Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου αποκαλύπτει τον “ρεμπέτικο” θησαυρό του Παναγιώτη Τούντα

Έργα νέων καλλιτεχνών που εμπνέονται από την παράδοση του ρεμπέτικου, ανέκδοτο υλικό του Παναγιώτη Τούντα, έργα του Βαγγέλη Κορακάκη, αλλά και έργα του Δημήτρη Παπαδημητρίου, που η πανδημία δεν επέτρεψε να παρουσιαστούν ζωντανά, περιλαμβάνει το πρόγραμμα του Ελληνικού Σχεδίου για τη χειμερινή περίοδο 2022-23.

Συνεπές στους ιδρυτικούς του σκοπούς το Ελληνικό Σχέδιο αναδεικνύει για μια ακόμα φορά νέους δημιουργούς με παραγγελίες έργων, αλλά όχι μόνον. Στοχεύει στην παραγωγή πρωτότυπου μουσικού υλικού και τη δημιουργία ρεπερτορίου τόσο από νεότερους όσους και από καταξιωμένους συνθέτες.

Το φετινό πρόγραμμα εστιάζει στο ρεμπέτικο τραγούδι και τις επιρροές του στο σήμερα. Με μια ομάδα πειραματικών και μη δράσεων – παραγγελιών- ηχογραφήσεων –συναυλιών – βιντεοσκοπήσεων, επιχειρεί να επανεκκινήσει την ιστορία του λαϊκού τραγουδιού. Δηλαδή, να ξαναπάρει τον δρόμο από το ίδιο σημείο που το πήρε η γενιά του Χατζιδάκι προς άλλες όμως πιθανόν κατευθύνσεις, αναζητώντας τις παλαιές πηγές δύναμης και αλήθειας στο σήμερα.

Θα παρουσιαστούν έργα των Γρηγόρη Βασίλα, Ευγένιου Χαλίλ, Τάσου Ρωσόπουλου, Βαγγέλη Κορακάκη και Δημήτρη Παπαδημητρίου σε πολλαπλούς χώρους σ’ ένα διάστημα περίπου έξι μηνών. Χώροι διεξαγωγής είναι το Μικρό Παλλάς, το Ίδρυμα Κακογιάννη και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Ο θησαυρός του Παναγιώτη Τούντα και το νέο στο ρεμπέτικο – Συναυλία στο Μικρό Παλλάς

Στο πρώτο μέρος της συναυλίας στις 13 Δεκεμβρίου στο Μικρό Παλλάς ο συνθέτης Γρηγόρης Βασίλας θα παρουσιάσει το έργο του “Προσμονή” εμπνευσμένο από την παράδοση του ρεμπέτικου σε δικές του ενορχηστρώσεις με ένα εξαιρετικό σύνολο μουσικών.

Περιγράφοντας το έργο του ο συνθέτης σημειώνει: “Προσδοκία, λοιπόν και μια ελπιδοφόρα αναμονή. Γλυκιά και βασανιστική στον ρόλο που της αξίζει, απαιτώντας την αποκλειστικότητα αλλά και σχεδόν την ολότητα της σκέψης. Όταν φτάνει η ώρα της, καταλαβαίνει κανείς τη δύναμη της αξίας στον στόχο. Το έργο αυτό είναι ένας συγκερασμός βιωμάτων , αισθημάτων και συναισθημάτων, επιρροών, ερμηνειών και ορμηνιών και μια διύλιση σκέψεων από τα ήθη και τις αξίες που συνάντησα. Είναι ό,τι με βοήθησε να βάλω σε μια τάξη τη συνείδησή μου, αφενός και αφετέρου να μην σιωπώ σε αυτά που δεν μπορώ να πω» λέει ο Γρηγόρης Βασίλας.

Το δεύτερο μέρος της συναυλίας περιλαμβάνει ανέκδοτα τραγούδια του μεγάλου αναμορφωτή και συνθέτη της λαϊκής μουσικής Παναγιώτα Τούντα σε ενορχήστρωση Μανόλη Πάππου. Ο Μανόλης Πάππος είναι αδιαμφισβήτητα από τους κορυφαίους εκτελεστές μπουζουκιού του καιρού μας. Διατηρεί την πηγαία έκφραση και ήχο του οργάνου σε μια εποχή που το μπουζούκι τείνει να εκφυλιστεί. Σεμνή αλλά μαγική δεξιοτεχνία και αισθητικό μέτρο, καλλιέργεια και βαθειά ποιητική προσωπικότητα τον τοποθετούν δίκαια ως επιλογή πρώτη για να του εμπιστευθούμε τον θησαυρό του Τούντα.

Το υλικό αυτό παρουσιάζεται για πρώτη φορά καθώς για διάφορους λόγους δεν ηχογραφήθηκαν στην εποχή τους. Σε κάποιες περιπτώσεις, προέρχεται είτε από προσχέδια μελλοντικών τραγουδιών ή μελωδιών ή τραγούδια τα οποία δεν είχαν ολοκληρωθεί στιχουργικά και έτσι παρέμειναν ακυκλοφόρητα. Άλλα απλά δεν βρήκαν λόγω συγκυριών τον δρόμο προς την δισκογραφία. Όμως η μεγαλοφυΐα και το προσωπικό ύφος του συνθέτη είναι αναμφισβήτητα καταγεγραμμένη σε αυτά.

Για τον Παναγώτη Τούντα, ο ιδρυτής του Ελληνικού Σχεδίου Δημήτρης Παπαδημητρίου λέει: “O Π.T. θεωρείται δίκαια ένας μεγάλος συνθέτης του σμυρναίικου ρεμπέτικου. Γνώστης θεωρίας της μουσικής σε βάθος μας άφησε τέλειες, σχεδόν καλλιγραφημένες παρτιτούρες με εντυπωσιακή για το είδος αυτό σημειογραφία. Ο πετυχημένος πειραματισμός του στην τολμηρή πολυτροπικότητα των μελωδιών του φωτίζει ακόμα και σήμερα μια δύσβατη περιοχή του ελληνικού μελωδισμού. Περιοχή που για να την βαδίσει ο συνθέτης του χρειάζεται σπάνιο ταλέντο και γνώση. Είναι δε ο Τούντας πράγματι η σπάνια περίπτωση όπου η γνώση της δυτικής μουσικής δεν κατέστρεψε το φυσικό ελληνικό στοιχείο της μουσικής του. Αντίθετα τον βοήθησε να το επεκτείνει.“

Τα ευρήματα αποκάλυψαν ένα πλούσιο κοίτασμα τριάντα περίπου τραγουδιών. Ο Μανόλης Πάππος πήρε ως επί το πλείστον μια απλή σελίδα με μόνο το μελωδικό υλικό και τις «ανταποκρίσεις», χωρίς καν τα ακόρντα. Σε σπάνιες περιπτώσεις πήρε πάρτα πιάνου και φωνής, όπου δηλαδή υπήρχαν και τα ακόρντα. Και άλλες φορές μόνο ιδέες «ορφανές», δηλαδή χωρίς ανάπτυξη και φυσικά στίχο.

Η ομάδα αυτή των ακυκλοφόρητων τραγουδιών του Τούντα περιλαμβάνει ένα ευρύ ρεπερτοριακό φάσμα τραγουδιών και ιδεών και από τις τρεις συνθετικές του περιόδους.

Η πρώτη του περίοδος 1926-1933, περιλαμβάνει τραγούδια της σμυρναίικης σχολής που έχουν καταβολές στο ύφος των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα της Μικράς Ασίας, όπου έχουμε την σμίξη των ευρωπαϊκών μουσικών στοιχείων και του παραδοσιακού ύφους. Πάνω σε αυτήν την νοοτροπία η συμβολή του Τούντα υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη τους είδους. Σε αυτήν ακριβώς την περίοδο γίνεται ευρύτερα γνωστός στο κοινό και στους μουσικούς και αναδεικνύεται ως ένας από τους πιο αγαπημένους και κορυφαίους συνθέτες. Η δεύτερη του περίοδος τοποθετείται μεταξύ 1934-1937 με εμφανή πλέον την επιρροή του ρεμπέτικου τραγουδιού. Τέλος η περίοδος 1937-1941, όπου κυριαρχεί το καθαρά λαϊκό ύφος, με το μπουζούκι σε πρωταγωνιστικό ρόλο.

Και στις δύο ομάδες περιλαμβάνονται δείγματα:

• Ολοκληρωμένων (και στιχουργικά) τραγουδιών και από τις τρεις περιόδους τους συνθέτη με ρεπερτόριο που περιλαμβάνει: ελαφρά, μικρασιάτικα-καφέ αμάν, ρεμπέτικα και δημοτικά τραγούδια.
• Μελωδίες και σπαράγματα που συμπληρώθηκαν δημιουργικά με το σύγχρονο δυναμικό στο τραγούδι. Ο μερικώς ή ολικώς ελλείποντα στίχο ανατέθηκε σε σύγχρονους σπουδαίους ποιητές (με τραγουδιστική φυσικά εμπειρία) αλλά και σε δόκιμους στιχουργούς: Μιχάλης Γκανάς, Διονύσης Καψάλης, Γιώργος Κοροπούλης, Κώστας Φασουλάς.

Για τον σχεδιασμό του καλλιτεχνικού προγράμματος ο Δημήτρης Παπαδημητρίου αναφέρει: “Στο έργο του Γρηγόρη Βασίλα βρήκαμε ήδη εκφρασμένη την κοινή πηγή της αναζήτησης μας. Καθόλου τυχαίο αφού στους δημιουργούς του ρεμπέτικού και του λαϊκού τραγουδιού τεράστια σημασία έχει σε τί όργανο γράφει και πως παίζει ο συνθέτης. Ο Βασίλας χωρίς να αλλάζει τον ήχο του και το στυλ του παίζει λόγου χάριν Τσιτσάνη, Ζαμπέτα, Θεοδωράκη, Χιώτη, Ξαρχάκο σαν να ήταν η πρώτη εκτέλεση. Έχει αφομοιώσει την ιστορία όλη σε ένα παίξιμο που είναι δικό του. Έτσι γράφει κιόλας. Ένας σίγουρα νέος έλληνας συνθέτης του πάντα. Ένας σαφώς καινούργιος του ανέκαθεν.

Του αναθέσαμε να υλοποιήσει για μας σε έργο που αυτός μας υπέδειξε. Στον αντίποδα της ίδιας όμως σφαίρας ο ακόμα νεότερος, ο νεότατος Ευγένιος Χαλίλ – του οποίου έργο θα παρουσιαστεί τον Φεβρουάριο – και αυτός οργανοπαίχτης με ξεχωριστό ήχο και εντυπωσιακή σύνδεση με την αυθεντικότητα. Ωστόσο και πιανίστας σπουδαγμένος και ανήσυχος μουσικός που φλερτάρει με εναλλακτικά μουσικά ρεύματα. Αυτό αυτόματα μας κάνει να περιμένουμε με διπλή ανυπομονησία και περιέργεια. Η αντιδιαστολή του Βασίλα με τον Χαλίλ είναι ενδεικτική ενός πάντα αινιγματικού παρόντος. Αλλά και εύγλωττη απέναντι στα «νέα» τραγούδια του Παναγιώτη Τούντα. Είναι δηλαδή ο κύκλος αυτός κανονικά ένα διαχρονικό ιστορικό τρίστρατο.

Κι αν ο Οιδίποδας σ΄ ένα τρίστρατο σκότωσε τον άγνωστο σε αυτόν πατέρα του, εμείς που ξέρουμε τους πατέρας μας, σεβαστικά θα παραμερίσουμε για να περάσει του Παναγιώτη Τούντα η θαυμάσια άμαξα. Και θα την πάρουμε μετά καταπόδι.“

Ποιος ήταν ο Παναγιώτης Τούντας

Ο Παναγιώτης Τούντας (1886-1942) ήταν ο διασημότερος συνθέτης της Σμύρνης, και πιθανώς ο μεγάλος συνθέτης της εποχής αυτής, πριν την εμφάνιση του Βασίλη Τσιτσάνη, ο οποίος και ανήκει στην ομάδα των μουσικών, που μετά την καταστροφή του 1922, διαμόρφωσαν το νεότερο λαϊκό τραγούδι στην Ελλάδα.

Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1886, από ευκατάστατους γονείς, και ασχολήθηκε από μικρός με τη μουσική. Από παιδί παίζει μαντολίνο και στις αρχές του αιώνα, τον βρίσκουμε ως μέλος στην περίφημη Σμυρναίικη Εστουδιαντίνα του Σιδερή, γνωστή με το όνομα «Τα πολιτάκια». Oι πρώτες του συνθέσεις ανάγονται στις αρχές του 1910. Συμμετείχε σε διάφορα μουσικά σχήματα που έκαναν περιοδείες εκτός Σμύρνης, για την ψυχαγωγία των Ελλήνων της διασποράς και ταξίδεψε στην Αίγυπτο, στην Ελλάδα και σε χώρες της Ευρώπης. Ήρθε οριστικά στην Ελλάδα το 1923 και εγκαταστάθηκε στη Νέα Σμύρνη. Τα πρώτα χρόνια μετά την Μικρασιατική καταστροφή έπαιζε σε διάφορα κέντρα, σαν μαντολινίστας. Το 1926 ανέλαβε την διεύθυνση του Ελληνικού παραρτήματος της Γερμανικής ODEON και εγκατέλειψε την μόνιμη παρουσία του στο πάλκο.

Στα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν, ο Παναγιώτης Τούντας ήταν ο υπεύθυνος πολλών εκ των ηχογραφήσεων που γίνονταν στην Ελλάδα, ενώ είναι ο πρώτος συνθέτης της δισκογραφίας στην Ελλάδα, που το όνομά του τυπώθηκε στις ετικέτες των δίσκων 78′.Το πρώτο του τραγούδι ,στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε το 1926 και ήταν η “Σμυρνιά” με την Αθηναϊκή Εστουδιαντίνα τραγουδημένο απ’ τον τενόρο Κορνήλιο Μισαηλίδη. Μέχρι το 1930 τα τραγούδια του κυκλοφορούν στις εταιρείες ODEON, POLYDOR, PATHE, καθώς και στις COLUMBIA, και HIS MASTER’ VOISE και PARLOPHONE τα οποία τραγούδησαν όλοι οι μεγαλύτεροι τραγουδιστές της εποχής αυτής όπως οι: Αντώνης Διαμαντίδης ή Νταλγκάς, Βαγγέλης Σωφρονίου, Κωνσταντίνος Νούρος, Ρόζα Εσκενάζυ, Ρίτα Αμπατζή, Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου η Πολίτισσα, Κώστας Ρούκουνας κ.α.

O Παναγιώτης Τούντας, σαν συνθέτης εμφανίζεται με πάνω από 300 τραγούδια όλων των ειδών από λαϊκό και ελαφρύ, τα οποία εκτός ελαχίστων που βασίζονται σε παραδοσιακές μελωδίες, αποτελούν πολύ σημαντικά έργα με προσωπικό ύφος και στυλ επηρεασμένο σαφώς από το ύφος της Σμύρνης από τα μέσα του 19 ου αιώνα έως τις αρχές του 20ού.

Είναι από τους λίγους συνθέτες, που τραγούδια του κυκλοφόρησαν σε πολλές εκτελέσεις της εποχής της δημιουργίας τους. Από ότι προκύπτει και από τα ντοκουμέντα ο ίδιος έγραφε και τους στίχους των τραγουδιών του. Από το 1931 ανέλαβε για πολλά χρόνια -ίσως μέχρι το 1940-την διεύθυνση της COLUMBIA και εκτός από το ρόλο του μαέστρου και ενορχηστρωτή, ήταν αυτός που ανακάλυψε νέα φωνητικά ταλέντα έχοντας παράλληλα ευθύνη του ρεπερτορίου που θα πρότεινε στην εταιρεία.

Σύμφωνα με το κλίμα της εποχής, έγραψε χωρίς να έχει ο ίδιος προσωπική εμπειρία, μερικά από τα πιο σημαντικά ρεμπέτικα τραγούδια με θεματολογία γύρω από ουσίες και τον κόσμο του περιθωρίου, που κυκλοφόρησαν με τεράστια επιτυχία ακόμα και πριν την εμφάνιση του μπουζουκιού στη δισκογραφία. Κάποια από τα πιο γνωστά του είδους τραγούδια που παραμένουν διάσημα έως τις μέρες μας. “Γιατί φουμάρω κοκαΐνη”, “Κουβέντα με το χάρο”, “Φέρτε πρέζα”, “Η Πασαλιμανιώτισα”.

Mερικά από τα τραγούδια που του εξασφάλισαν την θέση στο πάνθεο των αθανάτων δημιουργών ήταν “Η Βαρβάρα” (η οποία και έγινε η αιτία απαγόρευσης των τραγουδιών με ουσίες από την δικτατορία Μεταξά), Η Παγκρατιώτισα, Η Γκαρσόνα, Δημητρούλα μου, Αερόπλανο θα πάρω, Εγώ θέλω πριγκηπέσσα, Χαρικλάκι, Kουκλάκι, κ.α στα οποία φαίνεται η μεγάλη του γνώση και ευχέρεια στην Ευρωπαϊκή και την Ανατολική μουσική.

Απεβίωσε στις 23/5/1942 στην Νέα Σμύρνη.

Πληροφορίες συναυλίας

Μουσικοί:

• Γρηγόρης Βασίλας / μπουζούκι
• Μανόλης Πάππος / μπουζούκι – τραγούδι
• Γιάννης Ζευγώλης / βιολί
• Κώστας Κωστάκης / κιθάρα
• Φίλιππος Παχνιστής / πιάνο
• Γιώργος Βεντούρης /κοντραμπάσο
• Τάσος Μυσιρλής / τσέλο
• Μάνος Καλπάκης / μπουζούκι
• Πάνος Γαλάνης / μπουζούκι
• Γιάννης Ταυλάς / κιθάρες
• Τραγούδι: Βερόνικα Δαβάκη, Παναγιώτης Παναγάκης, Αυγερινή Γάτση.
• Στίχοι τραγουδιών Π. Τούντα: Μιχάλης Γκανάς, Διονύσης Καψάλης, Γιώργος Κοροπούλης, Κώστας Φασουλάς.

Ενορχηστρώσεις:

• Προσμονή – Γρηγόρης Βασίλας
• Ανέκδοτα τραγούδια του Παναγιώτη Τούντα – Μανόλης Πάππος

Info: Ώρα έναρξης: 21:15. Τιμές εισιτηρίων: 30 € VIP | 15 € A’ Ζώνη | 10 € Β Ζώνη | 8 € μειωμένο [φοιτητικό, ΑμεΑ, 65+]. Προπώληση: Ticketservices.gr . Μικρό Παλλάς, Αμερικής 2 (City Link), τηλ: 2103210025. Όλες οι δράσεις του Ελληνικού Σχεδίου υποστηρίζονται από το Ίδρυμα Ωνάση.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις