Ένας Έλληνας πίσω από το πιο διάσημο βαλς της ιστορίας

Το 2025 σηματοδοτεί τη συμπλήρωση 200 ετών από τη γέννηση του Johann Strauss II, του συνθέτη που χάρισε στο βαλς την αριστοκρατική του λάμψη και το ανέδειξε σε παγκόσμιο σύμβολο της Βιέννης. Στο πλαίσιο των διεθνών εορτασμών του «Έτους Johann Strauss», η Αθήνα θα υποδεχτεί στο θέατρο Παλλάς την Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου τους καταξιωμένους Strauss Virtuosi, το κορυφαίο μουσικό σύνολο της Ορχήστρας των Ανακτόρων Schönbrunn.

Με ένα πρόγραμμα αφιερωμένο στα αριστουργήματα του, που περιλαμβάνει αποσπάσματα από τις πιο γνωστές οπερέτες του, όπως: Η Νυχτερίδα, Ο Βαρόνος Ατσίγγανος, Βιεννέζικο Αίμα, Μια Νύχτα στη Βενετία, καθώς και τα πιο αγαπημένα του βαλς, ανάμεσά τους και ο θρυλικός Ωραίος Γαλάζιος Δούναβης – το πιο αναγνωρίσιμο βαλς παγκοσμίως—θα μας μεταφέρουν στη μαγεία της Χρυσής Εποχής της Αυτοκρατορικής Βιέννης.

Το θέατρο Παλλάς θα γίνει το σκηνικό μιας βραδιάς αφιερωμένης στη διαχρονική γοητεία του Γιόχαν Στράους. Οι μελωδίες του, που ταξίδεψαν από τις βασιλικές αυλές της Βιέννης μέχρι τον σύγχρονο κινηματογράφο, τη διεθνή σκηνή και τις πιο εμβληματικές μουσικές στιγμές της Ιστορίας, θα ζωντανέψουν μέσα από τις εξαιρετικές ερμηνείες των Strauss Virtuosi. Επικεφαλής των Strauss Virtuosi θα είναι στο πιάνο ο διευθυντής ορχήστρας, Vinicius Kattah ενώ τις άριες από τις οπερέτες του Johann Strauss ερμηνεύουν 2 διακεκριμένοι σολίστ της Όπερας της Βιέννης, η σοπράνο Jenifer Lary και ο βαρύτονος Michael C. Havlicek.

Πέρα από τη λαμπρή του καριέρα, ο Johann Strauss II έκρυβε άγνωστες πτυχές της ζωής και της πορείας του, που αξίζει να ανακαλύψουμε.

10 πράγματα που δεν ήξερες για τον Γιόχαν Στράους, τον νεότερο

Ο Γιόχαν Στράους γεννήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1825 και ήταν γιος του διάσημου συνθέτη Γιόχαν Στράους του πρεσβύτερου. Αν και έμεινε γνωστός ως «ο βασιλιάς του βαλς», αυτός που ανέδειξε τη μουσική δυναστεία των Στράους ήταν ο πατέρας του, Γιόχαν Στράους, ο οποίος καθιέρωσε το βιεννέζικο βαλς στη μορφή που όλοι γνωρίζουμε και αγαπάμε. Δικαιωματικά, του αποδόθηκε ο τίτλος του «πατέρα του βαλς», ώστε να ξεχωρίζει από τον γιο του.

1. Παρότι ο πατέρας του ήθελε ο γιος του να γίνει τραπεζίτης, ο Στράους σπούδασε κρυφά βιολί με τη στήριξη της μητέρας του.
2. Στα έξι του έγραψε το πρώτο του βαλς και στα 18 του χρόνια είχε ήδη δημιουργήσει τη δική του ορχήστρα.
3. Ο προπάππος του Johann Strauss από την πλευρά του πατέρα του ήταν Εβραίος από την Ουγγαρία, γεγονός που οι Ναζί ήθελαν να αποσιωπήσουν, καθώς λάτρευαν τη μουσική του Στράους και τη θεωρούσαν «αυθεντικά γερμανική».
4. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, συνέθεσε περισσότερα από 500 βαλς, πόλκες και καντρίλιες, και γύρω στις 15 οπερέτες.
5. Η συμβολή του στην εξέλιξη της βιεννέζικης οπερέτας υπήρξε καθοριστική. Η Νυχτερίδα είναι όχι μόνο η διασημότερη οπερέτα του, αλλά και ένα από τα αριστουργήματα του είδους. Από την πρεμιέρα της, πριν από ενάμιση αιώνα, Η Νυχτερίδα δεν έχει πάψει να γοητεύει το κοινό σε ολόκληρο τον κόσμο. Με όχημα την ευφυή πλοκή της, τη ζωντανή μουσική και τους γοητευτικούς χαρακτήρες της, σατιρίζει την αριστοκρατία και τις κοινωνικές συμβάσεις, διατηρώντας τη διαχρονικότητά της, παραμένοντας ένα από τα πιο αγαπημένα και πολυπαιγμένα έργα του μουσικού θεάτρου και προσφέροντας αστείρευτη απόλαυση μέχρι σήμερα.
6. Η Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης, ένα από τα κορυφαία μουσικά γεγονότα παγκοσμίως, τιμά διαχρονικά τη συμβολή της οικογένειας Στράους στη μουσική, αφιερώνοντας μεγάλο μέρος του προγράμματός της στις συνθέσεις των μελών της.
7. Παραδοσιακά, στο encore της συναυλίας, κάθε χρόνο παίζονται δύο εμβληματικά έργα των Στράους: Ο Ωραίος Γαλάζιος Δούναβης του Γιόχαν Στράους (υιού) και το Εμβατήριο Ραντέτσκι του πατέρα Στράους. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε νέα χρονιά καλωσορίζεται με δύο έργα που αντικατοπτρίζουν τη λαμπρότητα της πολιτιστικής μεγαλοπρέπειας της Βιέννης, γιορτάζοντας το νέο έτος με την αισιοδοξία και την αίσθηση ενότητας που αποπνέει η μουσική των Στράους.
8. Όσον αφορά στις γυναίκες, ο Γιόχαν έκανε 3 γάμους: ήταν παντρεμένος για 16 χρόνια με την τραγουδίστρια Henrietta Treffz που εκτός από σύζυγος ήταν και η μάνατζερ του. Όταν αυτή πέθανε, ο Γιόχαν σε μια προσπάθεια να ξεπεράσει τη θλίψη του ξαναπαντρεύτηκε μόλις έξι εβδομάδες μετά τον θάνατο της μια πολύ νεότερη ηθοποιό, την Angelika Dittrich. Οι διαφορές τους όμως ήταν ανυπέρβλητες και ο Στράους σύντομα ήθελε να χωρίσει. Αλλά μιας και η Καθολική εκκλησία δεν του έδινε διαζύγιο αποφάσισε να αλλάξει και υπηκοότητα (πήρε αυτή του δουκάτου της Σαξονίας-Κόμπουργκ & Γκότθα) και δόγμα (έγινε προτεστάντης).
9. Διαζευγμένος πλέον, παντρεύτηκε την τρίτη του γυναίκα, Adele Deutsch το 1887, αλλά δεν απέκτησε παιδιά.
10. Πέθανε από πνευμονία στη Βιέννη στις 3 Ιουνίου 1899.

Γαλάζιος Δούναβης -Ένας Έλληνας πίσω από το πιο διάσημο βαλς της ιστορίας

Το πασίγνωστο βαλς γεννήθηκε σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο για την Αυστρία. Η χώρα είχε μόλις ηττηθεί από την Πρωσία στον Πόλεμο των Επτά Εβδομάδων, με πάνω από 100.000 θύματα, ενώ ταυτόχρονα μια φονική επιδημία χολέρας θέριζε τον πληθυσμό. Το ηθικό του λαού ήταν καταρρακωμένο.

Ο Στράους είχε αρχικά δεχθεί πρόσκληση από την Ένωση Χορωδιών Ανδρών της Βιέννης – της οποίας πρόεδρος ήταν ο Έλληνας μαικήνας Νικόλαος Δούμπας – να γράψει ένα νέο έργο για να το παρουσιάσει στις καρναβαλικές εκδηλώσεις της πρωτεύουσας των Αψβούργων, με σκοπό να αναστρέψει το βαρύ κλίμα που επικρατούσε στη Βιέννη. Θέλοντας να δημιουργήσει κάτι αισιόδοξο, δυναμικό και επιβλητικό, και να ανυψώσει το ηθικό των συμπατριωτών του, εμπνεύστηκε ένα βαλς με στίχους βασισμένους σε ποίημα του Karl Isidor Beck για τον «όμορφο γαλάζιο Δούναβη».

Σε μια προσπάθεια να προσαρμόσουν το έργο στην τότε πραγματικότητα, ένα μέλος της χορωδίας πρόσθεσε σατιρικούς στίχους, σχολιάζοντας τη δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας:

Βιεννέζοι, ευτυχείτε!
– Ωχ, γιατί;
– Κοιτάξτε γύρω!
– Ρωτώ γιατί;
– Μια λάμψη φωτός!
– Δεν βλέπουμε τίποτα ακόμα!
– Μα, το καρναβάλι είναι εδώ!
– Α, ώστε έτσι!
– Λοιπόν, αψηφήστε τον χρόνο!
– Ω Θεέ μου, τον χρόνο!
– Τη θλίψη…
– Αχ, αυτό θα ήταν έξυπνο!
– Σε τι χρησιμεύει η θλίψη;
– Στο πένθος…
– Για αυτό, να είστε χαρούμενοι και λαμπεροί! Τιμήστε τον νόμο του καρναβαλιού. Δεν έχει σημασία πόσο άσχημα είναι τα οικονομικά. Ας χορέψουμε!

Παρά τις προσδοκίες, η πρώτη εκτέλεση του έργου ήταν απογοητευτική. Οι θεατές μίσησαν τους στίχους και ζήτησαν μόνο ένα encore. Ο ίδιος ο Στράους, απογοητευμένος, δήλωσε: «Ο διάολος πήρε και σήκωσε τη σύνθεσή μου…»

Από την παταγώδη αποτυχία στο απόλυτο smash hit

Αποθαρρυμένος, στράφηκε για στήριξη στον φίλο και προστάτη του, Νικόλαο Δούμπα, ο οποίος τον φιλοξένησε στο εξοχικό του σπίτι. Εκεί, ο Στράους ξαναδούλεψε το έργο του, αφαιρώντας τους στίχους και παρουσιάζοντάς το αποκλειστικά ως ορχηστρικό κομμάτι.

Η νέα εκδοχή έκανε θριαμβευτική εμφάνιση στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού την ίδια χρονιά. Με τη μεσολάβηση του Δούμπα, το έργο προωθήθηκε στους καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής και εξασφαλίστηκε η δημοσίευση ενός εγκωμιαστικού άρθρου στην εφημερίδα Figaro, το οποίο προσέλκυσε την προσοχή ντόπιων και ξένων επισκεπτών.

Ο Γαλάζιος Δούναβης εκτοξεύτηκε σε δημοτικότητα. Το βαλς σημείωσε άμεση επιτυχία, με τις παρτιτούρες του να γίνονται περιζήτητες διεθνώς.

Ένας Έλληνας έδωσε πνοή στο αθάνατο αυτό έργο, και ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, ο Στράους αφιέρωσε το αριστούργημά του στον Νικόλαο Δούμπα. Έτσι, το ελληνικό όνομα συνδέθηκε διαχρονικά με ένα από τα διασημότερα μουσικά έργα όλων των εποχών.

Ο Γαλάζιος Δούναβης θεωρείται το «βαλς των βαλς». Το σήμα κατατεθέν του Γιόχαν Στράους είναι ένα από τα πιο δημοφιλή κομμάτια της κλασικής μουσικής, συμβολίζοντας τη λάμψη και τη μεγαλοπρέπεια της Βιέννης.

Η διαχρονική επιρροή του Γαλάζιου Δούναβη

Ο Alfred Hitchcock δημιούργησε την ταινία Waltzes from Vienna το 1934, μια βιογραφική ιστορία για την αντιπαλότητα μεταξύ του Johann Strauss (πατέρα και γιου), καθώς και μια φανταστική αφήγηση γύρω από τη σύνθεση του Γαλάζιου Δούναβη. Τα βαλς εξελίχθηκαν σε αγαπημένο μουσικό είδος του Hitchcock, ντύνοντας μουσικά σκηνές γεμάτες αγωνία.

Το έργο χρησιμοποιήθηκε ως μουσική υπόκρουση στην εμβληματική ταινία επιστημονικής φαντασίας του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος. Τα πρώτα δύο τρίτα του κομματιού ακούγονται καθώς ένα διαστημικό αεροσκάφος προσεγγίζει και προσδένεται σε έναν διαστημικό σταθμό, ενώ ολοκληρώνεται κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ενός άλλου σκάφους από τον σταθμό προς τη Σελήνη. Το κομμάτι ακούγεται επίσης στους τίτλους τέλους της ταινίας. Παράλληλα, στο soundtrack περιλαμβάνεται και το πασίγνωστο Τάδε Έφη Ζαρατούστρα ενός άλλου Στράους, του Γερμανού συνθέτη Ρίχαρντ Στράους.

Ο Γαλάζιος Δούναβης ακούγεται σε όλα τα επεισόδια του Squid Game (Το παιχνίδι του καλαμαριού) του Netflix για να ανεβάσει το ηθικό των παικτών και να σηματοδοτήσει την έναρξη και τη λήξη κάθε νέου παιχνιδιού, δίνοντας μια ξεχωριστή αίσθηση στην ατμόσφαιρα των παιχνιδιών. Ίσως το διάλεξαν γιατί το αίμα των καλαμαριών είναι μπλε, και όχι κόκκινο όπως στους ανθρώπους !!! (μιας και περιέχει πολύ αιμοκυανίνη).

Το έργο έχει καθιερωθεί ως ο ανεπίσημος εθνικός ύμνος της Αυστρίας και ακούστηκε ως επίσημος ύμνος της χώρας κατά την απελευθέρωσή της από τη γερμανική κατοχή στις 29 Απριλίου 1945, καθώς και στους πρώτους αγώνες της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου της Αυστρίας μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το κομμάτι έπαιζε η ορχήστρα του πολυτελούς κρουαζιερόπλοιου Λουζιτάνια, του ταχύτερου πλοίου στον κόσμο εκείνη την εποχή, όταν χτυπήθηκε από γερμανικό υποβρύχιο και βυθίστηκε στις 7 Μαΐου 1915, λίγο πριν φτάσει στις ιρλανδικές ακτές. Το γεγονός αυτό συνέβαλε στην είσοδο των ΗΠΑ στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στις εσωτερικές αεροπορικές πτήσεις της Κίνας, ο Γαλάζιος Δούναβης ακούγεται μετά την προσγείωση των επιβατικών αεροσκαφών

Οι αντιδράσεις των σύγχρονων του Στράους

Ο Γιόχαν Στράους υμνήθηκε από συναδέλφους του, όπως οι Μπραμς, Βάγκνερ, Μάλερ, Ραβέλ, Σαίνμπεργκ όσο κανείς άλλος. Ο Στράους και ο Μπράμς ήταν προσωπικοί φίλοι. Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο της εποχής όταν η σύζυγος του Στράους, Αντέλε, πλησίασε τον Μπραμς με το συνηθισμένο αίτημα να υπογράψει τη βεντάλια της. Ήταν σύνηθες για τους συνθέτες να γράφουν λίγες νότες από το πιο γνωστό τους έργο και να υπογράφουν από κάτω. Ο Μπραμς, όμως, έγραψε λίγες νότες από τον Γαλάζιο Δούναβη και πρόσθεσε από κάτω: «Δυστυχώς, όχι από τον Γιοχάνες Μπραμς»….και ο Γκουστάβ Μάλερ έκανε ένα τεράστιο δώρο στον Στράους όταν το  1894 διηύθυνε στην Όπερα του Αμβούργου τη Νυχτερίδα, επικυρώνοντας την ποιότητα της μουσικής του Γιόχαν Στράους.

Οι παγκόσμιες τουρνέ του Στράους και η καθολική αναγνώριση

Και τον 19ο αιώνα, οι μουσικοί – οι σταρ της εποχής – έκαναν μεγάλες περιοδείες! Μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1849, ο Γιόχαν Στράους ο νεότερος ένωσε τις δύο ορχήστρες τους και ξεκίνησε να περιοδεύει. Έδωσε συναυλίες σε πόλεις όπως το Παρίσι, το Λονδίνο, η Αγία Πετρούπολη και το Παβλόφσκ, με τις αίθουσες να γεμίζουν ασφυκτικά από θαυμαστές που ήθελαν να ακούσουν τον συνθέτη των περίφημων βαλς.

Και στο πλαίσιο αυτών των περιοδειών το 1872, ο Στράους βρέθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες για να συμμετάσχει στους εορτασμούς των 100 χρόνων από την ανεξαρτησία της Βόρειας Αμερικής. Όταν έφτασε στη Βοστώνη, είδε αφίσες σε όλη την πόλη που τον απεικόνιζαν πάνω σε μια υδρόγειο σφαίρα να διευθύνει με ένα σκήπτρο! Τι καλύτερο σύμβολο της παγκόσμιας φήμης και αναγνώρισης!

Στη «Γιγαντιαία Συναυλία» που δόθηκε μπροστά σε 100.000 θεατές, ο Στράους ήταν ο κύριος διευθυντής ορχήστρας, πλαισιωμένος από 100 υποδιευθυντές, οι οποίοι τον βοηθούσαν να διευθύνει περισσότερους από 2.000 μουσικούς και 20.000 τραγουδιστές!!! Φυσικά, παρουσίασε τον Γαλάζιο Δούναβη και γνώρισε θριαμβευτική αποδοχή!

Συνολικά, ο Γιόχαν Στράους έδωσε 14 συναυλίες στις ΗΠΑ και πήρε αμοιβή 100.000 δολάρια – κολοσσιαίο ποσό για την εποχή!

VIENNA SCHOENBRUNN PALACE ORCHESTRA
STRAUSS VIRTUOSI
OPERETTA GALA
Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου
Θέατρο Παλλάς
Ώρα έναρξης 21:00 – Εισιτήρια www.more.com