Μίκης Θεοδωράκης: Ο συνθέτης που έβαλε την ποίηση στα σπίτια των απλών ανθρώπων

Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν αυτός ο σπουδαίος πνευματικός άνθρωπος που έβαλε μέσα στα σπίτια των απλών ανθρώπων την ποίηση. Αυτός που έκανε όλους τους Έλληνες, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου και κοινωνικής τάξης, να σιγοψιθυρίζουν στα τραγούδια τους στίχους σπουδαίων ποιητών μας, όπως του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Ρίτσου, του Τάσου Λειβαδίτη και άλλων.

Και αυτό από μόνο του είναι κάτι σπουδαίο. Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές και έβαλε τα ακριβά τους λόγια μέσα στην ψυχή του ελληνικού λαού. Και χωρίς καν να το επιδιώξει κατάφερε το μελοποιημένο αυτό έργο των σπουδαίων σύγχρονων ποιητών μας να ακούγεται όχι μόνο σε αίθουσες συναυλιών, αλλά και σε τόπους χειρωνακτικού μόχθου, όπως βιοτεχνίες και γιαπιά. Χάρη στη μουσική του Μίκη, η νεότερη ελληνική ποίηση ζυμώθηκε με τον μόχθο, τις χαρές, τις λύπες, τις μεγάλες ή αμελητέες στιγμές του Νεοέλληνα.

Ακολουθούν κάποιες επιλογές από τη μελοποιημένη ποίηση του μεγάλου συνθέτη που σταχυολογήσαμε…

Οδυσσέας Ελύτης

Άξιον Εστί

Είναι χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρονται στη βιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο «Άξιος Εστί», του Γεώργιου Π. Μαλούχου για το πώς μελοποίησε το Άξιον Εστί:«Όλη η ιντελιγκέτσια πήγαινε στο καφέ το Λουμίδη νωρίς, στη Σταδίου, απέναντι από την Κλαυθμώνος. Εκεί λοιπόν έπινα τον καφέ μου και ήρθε και με πλησίασε ο Οδυσσέας Ελύτης, τον οποίο ήξερα. Μου λέει: ‘Μόλις τελείωσα μια ποιητική σύνθεση, το Άξιον Εστί, τη γράφω πολλά χρόνια και θα κυκλοφορήσει αυτόν τον καιρό. Πιστεύω ότι είναι ένα ποιήμα που θα σας οδηγήσει να κάνετε κάτι άλλο, πιθανώς μια λειτουργία, ένα ορατόριο, θα σας εμπνεύσει. Είμαι βέβαιος γι’ αυτό, γιατί απ’ ό,τι άκουσα από τα άλλα έργα σας, νομίζω ότι του ταιριάζει πολύ η μουσική σας… Σε λίγες μέρες ο ταχυδρόμος μού έφερε το βιβλίο του, το οποίο καταβρόχθισα και άρχισα να γράφω τη μουσική. Δεν προλάβαινα στο πεντάγραμμο, τα περισσότερα τα έγραψα στο πλάι. Σε μια εβδομάδα είχα τελειώσει όλο το έργο, πλην του φινάλε, του δοξαστικού».

Μικρές Κυκλάδες

Ο μεγάλος ποιητής, Οδυσσέας Ελύτης, στην ποίησή του έχει υμνήσει το κυκλαδικό τοπίο, τον ήλιο και τη θάλασσα. Το 1961 γράφει τις Μικρές Κυκλάδες. Το 1974 ο Μίκης Θεοδωράκης κυκλοφορεί τον ομώνυμο δίσκο «Μικρές Κυκλάδες» μέσα από τον οποίο φωτίζεται μια άλλη πλευρά του Μίκη Θεοδωράκη, κάπως πιο επιτηδευμένη, αλλά όχι λιγότερο αυθεντική.

Γιάννης Ρίτσος

Επιτάφιος

Δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του “Επιταφίου” (Κέδρος, 1956), ο ίδιος ο Ρίτσος έστειλε ένα αντίτυπο του βιβλίου στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος τότε σπούδαζε μουσική στο Παρίσι. Ο Μίκης άρχισε να μελοποιεί τον ”Επιτάφιο” μέσα στο αυτοκίνητο του, σημειώνοντας τις νότες πάνω στο βιβλίο του Ρίτσου και περιμένοντας τη Μυρτώ, τη γυναίκα του, να κάνει τα ψώνια της. Οχτώ μέρη του ποιήματος έγιναν τραγούδια.

Ο “Επιτάφιος” σε διεύθυνση του ίδιου του Θεοδωράκη κυκλοφόρησε τελικά τον Σεπτέμβριο του 1960 σε δίσκους extended play 45 στροφών και σε 10ιντσο δίσκο 33 στροφών, αλλάζοντας κυριολεκτικά το τοπίο του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού.

Ρωμιοσύνη

Το 1966, χρονιά πολιτικής ανωμαλίας στην Ελλάδα, επιστρέφοντας ο Θεοδωράκης από τον Πειραιά στο σπίτι του στη Νέα Σμύρνη, βρήκε το χειρόγραφο του Ρίτσου με τη Ρωμιοσύνη πάνω στο αναλόγιο του πιάνου του. Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει δηλώσει: «Τη Ρωμιοσύνη μου την είχαν φέρει στο σπίτι γυναίκες κρατουμένων πολλά χρόνια πριν. Είχαν περάσει πρώτα από τον Ρίτσο, που διάλεξε ο ίδιος τα αποσπάσματα από τη δοκιμασία για να μου τα εμπιστευθεί. Όμως τα χειρόγραφα σκεπάστηκαν από άλλα. Χάθηκαν. Ξεχάστηκαν. Ώσπου εκείνη ακριβώς τη στιγμή κάποιο χέρι (χωρίς να ξέρει κανείς το πώς και το γιατί) τα ανέσυρε και τα ακούμπησε στο πιάνο. Είχαν προηγηθεί συγκρούσεις στον Πειραιά με την αστυνομία. Ο άγριος ξυλοδαρμός και η κακοποίησή μου, γεγονότα που με επηρέασαν βαθιά. Τόσο που, μόλις διάβασα τον πρώτο στίχο «Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό…», κάθισα, όπως ήμουν λερωμένος με λάσπη και αίματα, και συνέθεσα μονορούφι τη Ρωμιοσύνη. Όταν την άλλη μέρα την άκουσε ο Ρίτσος, έμεινε άφωνος….

Λιανοτράγουδα

Πρόκειται για 18 τετράστιχα του Γιάννη Ρίτσου, εκ των οποίων τα 16 ο ποιητής τα έγραψε στο Παρθένι της Λέρου στις 16/9/1968, ύστερα από κρυφή έκκληση του Μίκη Θεοδωράκη. Τα άλλα δύο τα έγραψε στη Σάμο την Πρωτομαγιά του 1970. Τα ποιήματα είναι γραμμένα στη φόρμα των δημοτικών λιανοτράγουδων, σε ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους, με πυκνό αλλά λιτό ύφος. Η σύνθεση του δίσκου έγινε στο Παρίσι τη διετία 1971-1973 από τον Μίκη Θεοδωράκη, και η πρώτη εκτέλεση στις 17 Ιανουαρίου 1973 στο Albert Hall με τραγουδιστές τους: Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου, Αχιλλέα Κωστούλη και τον ίδιο το συνθέτη.

Η πρώτη ηχογράφηση του έργου έγινε το 1973 στο Παρίσι με τους ίδιους τραγουδιστές και κυκλοφόρησε στην Γαλλία την ίδια χρονιά από την EMI France. Παράλληλα ηχογραφήθηκε και στην Ελλάδα, κρυφά κατά τη διάρκεια της Χούντας, με τον Γιώργο Νταλάρα και την Άννα Βίσση (στις δεύτερες φωνές σε δύο τραγούδια). Με την πτώση της χούντας κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα πρώτα η έκδοση με τον Νταλάρα και μετά η έκδοση με Φαραντούρη, Πανδή, Μάνου και Κωστούλη. Λίγους μήνες αργότερα κυκλοφόρησε και τρίτη έκδοση του έργου με την Μ.Δημητριάδη, Ε.Βιτάλη, Κ.Καμένο, Σ.Πασπαράκη και Σ.Κρυστάλη.

Τάσος Λειβαδίτης

Το 1945 μέσα στα γραφεία της Λέσχης της ΕΠΟΝ στην Αθήνα ο Τάσος Λειβαδίτης γνωρίζει τον Μίκη Θεοδωράκη. Αυτή η συνάντηση θα “φέρει” ορισμένα από τα σημαντικότερα τραγούδια του 20ου αιώνα, όπως τα «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» (που ακούγονται και στην ταινία), «Δραπετσώνα» «Έχω μια αγάπη» και «Σαββατόβραδο» με ερμηνευτές τον Στέλιο Καζαντζίδη, τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Μαρινέλλα, τον Μανώλη Χιώτη και τη Μαίρη Λίντα.

Αυτό που έδωσε στον Λειβαδίτη το έναυσμα να στείλει τα πρώτα του ποιήματα στον Θεοδωράκη για μελοποίηση ήταν η πλατιά απήχηση που είχε στα λαϊκά στρώματα η μελοποίηση από τον Θεοδωράκη του «Επιτάφιου» του Γιάννη Ρίτσου, το 1961, καθώς και οι ανάγκες της ταινίας «Συνοικία το Όνειρο» της οποίας υπογράφει το σενάριο μαζί με τον Κώστα Κοτζιά, σε σκηνοθεσία του Αλέκου Αλεξανδράκη.

Έτσι, τα πρώτα τραγούδια με δικούς του στίχους κυκλοφορούν τον Οκτώβριο του 1961, στον δίσκο «Πολιτεία».

Γιώργος Σεφέρης

Με τι καρδιά, με τι πνοή, τι πόθους και τι πάθος πήραμε τη ζωή μας· λάθος! κι αλλάξαμε ζωή

Η «Άρνηση» είναι ένα από τα ποιήματα του Γ. Σεφέρη που μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη στο Παρίσι το 1960 και ηχογραφήθηκε τον Φεβρουάριο του 1962, με την φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση για τον δίσκο «Επιφάνια». Με την μελοποίηση όμως αυτή, το ποίημα του Σεφέρη “έχασε” τον τίτλο του, καθώς οι περισσότεροι που αναφέρονται σ’ αυτό, χρησιμοποιούν ως τίτλο τις πρώτες λέξεις του ποιήματος «Στο περιγιάλι το κρυφό» ή σκέτο «Το περιγιάλι».

Η «Άρνηση» κατά την μελοποίησή της ήταν μια άνω τελεία, για την οποία έγινε πολύς λόγος μιας και ο Σεφέρης είχε τονίσει στον Μίκη Θεοδωράκη να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός μαζί της. Ο ίδιος ο Θεοδωράκης είχε αναφερόμενος στον δίσκο του «Επιφάνια» και στις περιπέτειες με μία χαμένη άνω τελεία είχε δηλώσει: «Ήθελα τα “Επιφάνια” -ακριβώς γιατί ο στίχος ήταν τόσο διανοουμενίστικος- να τα περάσω σε όσο το δυνατόν πιο πλατύ κοινό με λαϊκό μουσικό ένδυμα. Άλλωστε αυτή ήταν η πρώτη φορά που ελεύθερος στίχος φιλοδοξούσε να γίνει απλό λαϊκό τραγούδι. Να συντροφεύει δηλαδή τον κοσμάκη παντού. Στο γιαπί, στην ταβέρνα, στην εκδρομή, στην παρέα. Όταν ηχογραφούσαμε, λέω στον Μπιθικώτση “πρόσεξε την άνω τελεία. Εκεί που λες πήραμε τη ζωή μας, βάλε παύση πριν πεις λάθος”. Στα αυτιά μου είχα την προτροπή – παράκληση του ποιητή: “Την άνω τελεία! Την άνω τελεία! Αλλιώτικα μου αντιστρέφεις το νόημα”. Τελικά όμως αυτό αποδείχθηκε ανεφάρμοστο στην πράξη, με αποτέλεσμα να ακουστεί η λέξη “λάθος” κολλητά στο “πήραμε τη ζωή μας”, δίνοντας αντίθετο νόημα στο ποίημα. Όμως πόσο κατανοητό ήταν για το λαό, που ποιος λίγο, ποιος πολύ, είχε πάρει τη ζωή του λάθος…».

Παρά τη χαμένη άνω τελεία, το τραγούδι γνώρισε την τρομερή επιτυχία παντου. Η επιτυχία μάλιστα αυτή και η αγάπη του κόσμου στάθηκαν ικανά να πείσουν τον ποιητή να δώσει «συγχωροχάρτι» στην απώλεια της άνω τελείας.

Μανόλης Αναγνωστάκης

Ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε 8 μεγάλα τραγούδια σε ποίηση Μανόλη Αναγνωστάκη, τραγούδια που μπήκαν στα χείλη και τις καρδιές του κόσμου. Ο τίτλος του δίσκου που εμπεριέχονται τα τραγούδια αυτά είναι “Μπαλάντες” και ερμηνευτές του είναι ο Πέτρος Πανδής και η Μαργαρίτα Ζορμπαλά.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις