Η αιώνια γοητεία της Τόσκα στη σκιά της Ακρόπολης

Με τη δημοφιλέστατη “Τόσκα” του Τζάκομο Πουτσίνι ανοίγει η Εθνική Λυρική Σκηνή το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στις 1, 2, 4, 6 και 11 Ιουνίου 2024, σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού, σκηνοθεσία, σκηνικά και κοστούμια Ούγκο ντε Άνα και αναβίωση σκηνοθεσίας Κατερίνας Πετσατώδη.

Η Τόσκα, ένα μοναδικό οπερατικό θρίλερ, έκανε παγκόσμια πρεμιέρα το 1900 στη Ρώμη. Δίκαια μια από τις δημοφιλέστερες όπερες του ρεπερτορίου, όπου τα παράφορα πάθη υπογραμμίζονται από την άκρως υποβλητική μουσική του Τζάκομο Πουτσίνι. Από την ΕΛΣ παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1942 στο Θερινό Θέατρο της πλατείας Κλαυθμώνος, με τη δεκαεννιάχρονη Μαρία Καλογεροπούλου (μετέπειτα Κάλλας) στον ομώνυμο ρόλο, και από τότε παρουσιάζεται πολύ συχνά μετά από ισχυρή απαίτηση του κοινού.

Η Φλόρια Τόσκα, μια ντίβα της όπερας, είναι μια γυναίκα παράφορα ερωτευμένη, που ζηλεύει παθολογικά τον σύντροφό της. Ο βαρόνος Σκάρπια, ένας σκοτεινός άνδρας με απόλυτη εξουσία, ηδονίζεται από τον πόνο των θυμάτων του. Ανάμεσα στους δύο βρίσκεται ο εραστής και αγνός πατριώτης Μάριο Καβαραντόσσι, ο οποίος οδηγείται στον θάνατο, όχι για τις ιδέες του, αλλά επειδή κατέχει την Τόσκα, την οποία ποθεί ο Σκάρπια. Η μηχανή είναι καλά στημένη: απ’ τις παγίδες του Σκάρπια δεν θα ξεφύγει κανείς.

Στη διαδικασία της σύνθεσης της Τόσκας, η λέξη κλειδί για τον Πουτσίνι ήταν ο ρεαλισμός. Άλλωστε, η Τόσκα είναι το κατεξοχήν έργο του κορυφαίου συνθέτη που ευθυγραμμίζεται στα ιδεώδη του βερισμού – του ιταλικού κινήματος του νατουραλισμού. Για τον Πουτσίνι ο ρεαλισμός έγκειται στην αγριότητα των καταστάσεων και των εντάσεων ανάμεσα στους πρωταγωνιστές και αποδίδεται από τη μουσική με τρόπο άμεσο, χωρίς αφύσικες ωραιοποιήσεις.

Η αφηγηματική πλοκή της Τόσκας συμπεριλαμβάνει μια σειρά από ανθρώπινα θεμελιώδη ζητήματα: τον έρωτα, τη ζήλια, τη διεστραμμένη λαγνεία, την πίστη στη φιλία. Και παρά το γεγονός ότι ο θάνατος σφραγίζει το έργο, εντούτοις η ουσία της πλοκής του έργου είναι ο αβίωτος διχασμός της ηρωίδας η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα εφιαλτικό δίλημμα.

Ούγκο ντε Άνα: Μια μουσική που έρχεται από την καρδιά και μιλάει στην καρδιά

Η Τόσκα του Ούγκο ντε Άνα –παραγωγή που πρωτοανέβηκε το 2012 στο Ηρώδειο– είναι συναρπαστική, δραματική και απολύτως συνεπής στο πνεύμα του συνθέτη, καθώς και στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναφέρεται το λιμπρέτο. Τα εντυπωσιακά σκηνικά, ένας τεράστιος σταυρός με τον εσταυρωμένο, μια ιερή τράπεζα, ένα εργαστήρι ζωγραφικής πλαισιώνονται από θεαματικές προβολές μνημείων της Ρώμης, θρησκευτικών συμβόλων, αλλά και βίντεο που δίνουν μια κινηματογραφική διάσταση στην παραγωγή.

Ο Ντε Άνα, ο οποίος είναι παγκοσμίως διάσημος για τα μνημειώδη σκηνικά του και την εντυπωσιακή χρήση φωτισμών και βίντεο, έχει σκηνοθετήσει στις σπουδαιότερες όπερες στον κόσμο όπως, μεταξύ άλλων, Γερμανική Όπερα Βερολίνου, Βασιλική Όπερα Λονδίνου, Όπερα Σεβίλλης, Όπερα Τελ Αβίβ, Σκάλα Μιλάνου, Αρένα Βερόνας, Όπερα του Τόκυο και Λισέου Βαρκελώνης.

Ο ίδιος αναφέρει για την Τόσκα πως “χωρίς αμφιβολία και όχι συμπτωματικά, η Τόσκα συγκαταλέγεται στις δημοφιλέστερες όπερες του Πουτσίνι. Ο Πουτσίνι επιθυμούσε να συνθέσει μια μελωδική όπερα: ήθελε να δημιουργήσει μια μουσική που έρχεται από την καρδιά και μιλάει στην καρδιά. Ως προς αυτό, ο μουσικός εμφανίζεται αδιαχώριστος από τον «άνθρωπο του θεάτρου», όπως ο «μελωδιστής» δεν μπορεί να διαχωριστεί από τον «συμφωνιστή».
Στη μουσική του διακρίνεται με σαφήνεια ο χαρακτήρας των σκηνικών προσώπων, τα χρώματα και οι χειρονομίες των ερμηνευτών. Ο ίδιος έλεγε: «Κάνω θέατρο, οπτικοποιώ τη σκηνική δράση»”.

Η Κατερίνα Πετσατώδη και οι προκλήσεις της αναβίωσης της Τόσκα

Την αναβίωση της σκηνοθεσίας υπογράφει η Κατερίνα Πετσατώδη, Διευθύντρια Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η Κατερίνα Πετσατώδη μιλά για την πρόκληση της αναβίωσης της Τόσκα στο NEWS 24/7 λέγοντας “κάθε επανάληψη έχει να κάνει με το ότι οφείλεις να ανασυνθέσεις, να ξαναβάλεις στη σκηνή μια σκηνοθεσία, όσο πιο πιστά γίνεται σε αυτό που είχαμε πρωτοκάνει. Είναι το όραμα ενός ανθρώπου, ενός σκηνοθέτη δηλαδή, και μιας ομάδας που ενδεχομένως δεν είναι εδώ την παρούσα στιγμή, ενώ παράλληλα πρέπει να προσαρμόσεις ένα νέο ανθρώπινο δυναμικό, δηλαδή νέους ερμηνευτές.

Πρέπει να ξαναδιδάξεις αυτά τα πράγματα λαμβάνοντας υπόψη τον δικό τους χαρακτήρα, τη δική τους ευαισθησία, το πώς θα ανταποκρινόταν καθένας σ’ αυτό το όραμα, σε αυτή την πρώτη ιδέα που υπήρχε για τη σκηνοθεσία. Έπειτα υπάρχει κάτι πολύ όμορφο. Παρότι ασχολείσαι με κάποια έργα τόσο συχνά, όπως είναι η Τόσκα, η Μποέμ, η Μαντάμα Μπαττερφλάι, και παρότι έχουμε φτάσει στο σημείο να μπορούμε να τραγουδήσουμε αυτά τα έργα ανάποδα, πάντα βρίσκεις κάτι καινούργιο, πάντα βρίσκεις κάτι ενδιαφέρον εκεί που λες μα πόσο καλά ξέρεις το έργο; Ποτέ δεν θα μάθεις τέλεια το έργο!

Πάντα κάτι θα ανακαλύπτεις. Και αυτό ισχύει και για τους τραγουδιστές που έχουν να τραγουδήσουν αυτούς τους ρόλους και συνήθως έχουν χάσει τον αριθμό των παραστάσεων που έχουν κάνει. Οπότε αυτό είναι από μόνο του ιδιαίτερα ελκυστικό στην δουλειά μας”.

Τι τη γοητεύει ιδιαίτερα στην Τόσκα; “Όπως σε όλα τα έργα του Πουτσίνι, η ίδια η μουσική, η οποία είναι απόλυτα χειριστική στο ανθρώπινο θυμικό. Το ίδιο το έργο, η ίδια η πλοκή είναι φοβερά ενδιαφέρουσα γιατί είναι αστυνομικό, είναι ένα θρίλερ, γιατί εκτυλίσσεται σε λιγότερες από 24 ώρες. Και πραγματικά αναρωτιέσαι τι θα γίνει;

Έχει φοβερά ενδιαφέροντες χαρακτήρες, οι οποίοι είναι και πάρα πολλοί σύγχρονοι, δηλαδή υπάρχουν ιστορίες κατάχρησης εξουσίας και κακοποιητικών συμπεριφορών, που είναι απόλυτα αντίστοιχες με πράγματα τα οποία συζητάμε σήμερα και είναι hot topic στην επικαιρότητα. Προσωπικά, για παράδειγμα, ήταν η πρώτη όπερα που έμαθα απ’ έξω ακούγοντας. Kι ένας από τους λόγους που ήθελα να ασχοληθώ επαγγελματικά με την όπερα, όταν ακόμα έπαιζα βιολί. Οπότε τι με γοητεύει ιδιαίτερα στην Τόσκα; Αυτό, έχω και μια προσωπική, δηλαδή επαφή με το συγκεκριμένο έργο”.

Γεβγκένια Μουραβιέβα: “Η Τόσκα σου δίνει την ευκαιρία να εκφράσεις όλο το φάσμα των συναισθημάτων επί σκηνής”

Τον ρόλο της Τόσκα στις δύο από τις τέσσερις παραστάσεις θα επωμιστεί η πολυβραβευμένη Ρωσίδα υψίφωνος Γεβγκένια Μουραβιέβα που προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στην πρώτη της εμφάνιση στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ το 2017 ως Κατερίνα Ισμαήλοβα στη Λαίδη Μάκβεθ του Μτσενσκ.

Η φήμη της εδραιώθηκε όταν την αμέσως επόμενη χρονιά εμφανίστηκε ξανά στο Ζάλτσμπουργκ στην Ντάμα πίκα, σημειώνοντας τεράστια επιτυχία. Έχει εμφανιστεί σε Μαριίνσκι, Όπερα της Λυόν, Όπερα της Τουλούζης, στη Σκάλα του Μιλάνου, στο Θέατρο Σαν Κάρλο, στην Κωμική Όπερα του Βερολίνου κ.α. ερμηνεύοντας με επιτυχία σημαντικούς ρόλους του ρεπερτορίου.

Η Μουραβιέβα δηλώνει “απόλυτα γοητευμένη από την αριστουργηματική μουσική του Πουτσίνι. Επίσης, αγαπώ την πλοκή αυτής της όπερας επειδή είναι γεμάτη δραματικότητα, συναισθήματα και πάθος, σου δίνει πάντα ευκαιρίες να εκφράσεις όλο το φάσμα των συναισθημάτων επί σκηνής”.

Στην ερώτηση για το ποιες πτυχές του χαρακτήρα της θεώρησε πιο προκλητικές αναφέρει πως: “δε βρίσκω τίποτα δύσκολο σε αυτόν τον ρόλο, γιατί πολλά πράγματα του χαρακτήρα της Τόσκα μου είναι πολύ οικεία. Αυτό είναι αρκετά ευχάριστο ερμηνεύοντας αυτόν τον ρόλο”.

Η «Τόσκα» είναι γνωστή για τη φωνητική και συναισθηματική της ένταση. Πώς διαχειρίζεται αυτές τις απαιτήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης; Η Μουραβιέβα απαντά πως “απλώς αφήνομαι στη σκηνή και πιστεύω σε όλα όσα συμβαίνουν μαζί μου κάθε στιγμή. Αυτό μου χαρίζει τις σωστές αντιδράσεις επί σκηνής. Και φυσικά, ταυτόχρονα, διατηρώ την κοινή λογική μου, γιατί είναι απαραίτητη για να παραμείνω επαγγελματίας”.

Διευθύνει ο καταξιωμένος αρχιμουσικός και Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Λουκάς Καρυτινός. Η πορεία του στην Εθνική Λυρική Σκηνή αρχίζει το 1985, το 1992 γίνεται μουσικός διευθυντής του Οργανισμού και καλλιτεχνικός διευθυντής από το 1999 μέχρι το 2005. Έχει διευθύνει σε διεθνή φεστιβάλ όπως της Βερόνας, της Ρώμης, της Λας Πάλμας, του Τόρρε ντελ Λάγκο, της Αβάνς και έχει συνεργαστεί με μεγάλα λυρικά θέατρα όπως του Βερολίνου, της Βαρκελώνης, της Κολωνίας, του Μόντε Κάρλο, του Ντητρόιτ, του Ζάλτσμπουργκ.

Για την Τόσκα η Εθνική Λυρική Σκηνή έχει εξασφαλίσει τη συμμετοχή κορυφαίων πρωταγωνιστών της όπερας με διεθνή ακτινοβολία. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο το κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει και να ακούσει τις σπουδαίες υψιφώνους Γεβγκένια Μουραβιέβα (1 & 6/6) και Τσέλια Κοστέα (2, 4 & 11/6).

Στον ρόλο του Μάριο Καβαραντόσσι δύο εξαιρετικοί τενόροι, ο Ρικκάρντο Μάσσι (1 & 6/6) και ο Καρλ Τάννερ (2, 4 & 11/6).

Στον ρόλο του Σκάρπια δύο κορυφαίοι πρωταγωνιστές της ΕΛΣ, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος (1, 4 & 6/6) και ο Γιάννης Γιαννίσης (2 & 11/6).

Τον ρόλο του Τσέζαρε Αντζελόττι ερμηνεύει ο Τάσος Αποστόλου, του Νεωκόρου ο Πέτρος Μαγουλάς, τον Σαρρόνε και τον Δεσμοφύλακα ερμηνεύει o Βαγγέλης Μανιάτης, τον Σπολέττα ο Γιάννης Καλύβας και τον Βοσκό η Εβίτα Χιώτη.
Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος και την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ η Κωνσταντίνα Πιτσιάκου.

Ο σχεδιασμός των εντυπωσιακών βιντεοπροβολών είναι του Σέρτζιο Μετάλλι – Ideogamma SRL και oι φωτισμοί του Βινίτσιο Κέλι, ενώ στην αναβίωση των φωτισμών είναι ο Χρήστος Τζιόγκας.

Μετά την εξάντληση των εισιτηρίων για τις τέσσερις παραστάσεις, η Εθνική Λυρική Σκηνή ανακοινώνει μία επιπλέον 5η παράσταση για την Τόσκα στο Ηρώδειο την Τρίτη 4 Ιουνίου 2024 στις 21.00. Το δημοφιλέστατο αριστούργημα του Πουτσίνι παρουσιάζεται, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού, σκηνοθεσία, σκηνικά, κοστούμια Ούγκο ντε Άνα και αναβίωση σκηνοθεσίας Κατερίνας Πετσατώδη.
Πλέον, το οριστικό πρόγραμμα των παραστάσεων της Τόσκας διαμορφώνεται ως εξής: 1, 2, 4, 6, 11 Ιουνίου 2024.

Στην επιπλέον παράσταση της 4ης Ιουνίου τον πρωταγωνιστικό ρόλο θα ερμηνεύσει η κορυφαία υψίφωνος της ΕΛΣ Τσέλια Κοστέα, τον Μάριο Καβαραντόσσι ο διακεκριμένος Αμερικανός τενόρος Καρλ Τάννερ και τον Βαρόνο Σκάρπια ο κορυφαίος Έλληνας βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος. Τον ρόλο του Τσέζαρε Αντζελόττι ερμηνεύει ο Τάσος Αποστόλου, του Νεωκόρου ο Πέτρος Μαγουλάς, τον Σαρρόνε και τον Δεσμοφύλακα ερμηνεύει o Βαγγέλης Μανιάτης, τον Σπολέττα ο Γιάννης Καλύβας και τον Βοσκό η Εβίτα Χιώτη.
Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος και την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ η Κωνσταντίνα Πιτσιάκου.