Ο Δήμος Γκουνταρούλης φέρνει στο φως μικρά διαμάντια της ιστορίας της μουσικής

Εμβληματικά έργα των Χάινριχ Ίγκνατς Φραντς Μπίμπερ και Αρκάντζελο Κορέλλι, σπάνιας ομορφιάς οργανική μουσική από την Ιταλία του Γαλιλαίου και εκλεκτικά «τραγούδια της τρέλας» ζωντανεύουν μέσα από το πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής υπό τον τίτλο “Η εποχή των πειραμάτων”, που παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ στις 29 και 30 Νοεμβρίου και στην ιστορική αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός την 1η Δεκεμβρίου 2024.

Η φετινή διοργάνωση του Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής, σε καλλιτεχνική επιμέλεια του πολύπλευρου και ιδιαίτερα δραστήριου καλλιτέχνη Δήμου Γκουνταρούλη και σε συνεργασία με το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, παρουσιάζει ορισμένες από τις πιο σημαντικές και ενδιαφέρουσες πτυχές της γόνιμης μουσικής περιόδου του 17ου αιώνα.

Το πρόγραμμα του Φεστιβάλ διατρέχει αυτόν τον αιώνα μέσα από συναυλίες με τη συμμετοχή κορυφαίων μουσικών της ευρωπαϊκής και της ελληνικής μπαρόκ σκηνής, δίνοντας έμφαση σε έργα και συνθέτες που αναδεικνύουν το ανοιχτό και ανήσυχο πνεύμα και τον πειραματικό χαρακτήρα της πρώιμης μπαρόκ μουσικής.

Ο Δήμος Γκουνταρούλης αναφέρει στο ΝEWS 24/7 πώς γεννήθηκε η αρχική ιδέα για τη δημιουργία του Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής;
“Όταν το 2015 επέστρεψα στην Ελλάδα, στην πόλη μου τη Θεσσαλονίκη, μετά από 27 χρόνια στο εξωτερικό, συνειδητοποίησα δύο πράγματα. Πρώτον, την ύπαρξη στη χώρα μας μιας σχετικά μικρής αλλά πολύ δημιουργικής σκηνής μπαρόκ μουσικής με καλλιτέχνες που κάνουν εξαιρετική δουλειά με ενθουσιασμό, πρωτοτυπία και πάθος.
Και δεύτερον, την έλλειψη ενός χώρου, τουλάχιστον σταθερού, για να παρουσιάζεται αυτή η μουσική και ενός φεστιβάλ αφιερωμένο στη μπαρόκ μουσική. Έτσι, λοιπόν, εκείνη την εποχή μου προτάθηκε καταρχήν να γίνω μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, και έτσι πρότεινα τη δημιουργία ενός Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής το οποίο αμέσως έγινε δεκτό.
Το 2017 ξεκινήσαμε με το 1ο Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και έκτοτε τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Το Φεστιβάλ διοργανώνεται με επιτυχία κάθε χρόνο έως σήμερα που είμαστε στην έβδομη έκδοσή του”.

Πόσο ικανοποιητική είναι η ανταπόκριση του κοινού στο Φεστιβάλ; Πιστεύετε πως απευθύνεται μόνο σε ένα μυημένο και εκπαιδευμένο μουσικά κοινό ή σε ένα ευρύτερο ακροατήριο;

Από την πρώτη κιόλας έκδοσή του το 2017, η ανταπόκριση του κοινού στο Φεστιβάλ ήταν ενθουσιώδης. Πραγματικά δεν το περίμενε κανείς να είναι τόσο μεγάλη η ανταπόκριση του κοινού στη Θεσσαλονίκη. Και οι τέσσερις συναυλίες ήταν ασφυκτικά γεμάτες και εξακολουθούν να είναι κάθε χρονιά σε κάθε συναυλία του Φεστιβάλ.

Πιστεύω, λοιπόν, πως το Φεστιβάλ αφενός απευθύνεται σε ένα μυημένο κοινό που αγαπάει την μπαρόκ μουσική και γνωρίζει την ιστορική ερμηνεία της παλαιάς μουσικής και τα όργανα εποχής. Και αφετέρου, πιστεύω ακράδαντα πως το Φεστιβάλ απευθύνεται και σε ένα ευρύτερο ακροατήριο, το οποίο υπάρχει στη χώρα μας και διψάει για διαφορετικά πράγματα, για διαφορετικές μουσικές, για καινούργια ακούσματα και για ένα ρεπερτόριο σπάνια παρουσιάζεται στις αίθουσες συναυλιών.

Για τρίτη συνεχή χρονιά, το Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής κατεβαίνει στην Αθήνα, συστήνοντας το κοινό την «Εποχή των πειραμάτων» – θεματικός άξονας της φετινής διοργάνωσης. Με ποιο κριτήριο έγινε η εποχή της συγκεκριμένης θεματικής;

Φέτος, για τρίτη συνεχή χρονιά, το Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής κατεβαίνει στην Αθήνα με την πολύτιμη υποστήριξη της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ο φετινός θεματικός άξονας του Φεστιβάλ είναι «Η εποχή των πειραμάτων» και αναφέρεται στην πολύ ιδιαίτερη και πρωτότυπη μουσική του 17ου αιώνα, δηλαδή στις αρχές αυτού που ονομάζουμε μπαρόκ μουσική. Ο 17ος αιώνας είναι ένας αιώνας Ιδιαίτερα δημιουργικός. Η Ευρώπη βρίσκεται σε αναβρασμό.

Η επιστήμη ανθεί. Ο Γαλιλαίος κάνει φοβερές ανακαλύψεις, η Ευρώπη ζει την επιστημονική επανάσταση. Και μέσα σε όλο αυτό το κλίμα δημιουργικότητας και νεωτερικότητας, η μπαρόκ μουσική γεννιέται και ανθίζει. Οι συνθέτες που γράφουν κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα συνθέτουν μουσική ιδιαίτερα πειραματική. Ακριβώς γιατί εκείνη την εποχή όλα γεννιούνται. Ότι γνωρίζουμε ως χαρακτηριστικά της μετέπειτα δυτικής κλασικής μουσικής, γεννιέται τον 17ο αιώνα, όπως οι μουσικές φόρμες, η σονάτα, η καντάτα, το κοντσέρτο, η συμφωνία και φυσικά η όπερα. Έτσι, λοιπόν, ο τίτλος της φετινής έκδοσης του Φεστιβάλ «Η εποχή των πειραμάτων» περιγράφει πραγματικά το κλίμα και τη μουσική δημιουργία και κατάσταση αυτής της εποχής.

Επίσης, έχω ήδη σχεδιάσει τον προγραμματισμό του Φεστιβάλ και για επόμενα δύο χρόνια. Θα συνεχίσουμε το 2025 με θέμα «Η Εποχή των μεταβάσεων» αφιερωμένο στη μουσική του 18ου αιώνα. Και το 2026 με θέμα «Μια νέα εποχή» και ένα πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει και έργα του Μπετόβεν καθώς η σεζόν 2026/27 συμπίπτει με την επετηρίδα των 200 ετών από τον θάνατό του το 1827.

Τι θα ακούσει το αθηναϊκό κοινό στις τέσσερις συναυλίες που συνθέτουν τη φετινή διοργάνωση;

Φέτος, όπως και κάθε χρονιά, έχουμε τέσσερις συναυλίες αφιερωμένες στη μουσική του 17ου αιώνα και διατρέχουμε αυτό τον αιώνα αυτό μέσα από αυτές.

Από την εξωστρεφή και τολμηρή ιταλική οργανική μουσική της εποχής του Γαλιλαίου στις μοναδικές και αινιγματικές Σονάτες των Μυστηρίων του Aυστριακού Χάινριχ Ίγκνατς Φραντς Μπίμπερ και από τα αντισυμβατικά «τραγούδια της τρέλας» που άνθισαν στην Αγγλία το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα στο εμβληματικό έργο 5 του Αρκάντζελο Κορέλλι που εκδόθηκε την 1η Ιανουαρίου του 1700 και σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη μουσική του 17ου σ’ αυτήν του 18ου αιώνα.

