντας την σε ψυχεδελικά μονοπάτια μέσα από τις πιο μαεστρικές κλασικές αρμονίες, Οι εναλλαγές είναι τόσο “αλλόκοτες” αλλά και τόσο άμεσα εκφραστικές, που υπερβαίνουν σε εμβέλεια κάθε διάσταση. Και όλα αυτά μέσα σε μόλις δυο λεπτά, πριν σταθεί μπροστά στο μικρόφωνο ο Ρίνγκο, κάνοντας οτοστόπ στο καλοκαίρι της αγάπης με την παιχνιδιάρικη ποπ “απρέπεια” του “With a little help from my friends”, για να παραδώσει με τη σειρά του την σκυτάλη στον Λένον και να αρχίσει να ξετυλίγεται ένα από τα αριστουργήματα της ψυχεδέλειας.

Το οπισθόφυλλο του Pepper με τους στίχους των τραγουδιών

Η “Lucy in the sky with diamonds” είναι βγαλμένη κατευθείαν μέσα από την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων και την “απορρύθμιση” που προκαλεί η μέθη “όλων όσων σε κάνουν να ταξιδεύεις φίλε”. Μια διαρκής δόνηση με τις υπερβατικές αρμονίες ενός κόσμου που “περιγράφεται” με τον πιο βελούδινο τρόπο πάνω στα πλήκτρα του αρμόνιου Lowrey από τον Μακ Κάρτνεϊ, σε ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα ανοίγματα της ροκ μουσικής. Η ψυχεδελική περιπλάνηση συνεχίζεται στο “Getting better”, όπου όλα δείχνουν να πηγαίνουν “ακόμα καλύτερα” στον υπέροχο συνδυασμό των εγχόρδων (η κιθάρα του Τζον και οι ινδικές αναζητήσεις του Τζορτζ) με τα πλήκτρα (το ηλεκτρικό πιάνο του Πολ και το βιργινάλι του Τζορτζ Μάρτιν), σε μια ανέμελη παρέλαση που “αποκαλύπτει την ψυχή” και “διευρύνει τους διαδρόμους του μυαλού”, μέσα από ένα γοητευτικό LSD εμβατήριο. Η ατμοσφαιρική αλλαγή ακολουθεί αμέσως με το χαρακτηριστικό τσέμπαλο του Μάρτιν, το οποίο δημιουργεί την μπαρόκ αίσθηση μαζί με τα εκπληκτικά πιατίνια του Ρίνγκο στο “Fixing a hole”, ένα παιχνίδι κλασικής αναζήτησης μέσα στα χρώματα του ρυθμικού καλειδοσκόπιου.

Οι Beatles αφήνουν τα όργανα και προσθέτουν μια ακόμα υπόσταση στην αισθητική του άλμπουμ με το “She’s leaving home”, όπου ο Μάρτιν αναλαμβάνει τον ρόλο του μαέστρου μπροστά από ένα σχήμα εγχόρδων με βιολιά, βιόλες, τσέλα, κοντραμπάσο και άρπα. Η λυρική μελωδία των κουπλέ περνάει μέσα από το φίλτρο της υπέροχης φωνής του Πολ, ο οποίος μας προσφέρει μια τελετουργική ερμηνεία, φόρο τιμής στην κλασική ρομαντική παράδοση του 19ου αιώνα. Όλα ακολουθούν μια ακόμα πιο μαγική τροχιά στα ρεφρέν, με την συνεισφορά του Τζον και τις συνεχείς μικρές ανατροπές στα φωνητικά, που ακροβατούν ανάμεσα στα εκπληκτικά arrangements της ορχήστρας, χαρίζοντάς μας έναν καμβά πάνω στον οποίο αποτυπώνεται μια μικρή συμφωνία χρωμάτων. Η συνθετική πολυπλοκότητα ανεβαίνει επίπεδο στο “Being for the benefit of Mr. Kite”, εκεί όπου οι πέντε διαφορετικές φυσαρμόνικες δημιουργούν αυτό που περιέγραψε ο Λένον ως “υδατογραφία”. Η ψυχεδέλεια συναντά τον πειραματισμό και το αποτέλεσμα είναι μια “ρήξη”, ένας αφηρημένος πίνακας που αποσαφηνίζει την διάταξή του μέσα από μια αβανγκάρντ ενορχήστρωση.

Οι Beatles στην φωτογράφηση του εξώφυλλου του άλμπουμ. Ο Πολ και ο Τζορτζ είναι έτοιμοι, ενώ οι Τζον και Ρίνγκο καπνίζουν. Η φωτογραφία είναι από το thebeatles.com

Η δεύτερη μεριά του LP ξεκινάει με ηχόχρωμα Ανατολής. Ο Τζορτζ, λίγους μήνες μετά τη γνωριμία του με τον Ραβί Σανκάρ, έχει ήδη γοητευτεί από τις μουσικές φόρμες της Ινδίας και έχει μυηθεί στο παίξιμο του σιτάρ από τον μεγάλο δάσκαλο. Αφήνοντας τους υπόλοιπους τρεις απλά να παρακολουθούν, με την συνδρομή Ινδών μουσικών με τα παραδοσιακά τους όργανα, μας χαρίζει ένα υπέροχο δείγμα raga ροκ, μέσα στο οποίο “μπερδεύει” βιολιά και τσέλα, σε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο μουσικού “μάντρα”. Το “Within you without you” βγάζει από μέσα του “φωνές” που αρχικά δεν είχαμε “αφουγκραστεί” και είναι ένα ακόμα βήμα στη διαδρομή πράξεων, δεσμεύσεων και ματιάς προς τα εμπρός που χαρακτηρίζει το Pepper. Η ηχηρή απόδειξη αυτού είναι το “When I’m sixty four” που ακολουθεί. Μια ερωτική εξομολόγηση και αθώα μαζί αγωνία, με την κομψή φωνή του Πολ και την ανθισμένη γλυκύτητα των κλαρινέτων που μας ταξιδεύουν στα βρετανικά music halls του μεσοπολέμου, περνώντας όμως και μια παρισινή βοντβίλ εσάνς, γεμάτη άρωμα από κατακόκκινες καμέλιες.

Σειρά έχει η χαριτωμένη “Lovely Rita”, όπου οι Beatles ξαναπιάνουν τα όργανα και αντικαθιστούν τα πνευστά με τα καζού, ενώ το music hall ύφος συντηρείται από τα υπέροχα πιάνα των Πολ και Μάρτιν, που σκορπίζουν στην ατμόσφαιρα μια εφηβική φρεσκάδα ευαισθησίας, τονισμένης από τα στακάτα χτυπήματα του Ρίνγκο και τις φωνητικές “κρουστές” κόντρες του Τζον. Αμέσως μετά, η μπάντα περνάει στο ροκ, με το “Good morning good morning”, όπου στο αναλόγιο συναντώνται τα ηλεκτρικά όργανα με τα πνευστά, σε εναλλασσόμενα τέμπο, που αποδεικνύουν πόσο εγκεφαλικός ντράμερ ήταν ο Σταρ. Οι ήχοι των ζώων, στην αρχή και το τέλος, είναι μια από τις πάμπολλες αναφορές στην μεγαλύτερη επιρροή του Pepper, το αριστουργηματικό LP “Pet Sounds” του Μπράιαν Γουίλσον των Beach Boys (1966). Ο Πολ σολάρει στην Fender Esquire θυμίζοντας Κλάπτον στους Cream και απογειώνει το κομμάτι, ανατρέποντας κάθε προσχεδιασμένο σενάριο. Και η ροκ πανδαισία συμπληρώνεται με την επανάληψη του ομώνυμου “Sgt. Pepper’s” στην πιο σκληρή εκδοχή του.

Η είσοδος των στούντιο Abbey Road, όπου ηχογραφήθηκε σχεδόν ολόκληρο το Pepper (AP Photo/Matt Dunham)

Μέσα σε 78 δευτερόλεπτα, οι Beatles ξεσηκώνονται και μας ξεσηκώνουν. Το “reprise” ξεκινάει με τον Πολ να μετράει “one, two, three, four” και τον Ρίνγκο να ακολουθεί με καθαρά χτυπήματα hard ροκ μπάντας. Ο Τζον και ο Τζορτζ συνεχίζουν με παραμορφωμένες κιθάρες και όλοι μαζί αναζητούν τον ίλιγγο μέσα από ένα ελεγχόμενο πανδαιμόνιο που θα μας οδηγήσει στο απόλυτο αριστούργημα του δίσκου, το “A day in the life”, ένα art ροκ στολίδι που εισβάλλει, ραγίζοντας την παρτιτούρα σχεδόν παραληρηματικά, στην ψυχεδέλεια . Η ενορχήστρωση και η παραγωγή είναι από τις κορυφαίες στιγμές του Μάρτιν και σίγουρα μια από τις πλέον θαυμαστές ολόκληρης της σύγχρονης μουσικής. Μετά το πρώτο μέρος, μια πλειάδα οργάνων, έγχορδων και – κυρίως – πνευστών (συνολικά 40), αρχίζει να “προειδοποιεί” για αυτό που θα επακολουθήσει. Οι αβανγκάρντ επιρροές των Τζον και Πολ χάνονται σταδιακά μέσα σε έναν ψυχεδελικό λαβύρινθο, στον οποίο τους ακολουθεί πιστά η ορχήστρα, χτίζοντας ένα υποβλητικό παραπέτασμα ατονάλ ήχων (ο Πολ ζήτησε από τον κάθε μουσικό να αυστοχεδιάσει).

Πραγματική ιεροτελεστία, τρεις κύκλοι, το εκκωφαντικό μπάσο του Πολ, strings από φωνητικό χαλί που ίπταται αχανές, ένα μυθικό κρεσέντο έντασης, κατακερματισμένες νότες που χορεύουν με τον χώρο σμιλεύοντας τον χρόνο, μεθυστικές στιγμές απόλυτα ελεύθερης ενέργειας, ηχητική συνείδηση μαζί και αποδέσμευση και τέλος η παύση για να ακολουθήσει η κορύφωση στη μορφή της τέλειας έκστασης: τρία πιάνα (Τζον, Πολ, Ρίνγκο, Μαλ Έβανς) και ένα αρμόνιο (Μάρτιν) στο πιο εκρηκτικό Μι μείζονα που ήχησε ποτέ στο κοσμικό σύμπαν. Επί 43 δευτερόλεπτα δεν “σβήνει” μόνο το τραγούδι, αλλά ολοκληρώνεται η μορφολογική τελειότητα του Pepper με το πιο συγκλονιστικό φυσικό fade out του ροκ. Ολοκληρωτικός, σαρωτικός, μεθυστικός θρίαμβος για την μεγαλύτερη πεντάδα μουσικής ευφυΐας που γνώρισε ποτέ η ίδια η μουσική. Της πεντάδας που έδειξε την ηχητική αλήθεια μέσα από το συνεχές “σοκ” των “κλεμμένων” στιγμών της ψυχής και του σώματος κάθε νότας, κάθε ακόρντου, κάθε κλειδιού, κάθε πεντάγραμμου και κάθε παρτιτούρας.

Οι Beatles λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία του Pepper, στα στούντιο της EMI. Οι Πολ και Τζον έχουν ήδη ξυρίσει το μουστάκι! (AP photo)

Το Pepper κατάργησε τα σύνορα ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή, επιτρέποντάς μας να βιώσουμε την πεμπτουσία της έντασης και της αρμονίας. Της επιθυμίας και της μελωδίας. Της δημιουργίας και της πολυμορφίας. Της σύγκρουσης και της πρωτοτυπίας. Του πειραματισμού και της αμφισβήτησης. Πενήντα χρόνια μετά, το άλμπουμ παραμένει τόσο ζωντανό όσο και την 1η Ιουνίου του 1967, που κόσμησε για πρώτη φορά τις βιτρίνες των δισκοπωλείων. Το εξώφυλλο είναι ένα εικαστικό έργο τέχνης, μοναδικό στο είδος του, το βινύλιο, και στις δυο πλευρές του, είναι η τέλεια μουσική “αφήγηση”, ο πυρήνας και η έκρηξη, η περιπέτεια και η μαρτυρία. Το σχέδιο, η εκκίνηση, οι παρεκκλίσεις, το πιο όμορφα κατεργασμένο διαμάντι στον ουρανό μαζί με την Λούσυ…

Βίντεο: The Beatles – Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band