Μαργαρίτα Συγγενιώτου: "Όταν υπάρχουν νεκρά παιδιά, δεν μπορούμε να μιλάμε για δίκιο"

Η ταλαντούχα μέτζο-σοπράνο Μ. Συγγενιώτου με αφορμή τη συναυλία της ΚΟΑ, όπου θα ερμηνεύσει τα "Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά" του Μάλερ, μιλά στο NEWS 24/7 για την ιδιαιτερότητα του έργου και την τρομακτική συγκυρία του πολέμου στην Ουκρανία.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ
07 Απριλίου 2022 06:40

Την ερχόμενη Δευτέρα 11 Απριλίου, η Μαργαρίτα Συγγενιώτου, εμφανίζεται με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, για να ερμηνεύσει τα «Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά» (Kindertotenlieder) του Γκούσταβ Μάλερ. Ένα συγκλονιστικό έργο που με φόντο τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία καθίσταται τρομακτικά επίκαιρο.

«Δεν θα μπορούσε κανείς να μην υπογραμμίσει την συγκυρία. Τα νεκρά παιδιά προσφύγων, που ξεβράζονται στις ακτές από τα ναυάγια των δουλεμπορικών που προκαλούν τα push backs, τα νεκρά παιδιά της Ουκρανίας, που συνθλίβονται από βόμβες μέσα στα παιδικά τους δωμάτια. Όταν υπάρχουν νεκρά παιδιά, δεν μπορούμε να μιλάμε για δίκιο» μού ανέφερε η ταλαντούχα μέτζο-σοπράνο, σχολιάζοντας την επικαιρότητα και τον ανατριχιαστικό συγχρονισμό της συναυλίας με τη φρίκη του πολέμου.

Κατά την κουβέντα μας με εντυπωσίασε πόσο κατασταλαγμένη και γειωμένη είναι, μια αντισυμβατική λυρική τραγουδίστρια που την ενδιαφέρει όπως που αποκάλυψε να ερμηνεύει έργα «σπουδαία, από αυτά που σκαλίζουν τον εγκέφαλο.»

Κι ένα από αυτά είναι αναμφίβολα ο κύκλος τραγουδιών Kindertotenlieder του Μάλερ, μια δημιουργία βαθιά προσωπική και τραγική: Ο γερμανός ποιητής Φρήντριχ Ρύκερτ χτυπημένος ο ίδιος από τον θάνατο των παιδιών, γράφει το πρώτο μισό του 19ου αιώνα πάνω από 400 ποιήματα με θέμα τη γονεϊκή αυτή τραγωδία. Ο Μάλερ, με την βαθειά συνείδηση της τραγικότητας της ύπαρξης (σ.σ.: 8 από τα 14 αδέλφια του πέθαναν) και την ψυχολογική οξυδέρκεια του επέλεξε πέντε από αυτά για να φτιάξει τα «Τραγούδια για Νεκρά Παιδιά». Κοινό σημείο των δύο καλλιτεχνών είναι η σχέση τους με το φως, άμεσα ή έμμεσα, ως “λύση” στο σκοτάδι και τον θάνατο.

Λίγο πριν την εμφάνισή της, η Μαργαρίτα Συγγενιώτου μιλά στο NEWS 24/7 για την ιδιαιτερότητα του έργου, το αγαπημένο της ρεπερτόριο, αλλά και την απόφασή της να ακολουθήσει τον δρόμο της μουσικής.

Πρόκειται να ερμηνεύσετε ένα ιδιαίτερα συγκινητικό λυρικό έργο, τα Τραγούδια για τα νεκρά παιδιά του Γκούσταβ Μάλερ. Τι σημαίνει για εσάς αυτό το έργο;

«”Ποτέ δε φεύγουν τα νεκρά παιδιά απ’ τα σπίτια τους” λέει ο Ρίτσος. Δεν ξέρω αν είχε διαβάσει τα ποιήματα του Rückert τα οποία μελοποίησε ο Μάλερ, αν και θα το έβρισκα πολύ πιθανό, γιατί συμπυκνώνει την αίσθηση αυτού του κύκλου. Τα ποιήματα αυτά είναι πολύ φορτισμένα, κάτι απόλυτα φυσικό, αφού ο Rückert τα έγραψε μετά τον θάνατο των παιδιών του. Ο Μάλερ, όμως, τα μελοποίησε με μία αποστασιοποίηση, μία κομψότητα ασυνήθιστη, όχι βιώνοντας ένα πένθος, αλλά σαν αυτό να υπάρχει πολύ χωνεμένο, δημιουργώντας ένα συνεχές υπόστρωμα στη ζωή του. Έτσι αυξάνεται η τραγικότητα του έργου. Ο Μάλερ είχε χάσει οκτώ αδέρφια κατά την παιδική του ηλικία. Ολοκλήρωσε τη σύνθεση του κύκλου αυτού δύο εβδομάδες μετά τη γέννηση του δεύτερου παιδιού του. Σαν να ήθελε να ξορκίσει τη μοίρα. Δεν τα κατάφερε, το παιδί πέθανε τρία χρόνια αργότερα. Σε αυτό το πλαίσιο το έργο δεν αναφέρεται μόνο στην απώλεια, αλλά και στην τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας.»

Πώς σκοπεύετε να το προσεγγίσετε ερμηνευτικά;

«Είναι δύσκολη η ισορροπία. Δεν πρέπει κανείς να παρασυρθεί ούτε από τον συναισθηματισμό της ποίησης, ούτε από την λυρικότητα της μουσικής. Θα προσπαθήσω να αναπαράξω την τραγική αξιοπρέπεια του βαθιά βιωμένου τραύματος. Να μην ενοχλήσω τη μουσική.»

Στο ξεκίνημά σας υπήρξαν ερμηνευτές που αποτέλεσαν για εσάς πρότυπα; Που σας ενέπνευσαν είτε με το έργο είτε με τη ζωή τους;

«Για κάποιον παράξενο λόγο ούτε μία δεν ήταν μέτζο σοπράνο. Η πρώτη και σπουδαιότερη ήταν η Κάλλας και το πώς μετασχημάτιζε το παραμικρό σημαδάκι της παρτιτούρας σε μέρος του ρόλου που ερμήνευε. Έμαθα πολλά από την Ella Fitzgerald και την ελεγχόμενη ελευθερία του τραγουδιού της. Και από την Τζένη Βάνου, με πόση ειλικρίνεια και μέτρο αντιμετωπίζει το μελόδραμα στο δικό της ρεπερτόριο.»

Στον Πειραιά πρόκειται να ερμηνεύσετε τα Τραγούδια σε μορφή κονσερντάντε. Αυτή η μορφή, σε σχέση με την όπερα, παρουσιάζει επιπλέον δυσκολίες για εσάς;

«Α, όχι. Λατρεύω τα κοντσέρτα. Είναι πιο εγκεφαλική η προσέγγιση των έργων, χρειάζονται περισσότερο μέτρο. Πράγματα που μπορούμε να κάνουμε στην όπερα, στο κοντσέρτο φαντάζουν υπερβολικά. Μου αρέσει πολύ να προσεγγίζω έτσι τα έργα. Επιπλέον είναι πιο δημιουργική η συνύπαρξη με την ορχήστρα, γιατί αυτή δεν περιορίζεται στον ρόλο της συνοδείας, είναι ισότιμη η σχέση με τον σολίστα.»

Κι αν σας ζητούσαν να επιλέξετε τι θα επιλέγατε; Ρόλο σε όπερα ή απόδοση του έργου σε μορφή κονσερτάντε;

«Εξαρτάται από τον ρόλο και το έργο. Δεν είναι θέμα είδους, αλλά αξίας της μουσικής. Θα ήθελα να περάσω την ζωή μου ερμηνεύοντας μόνο πολύ σπουδαία έργα, από αυτά που σου σκαλίζουν τον εγκέφαλο. Δυστυχώς δεν γίνεται. Πάντως αυτό που θα μου άρεσε λιγότερο είναι ένας ρόλος σε όπερα, σε μορφή κοντσερτάντε. Οτιδήποτε εκτός του πλαισίου στο οποίο γράφτηκε αφήνει την αίσθηση του ανολοκλήρωτου.»

Κρατική Ορχήστρα Αθηνών

Πριν τις εμφανίσεις σας, ακολουθείτε κάποιο τελετουργικό;

«Να σας πω την αλήθεια, δεν προλαβαίνω. Όπως όλες οι εργαζόμενες γυναίκες έχω να εκπληρώσω πολλούς ρόλους μέσα στην ημέρα και δεν υπάρχει χρόνος για κάτι ιδιαίτερο. Προσπαθώ να έχω κοιμηθεί καλά και να αδειάσω το μυαλό μου όσο γίνεται από τις σκέψεις της καθημερινότητας.»

Ποιοι θα λέγατε ότι είναι οι συνθέτες που έχουν ξεχωριστή σημασία για σας;

«Ο Μπαχ. Ο Μάλερ. Ο Στραβίνσκι. Ο Γιάννης Χρήστου. Αγαπώ ιδιαίτερα τους συνθέτες που έγραψαν από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά.»

Πώς νιώθετε όταν τραγουδάτε; Είναι φορές που το να στρέφονται όλα τα φώτα επάνω σας, σας αγχώνει;

«Δεν το σκέφτομαι. Η έκθεση είναι ένα κομμάτι της δουλειάς μας, μάλλον το συνηθίζει κανείς. Το μυστικό για να μην έχεις άγχος είναι να παραδεχτείς ότι κάποια στιγμή είναι νομοτελειακό να γίνει λάθος, να μην πάνε όλα καλά. Είναι πολύ ωραία αυτή η ανταλλαγή ενέργειας με το κοινό. Πρέπει κάποτε να παραδεχτούμε ότι εμείς οι καλλιτέχνες εκμεταλλευόμαστε το κοινό για να βιώσουμε φοβερές συγκινήσεις. Και πληρωνόμαστε κιόλας γι’ αυτό. Μάλλον κάνουμε την καλύτερη δουλειά του κόσμου.»

Σπουδάσατε αρχιτεκτονική αλλά σας κέρδισε το τραγούδι. Στην Ελλάδα, που μόλις πρόσφατα, απέκτησε επίσημη στέγη η ΕΛΣ, ήρθαν στιγμές που μετανιώσατε γι’ αυτή σας την επιλογή;

«Όχι, ποτέ. Όπως είχα πει και τότε στους γονείς μου, αν είναι να παλεύω για το μεροκάματο, προτιμώ να το κάνω με κάτι που τουλάχιστον αγαπάω πολύ. Η αλήθεια είναι ότι είχα την ευτυχία να ζήσω μία δημιουργική και ποικιλόμορφη καλλιτεχνική ζωή. Μάλλον στάθηκα τυχερή. Οικονομικά, φυσικά, υπάρχει η τεράστια ανασφάλεια που βιώνουμε οι περισσότεροι καλλιτέχνες, αλλά τελικά επιλέγεις τις δυσκολίες που μπορείς να αντέξεις.»

Ποιος ήταν ο άνθρωπος που σφράγισε τα πρώτα σας βήματα στο λυρικό θέατρο με το παράδειγμα και τις συμβουλές του;

«Όχι στο λυρικό θέατρο, αλλά στο τραγούδι γενικώς, ο μέντοράς μου ήταν ο Θόδωρος Αντωνίου. Αυτός ο σπουδαίος συνθέτης και μαέστρος, που εργάστηκε όσο κανείς στην υπόθεση της σύγχρονης μουσικής. Ήμουν μαζί του από πολύ μικρή, πριν καν το ντεμπούτο μου στη Λυρική και του οφείλω σε πολύ μεγάλο βαθμό τη διαμόρφωση όχι μόνο της μουσικής μου προσωπικότητας, αλλά και του ήθους με το οποίο προσεγγίζω τη δουλειά μου.»

Ως καθηγήτρια τι είναι αυτό που σας απασχολεί περισσότερο να μάθουν οι νέοι καλλιτέχνες τους οποίους διδάσκετε;

«Να βάζουν το έργο που ερμηνεύουν πάνω από τον εαυτό τους. Να τιθασεύουν τον ναρκισσισμό τους.»

Η επιλογή, κατά καιρούς, να ερμηνεύσετε τραγούδια του λεγόμενου ελαφρού ρεπερτορίου, εμπλουτίζει την απόδοση των δύσκολων ρόλων;

«Απολύτως. Η μουσική αυτή απαιτεί αμεσότητα και ειλικρίνεια. Ο τραγουδιστής μοιράζεται με το κοινό ένα κοινό βίωμα, δεν είναι τόσο εγκεφαλική η ακρόαση όσο στην «δικιά μας» μουσική. Όταν μεταφέρεται αυτή η σχέση με το κοινό στο λυρικό τραγούδι, νομίζω πως βαθαίνει η ερμηνεία.»

Ποια είναι η παράσταση που δεν θα ξεχάσετε και γιατί;

«Όπως όλοι δεν θα ξεχάσω την πρώτη μου παράσταση. Ευγένιος Ονιέγκιν στη Λυρική Σκηνή το 1996, σε διεύθυνση Λουκά Καρυτινού. Μία παράσταση που ξεχωρίζω ήταν το «Μέντιουμ» του Μενόττι, η οποία ανέβηκε στο θέατρο Beton7 με συνοδεία πιάνου. Ήθελα να κάνω κάτι τέτοιο από τότε που είχα δει το «Πελέας και Μελισσάνθη» του Ντεμπισύ σε σκηνοθεσία Πήτερ Μπρουκ στο Παρίσι. Με είχε γοητεύσει πώς ανέδειξε τον θεατρικό πυρήνα του έργου σε ένα θέατρο με ένα μόνο πιάνο. Μακριά από την τυπική σκηνή της όπερας, αυτά τα έργα αναδεικνύουν τελείως διαφορετικά αρώματα. Το «Μέντιουμ» σήκωνε μια τέτοια προσέγγιση και πιστεύω ότι ήταν πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα.»

Ποιος είναι ο ρόλος που θεωρείτε ότι σας ταιριάζει γάντι; Ποια είναι τα επόμενα επαγγελματικά σας σχέδια;

«Ο ρόλος που ανέφερα πριν, το Μέντιουμ. Υπάρχουν πολλοί ακόμη, θα ήθελα πολύ να κάνω την Ιοκάστη στον Οιδίποδα Τύραννο του Στραβίνσκι. Ένα έργο, που δεν είναι οπερατικός ρόλος, αλλά είναι για μένα ταυτοτικό, είναι τα «6 T.S.Eliot songs” του Γιάννη Χρήστου. Τα επόμενα σχέδια είναι ακόμα υπό διαμόρφωση, δυστυχώς στην Ελλάδα δεν μπορούμε να προγραμματίσουμε σε βάθος χρόνου. Το αμέσως επόμενο διάστημα θα έχω έναν μικρό ρόλο στο «Ριγκολέτο» του Βέρντι, που θα ανεβάσει η ΕΛΣ στο Ηρώδειο σε διεύθυνση Λουκά Καρυτινού και σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου.»