Έλλη Πασπαλά: “Αγόρασα ένα ποδήλατο και γύριζα όλη τη Νέα Υόρκη, ακούγοντας μουσική”

Ένα νοερό ταξίδι στη Νέα Υόρκη – εκείνη την iconic νοσταλγική μητρόπολη που οι περισσότεροι από μας έχουμε αγαπήσει μέσα από τις ταινίες των 80ς και 90ς – κάνει η Έλλη Πασπαλά στη νέα της μουσική παράσταση “In a New York state of mind”.

Με σημείο αφετηρίας το θέατρο Άλσος από τη Δευτέρα 25 Νοεμβρίου, και όλες τις Δευτέρες του Δεκεμβρίου, η Έλλη Πασπαλά μας ξεναγεί μουσικά στην πόλη που γεννήθηκε… τη Νέα Υόρκη!

Ο ήχος και η ατμόσφαιρα των μικρών αυθεντικών jazz club αλλά και των σπουδαίων δημιουργών που η ίδια αγαπά και ανακαλύπτει μέχρι σήμερα, αποτυπώνονται σε ένα μουσικό πρόγραμμα αφιερωμένο στην πόλη που ποτέ δεν κοιμάται.

Θα “βρεθούμε” σε γειτονιές όπως το Lower East Side, το Spanish Harlem, το Greenwich Village και φυσικά στην Astoria, σε ένα πρόγραμμα γεμάτο αγαπημένα jazz standards – όπως των Porter και Gershwin, τραγούδια “native” Νεοϋορκέζων – όπως των Paul Simon και Billy Joel, καθώς και άλλων συνθετών και τραγουδοποιών που άφησαν το στίγμα τους σε αυτή την απέραντη, μαγική πόλη και σημαδεύτηκαν από αυτή.

In a New York state of mind – Η φράση αποτυπώνει το πνεύμα της πόλης: γεμάτο ενθουσιασμό, φιλοδοξία, πολυπολιτισμικότητα και την αίσθηση ότι ο κόσμος είναι γεμάτος ευκαιρίες και ατελείωτες δυνατότητες. Έγινε “διάσημη” μέσω του ομώνυμου τραγουδιού “New York State of Mind” που ερμήνευσε ο Billy Joel το 1976. Στο τραγούδι, ο Joel περιγράφει την αίσθηση επιστροφής στη Νέα Υόρκη, υπονοώντας ότι μόνο εκεί μπορεί να νιώσει αληθινά ο εαυτός του, με το παράλληλο βάρος των συναισθημάτων και των αναμνήσεων που η πόλη φέρνει μαζί της.

Η Νέα Υόρκη της Έλλης Πασπαλά

Λίγο πριν από την πρεμιέρα, η Έλλη Πασπαλά μας μίλησε για τη “δική” της Νέα Υόρκη, τον Θεοδωράκη επί χούντας, τον “αργοπορημένο” Χατζιδάκι και το αγαπημένο της Spanish Harlem…

Έλλη Πασπαλά – “Αγόρασα ένα ποδήλατο και γύριζα όλη τη Νέα Υόρκη, ακούγοντας μουσική”

Οι νέες παραστάσεις σας στο Άλσος μας φέρνουν λίγη από τη “χρυσόσκονη” της παλιάς τζαζ Νέας Υόρκης. Εκεί γεννηθήκατε και περάσατε τα πρώτα σας χρόνια. Σκιαγράφησε μας λίγο τη Νέα Υόρκη, όπως την βιώσατε εσείς και τι είναι το “New York state of mind”;

Στη Νέα Υόρκη υπήρχε μία πολυπολιτισμικότητα, που είχε τρομερό ενδιαφέρον και μία φοβερή ενέργεια. Βέβαια όταν μεγάλωνα στη Νέα Υόρκη και όταν ήμουν παιδί και μέχρι την εφηβεία, ήταν αρκετά επικίνδυνη πόλη. Θυμάμαι τα πρωινά που ετοιμαζόμουν να πάω σχολείο και είχαμε το ραδιόφωνο ανοιχτό. Κάθε μέρα υπήρξε και ένα ένα περιστατικό δολοφονίας, κλοπές και διαρρήξεις ήταν στην ημερήσια διάταξη. Έπρεπε να μάθω να αμύνομαι και να προστατεύομαι. Αυτό δεν με εμπόδισε στο να γνωρίσω την πόλη και να την αγαπήσω πάρα πολύ.

Μεγάλωσα στην Αστόρια και πήγαινα σε ελληνοαμερικανικό σχολείο. Μετά παρακολούθησα μαθήματα σε μουσικό γυμνάσιο, το οποίο με έβγαλε τελείως από το ελληνικό γκέτο της Αστόρια. Και όταν λέω γκέτο δεν εννοούμε απαραίτητα φτώχεια ή μιζέρια. Απλώς ότι εκεί είναι συγκεντρωμένος ένας πληθυσμός συγκεκριμένης εθνικότητας. Μετά άνοιξα τα φτερά μου, γιατί το γυμνάσιό μου ήταν σε μια άλλη περιοχή, πολύ δύσκολη. Περνούσα μέσα από το Χάρλεμ φτάσω στο σχολείο μου, οπότε αναγκαστικά τα μάτια μου άνοιξαν. Γνώρισα μια άλλη κατάσταση εκεί, γιατί το σχολείο μου δεν ήταν μόνο μουσικό, αλλά και καλών τεχνών κατά κάποιον τρόπο. Ήρθα σε επαφή με ζωγράφους, με γλύπτες, με μουσικούς, με διανοούμενους, νέους και δασκάλους, αλλά και συνομηλίκους.

Άνοιξαν κάποιοι ορίζοντες που δεν μπορούσα καν να φανταστώ ως προς την τέχνη, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, το θέατρο. Άρχισα να παρακολουθώ όλες αυτές τις παραστάσεις και αυτή η επικινδυνότητα τολμώ να πω δημιουργούσε μια πρόκληση. Κάτι που δεν άρεσε καθόλου στους γονείς μου, αλλά εγώ δεν το έβαζα κάτω. Και τώρα που το σκέφτομαι ήμουν αρκετά θαρραλέα και ριψοκίνδυνη στις κινήσεις μου τότε στη Νέα Υόρκη. Εκμεταλλεύτηκα όλα όσα μπορούσε να προσφέρει στην ηλικία μου και στο βαλάντιο μου.

Ήταν μια πόλη ανοιχτή, πολύ ανοιχτή στα πάντα, σε κάθε ρεύμα τέχνης, σε κάθε σκέψη, σε κάθε “κουζίνα”, σε ό, τι μπορεί να φανταστεί κανείς. Και ήταν προσβάσιμο. Μπορούσες να το αποκτήσεις, δηλαδή δεν ήταν μόνο για τους πλούσιους. Μπορούσες να πας στη Μετροπόλιταν Όπερα, ή στο Μπρόντγουεϊ, που συνήθως ήταν πανάκριβα τα εισιτήρια αλλά υπήρχαν μέρες που ήταν πιο φτηνά και μπορούσε να πάει και ένας φοιτητής, ένας σπουδαστής. Αφού νικήσει τις ατελείωτες ουρές! Το κλίμα ακραίο. Δηλαδή τα καλοκαίρια πολύ ζεστά και υγρά και το χειμώνα απίστευτο κρύο με ανέμους και χιόνια. Η πόλη δεν σταματούσε ποτέ να λειτουργεί. Πολύ σπανίως γίνονταν και κάποιες απεργίες.

Για να πάω σχολείο από Αστόρια στο Μανχάταν, έπρεπε να διασχίσω τη γέφυρα. Κάποιες φορές βρίσκαμε γνωστούς να μας πάνε με αυτοκίνητο, αλλιώς περπατούσα τη γέφυρα. Δούλευα από τα 14, έκανα μαθήματα πιάνου σε παιδάκια και έτσι μάζευα το χαρτζιλίκι μου. Με αυτά τα λεφτά πήρα ένα πολύ ωραίο αγωνιστικό ποδήλατο και έτσι κυκλοφόρησα πάρα πολύ μέσα στην πόλη. Με ποδήλατο και ακούγοντας μουσική, γνώρισα την πόλη από όλες τις πλευρές.

Τα πρώτα ακούσματα; Σε ποια μαγαζιά-γειτονιές συχνάζατε;

Τα ακούσματά μου στη Νέα Υόρκη ήταν πάρα πολλά και διαφορετικά. Μεγάλωσα σε ένα σπίτι ελληνικό, όπου ακούγαμε ελληνικά τραγούδια. Υπήρξε τότε, θυμάμαι, μία εκπομπή εβδομαδιαία, μιας ώρας, κάθε Σαββατοκύριακο. Την ακούγαμε ασυζητητί. Εγώ ξεκίνησα μαθήματα πιάνου από τα 6 μου, οπότε μπήκα σε έναν χώρο κλασικής μουσικής από μικρή. Είχα δύο μεγαλύτερα αδέλφια που άκουγαν κυρίως ροκ και από ένα σημείο και μετά άρχισα να ακούω και εγώ. Θυμάμαι ο πρώτος δίσκος που αγόρασα με δικά μου χρήματα ήταν το White Album των Beatles και ήμουν πάρα πολύ περήφανη. Eίχα δικά μου ακούσματα μέσα στην ποπ, στη ροκ, στη φολκ ροκ ας πούμε. Εκεί γεννήθηκε η μεγάλη μου αγάπη για την Joni Mitchell.

Από τα 18-19 άρχισα να πηγαίνω σε τζαζ κλαμπ, αλλά και στην όπερα – γιατί πλέον είχα μπει στο πανεπιστήμιο. Πήγαινα πάρα πολύ συχνά στον κινηματογράφο. Παρακολουθούσα παραστάσεις χορού, πήγαινα σε τζαζ κλαμπ. Και βεβαίως από τα 20-21 άρχισα να τραγουδάω σε μια ελληνική μπουάτ, τον ιστορικό “Μικρόκοσμο” [**στις αρχές του 1980 η μπουάτ «Μικρόκοσμος» στην Αστόρια φιλοξένησε πολλές προσωπικότητες της μουσικής, όπως ο Μανώλης Ρασούλης, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Λοΐζος, η Δόμνα Σαμίου, ο Κώστας Φέρρης].  Εμείς ήμασταν η Εναλλακτική σκηνή – παίζαμε Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Σαββόπουλο, Ξαρχάκο και μετά μπήκαν και κάποια ρεμπέτικα! Φανταστείτε ότι τότε σπάνια βλέπαμε Έλληνες σε συναυλίες στη Νέα Υόρκη. Μάλιστα ο Μίκης Θεοδωράκης πρώτη φορά έκανε συναυλία το 1973, μέσα στη Χούντα, και τον είχα παρακολουθήσει. Κάποιοι που έρχονταν εμφανίζονταν σε ένα σκυλάδικο που λεγόταν Ελληνική Σπηλιά στην Αστόρια. 

Έλλη Πασπαλά – Η γνωριμία με τον Θεοδωράκη, τη Μελίνα και τον Ντασέν

Πώς βρεθήκατε στα 16 να συμμετέχετε στην ταινία “Η Δοκιμή” του Μίκη Θεοδωράκη;

Ήμουν στο γυμνάσιο και μόλις είχε γίνει το Πολυτεχνείο. Η Μελίνα με τον Ντασέν είχαν έρθει στη Νέα Υόρκη και ήθελαν να κάνουν μια ταινία δική τους, ένα docudrama (δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ) που τότε δεν υπήρχε αυτός ο όρος. Ήταν δική τους παραγωγή και ήθελαν να κάνουν μια αναπαράσταση των γεγονότων του Πολυτεχνείου για το κοινό του εξωτερικού. Η ταινία ονομάστηκε “Η Δοκιμή”. Και ζήτησαν από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης εθελοντές φοιτητές για να εμφανιστούν στην ταινία.

Ήμουν από τότε πολιτικοποιημένη και παρακολουθούσα τα πάντα στην Ελλάδα. Ερχόμασταν πολύ σπάνια στη χώρα, αλλά τα παρακολουθούσα και τα διάβαζα όλα. Μπήκα λοιπόν και εγώ σε αυτό το φοιτητικό κίνημα, συμμετείχα στην ταινία, 16 ετών, και γνώρισα αυτά τα είδωλα. Τη Μελίνα, τον Ντασέν, τον Μίκη και άλλους. Βρέθηκα με ζωντανούς μύθους της Τέχνης και άλλαξε η ζωή μου, ένιωσα πως απογειώθηκα.

Και έπειτα η μετακόμιση στην Ελλάδα το ‘82. Ήσασταν από τις οικογένειες που λέγατε πάντα στο σπίτι “να γυρίσουμε στην Ελλάδα”;

Ναι, οι γονείς μου είχαν αυτό το πλάνο και γι αυτό το λόγο έστειλαν τον μεγάλο μου αδερφό, προπομπό. Η μακρινή καταγωγή μας είναι από την Ανατολική Ρωμυλία. Οι γονείς μου γεννήθηκαν στη Βουλγαρία, αλλά με την ανταλλαγή πληθυσμών που έγινε τότε, τη δεκαετία του ‘20, έφυγαν σαν παιδάκια με τις οικογένειές τους από τη Βουλγαρία και εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Οπότε είμαστε Θεσσαλονικείς και τα αδέρφια μου γεννήθηκαν εκεί, εγώ είμαι η μόνη που γεννήθηκε στην Αμερική. Και επειδή σκόπευαν να επιστρέψουν έστειλαν τον μεγάλο μου αδερφό στους παππούδες στη Θεσσαλονίκη. Αλλά αυτή η επιστροφή δεν έγινε ποτέ.

Οπότε εγώ μέσα στο μυαλό μου είχα πάντα μια νοσταλγία πολύ μυστήρια, ενώ δεν είχα ζήσει ποτέ στην Ελλάδα. Και η ελληνικότητά μου, η ελληνική μου ταυτότητα, μου έδωσε ταυτότητα στην Αμερική, η οποία είναι μία τεράστια χαβούζα. Αγκιστρώθηκα σε αυτή την ταυτότητα και μου έδωσε μία εσάνς, ας πούμε, που ξεχώριζε εντελώς από το υπόλοιπο. Η Νέα Υόρκη μου πρόσφερε όλα τα απίθανα δώρα της και είμαι πολύ ευγνώμων γι αυτό.

Χατζιδάκις και Μπαλάντες της οδού Αθηνάς

Βack to back γνωρίσατε τον Χατζιδάκι και έγινε ο μέντοράς σας… Πώς έγινε η πρώτη επαφή;

Ήρθα εκείνο το καλοκαίρι για διακοπές και είχα σκοπό να μείνω κάποιους μήνες. Και πήγαινα παντού. Ο αδερφός μου, ο μεγάλος, έμενε Αθήνα αλλά δέκα μέρες αφού έφτασα εγώ, επέστρεψε στη Νέα Υόρκη με μετάθεση, οπότε δεν είχα κανέναν στην Αθήνα. Όταν ήρθα έγιναν όλα εύκολα και ομαλά και οργανικά. Γιατί προφανώς και εγώ δεν προέβαλα καμία αντίσταση. Πήγα με τη ροή. Και η γνωριμία με τον Χατζιδάκι και η ηχογράφηση έγινε την ίδια χρονιά. Είχα έρθει τον Ιούνιο και τον γνώρισα τον Νοέμβρη. Εγώ ετοιμαζόμουν να επιστρέψω στην Αμερική και ο Χατζιδάκις ηχογραφούσε τις μουσικές και τα τραγούδια από την Πορνογραφία. Είχε ήδη ανεβάσει το θεατρικό, το οποίο όμως είχε τεράστια εμπορική αποτυχία, αλλά δεν τον ενδιέφερε. Δεν τον πείραξε καθόλου αυτό. Ήταν στο στούντιο και μια τραγουδίστρια είχε αρρωστήσει και δεν μπορούσε να ηχογραφήσει. Και πήγα για ακρόαση.

Μάλιστα λέω αυτή την ιστορία γιατί θεωρώ ότι έχει πολύ πλάκα. Ήταν Τρίτη το ραντεβού μας, στις 2 το μεσημέρι και εγώ πήγα στο στούντιο στο Polysound το στούντιο του Σμυρναίου. Πήγα Αγγλίδα στο ραντεβού μου. Οι μουσικοί ήταν εκεί, τον περίμεναν, αλλά ως γνωστόν ο Χατζιδάκις δεν πήγαινε ποτέ στην ώρα του και ήρθε στις 6 η ώρα το απόγευμα, ενώ εγώ περίμενα με απίστευτο άγχος. Αν ήμουν Αμερική θα είχα φύγει αλλά, εδώ εγώ, Ελληνίδα, περίμενα τον Χατζιδάκι. Ρωτούσα τους μουσικούς και μου έλεγαν ‘μην ανησυχείς, θα έρθει, θα έρθει’. Ήρθε και την επόμενη μέρα μπήκα στο στούντιο και ηχογράφησα με τον Χατζιδάκι. Επί τόπου μου είπε ότι με ήθελε για τις Μπαλάντες της οδού Αθηνάς. Η μητέρα μου μου έλεγε θυμάμαι την έκφραση: Τι θα γίνει παιδί μου; Θα ξεχειμωνιάσεις εκεί;” Έχουν περάσει πάνω από σαράντα χρόνια από τότε…

Σήμερα η Νέα Υόρκη είναι τελείως διαφορετική. Ειδικά με την επανεκλογή Τραμπ βλέπουμε μια σαφή στροφή στην ξενοφοβία και τον συντηρητισμό. Πώς την είδατε αυτή την επανεκλογή;

Με μεγάλη μεγάλη λύπη. Αν και δεν σας κρύβω ότι δεν εξεπλάγην. Παρακολουθώ τα της Αμερικής από πολύ κοντά. Έχω επαφές, διαβάζω, βλέπω αμερικανικές ειδήσεις από πάντα. Συν τοις άλλοις, για δύο καλοκαίρια με υποτροφία, είχα πάει σε ένα μεγάλο μουσικό φεστιβάλ κλασικής μουσικής στο Κολοράντο, και ταξίδεψα Κολοράντο, Ν. Μεξικό, Τέξας. Μπήκα στο βόρειο Μεξικό και πάλι πίσω, Χιούστον, Ντάλας. Συνολικά 4-5 μήνες είδα λίγο το πώς είναι αυτές οι πολιτείες και πώς είναι ο κόσμος εκεί. Κάνσας, Μιζούρι, Σικάγο, Λος Άντζελες. Έχω συναντήσει κόσμο από αυτά τα μέρη και σκέφτονται πολύ διαφορετικά από ότι οι άνθρωποι που μένουν στις δύο ακτές. Και δεν είναι τυχαίο αν δει κανείς και το χάρτη, το πώς ψηφίσαν φέτος οι Αμερικακοί, βλέπει ότι όλη η Αμερική εκτός από τις ακτές είναι κόκκινη.

Δεν μου έκανε εντύπωση, αλλά με έχει αγχώσει γιατί βλέπω ότι παίρνει μια στροφή η χώρα που δεν μπορούσα να τη φανταστώ. Είναι ανησυχητικό, επικίνδυνο και θέλει μεγάλη προσοχή και αγώνα. Έχω συναντηθεί και με νέους ανθρώπους που έχουν ψηφίσει Τραμπ. Και αυτό που με σοκάρει είναι ότι είναι νέα παιδιά και οι απόψεις τους ήταν βασισμένες σε ασύλληπτα ψευδή επιχειρήματα. Συν τοις άλλοις έχουμε και το AI που θα επηρεάσει πάρα πολύ την κατάσταση.

Έλεγα εδώ και χρόνια ότι θα δούμε τον Ίλον Μασκ στην πολιτική. Δεν μπορεί να γίνει Πρόεδρος βέβαια, γιατί δεν έχει γεννηθεί στην Αμερική, αλλά μπήκε πλέον ενεργά στην πολιτική. Και είναι πάρα πολύ επικίνδυνο όταν άνθρωποι με μυθικό πλούτο επηρεάζουν το πολιτικό γίγνεσθαι μιας χώρας. Θα χαράξει πολιτική ο Ίλον Μασκ; Δηλαδή είναι για να τρελαίνεται κανείς. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν και πολύ σχέση με τον πολιτισμό, αλλά θα επηρεάσουν τον πολιτισμό. Ας πούμε ακούγεται ότι ο Τραμπ θέλει να καταργήσει το υπουργείο Παιδείας!

Επιστρέφοντας στο πάλαι ποτέ New York state of mind, τι θα ακούσουμε στο Άλσος όπου στη σκηνή θα ανέβει και ο γιος σας, Tommy Lynch.

Καταρχάς, ο γιος μου (Tommy Lynch), τώρα κάνει το μάστερ του στο Λονδίνο, είναι ένας νέος πολύ προικισμένος σαξοφωνίστας. Έχει ένα χάρισμα και χαίρομαι πάρα πάρα πολύ όταν παίζει μαζί μας. Και όταν λέω μαζί μας εννοώ: φυσικά με τον David Lynch (σαξόφωνα, φλάουτο και κρουστά), τον Τάκη Φαραζή στο πιάνο, τον Πέτρο Βαρθακούρη στο κοντραμπάσο και τον Αλέξανδρο- Δράκο Κτιστάκη στα τύμπανα. Και από τις 9 Δεκεμβρίου θα εμφανίζεται μαζί μας και ο Tommy στο τενόρο σαξόφωνο και το τραγούδι. Νιώθω ότι βρίσκομαι ανάμεσα στη μουσική μου οικογένεια. Μου κάνουν όλα τα μουσικά χατίρια, είμαι πολύ τυχερή. Είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να συμβεί σε μία τραγουδίστρια.
Ο David έχει ένα πολύ ιδιαίτερο γράψιμο, κάνει τις ενορχηστρώσεις, αλλά όλοι μας βάζουμε το χέρι μας και η μουσική παίρνει ένα χρώμα πολύ ιδιαίτερο. Και φυσικά είναι πολύ συγκινητικό να βλέπεις και τον πατέρα και γιο να παίζουν μαζί!

Τα τραγούδια είναι αγαπημένα jazz standards – όπως των Porter και Gershwin, τραγούδια “native” Νεοϋορκέζων – όπως των Paul Simon και Billy Joel, καθώς και άλλων συνθετών και τραγουδοποιών που άφησαν το στίγμα τους ή που έζησαν πολύ στη Νέα Υόρκη. Αλλά θα είναι και κάποια δυο-τρία τραγούδια ελληνικά που θα τα μεταφέρουμε με ένα χρώμα, λίγο νεοϋορκέζικο όπως το “Τι σήμερα, τι αύριο, τι τώρα”. Θα ερμηνεύσω τραγούδια που εγώ συνδέω με τη Νέα Υόρκη. Ας πούμε ένα τραγούδι που αγαπώ πάρα πάρα πολύ, είναι το Spanish Harlem – με συγκινεί τρομερά γιατί διέσχιζα το Spanish Harlem για να πάω σχολείο. Και να μην ξεχάσω να πω ότι το Άλσος μου αρέσει πάρα πολύ σαν χώρος και όλοι οι συνεργάτες εκεί δείχνουν τεράστιο σεβασμό και αγάπη στους καλλιτέχνες που εμφανίζονται εκεί, αλλά και στο κοινό. Σας περιμένουμε!