Ποιο είναι το αγαπημένο σας έργο που θα παρουσιαστεί στο φετινό πρόγραμμα και γιατί;

Είναι πραγματικά μια δύσκολη ερώτηση. Η αλήθεια είναι πως δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιο έργο που προτιμώ προσωπικά. Όλα τα έργα που θα παρουσιαστούν και στη φετινή έκδοση του Φεστιβάλ προέρχονται από διαφορετικά ρεπερτόρια, είναι πολύ ιδιαίτερα, πρωτότυπα και μοναδικά. Ωστόσο, σε προσωπικό επίπεδο, μελετώντας τις σονάτες από το opus 5 του Αρκάντζελο Κορέλλι που θα παίξω στη δεύτερη συναυλία του Φεστιβάλ την Παρασκευή 29/11 είναι ένα έργο που το έχω αγαπήσει ιδιαίτερα. Κάθε έργο που μελετά ο μουσικός γίνεται δικό του, «συζεί» μαζί του, εμβαθύνει σε αυτό.

Τι ενώνει την «εποχή των πειραμάτων» του 17ου αιώνα και τη μουσική του με τη σημερινή;

Αυτό που ενώνει την «εποχή των πειραμάτων» και τον 17ο αιώνα και τη μουσική του με τη σημερινή εποχή είναι ίσως το πόσο τελικά μοντέρνα και σύγχρονη ακούγεται στα αυτιά μας σήμερα. Από την άλλη, ίσως, να είναι ακριβώς αυτό που την διαχωρίζει από τη δικιά μας εποχή.

Πιστεύω ότι ζούμε σε μια εποχή η οποία άρχισε να προτείνει σαν ιδεώδες της ομορφιάς και της ζωής των ανθρώπων το βιομηχανικό ιδεώδες, την ομοιομορφία. Νομίζω ότι στη σημερινή εποχή η άνθρωποι ψάχνουν να μοιάζουν ο ένας με τον άλλον. Ζούμε αυτό που εδώ και καιρό ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση όπου δυστυχώς υπάρχει μια τάση η διαφορετικότητα, οι διαφορετικές κουλτούρες και πολιτισμοί, το διαφορετικό χρώμα και η γεύση της κάθε χώρας, του κάθε λαού, να εξαφανίζεται. Κάτι που το θεωρώ φτωχό και λυπηρό.

Αντιθέτως, η Ευρώπη του 17ου αιώνα χαρακτηρίζεται από μια απίστευτη ποικιλομορφία, εκλεκτικότητα και διαφορετικότητα. Μιλάμε για μια τελείως διαφορετική μουσική σε ύφος και στυλ, όχι μόνο από πόλεις σε πόλεις σε διάφορες χώρες τα Ευρώπης εκείνης της εποχής, αλλά και από δεκαετία σε δεκαετία.

Η δημιουργικότητα και ο νεωτερισμός είναι πραγματικά αυτά που χαρακτηρίζουν μουσικά τον 17ο αιώνα και μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι η μουσική που γράφεται σε χώρες όπως η Γαλλία, η Αγγλία, η Γερμανία ή η Ιταλία είναι πολύ διαφορετικού ύφους.

Θα μας δώσετε ένα παράδειγμα…

Υπάρχουν μουσικά όργανα τα οποία σήμερα μας ακούγονται πολύ εξωτικά και μας είναι άγνωστα. Η οικογένεια του βιολιού παραδείγματος χάριν απαρτιζότανε από πολλά υβριδικά και ενδιάμεσα όργανα, εκτός από αυτά γνωρίζουμε σήμερα, δηλαδή το βιολί, τη βιόλα και το βιολοντσέλο.

Εκείνη την εποχή υπήρχαν, ας πούμε, βιολοντσέλα με τρεις, με τέσσερις, με πέντε χορδές, βιολοντσέλα με τάστα, βιολοντσέλα που κουρδίζονταν με διαφορετικούς τρόπους, μικρότερα βιολοντσέλα, όπως το βιολοντσέλο πίκολο που παίζω στη συναυλία με έργα του Αρκάντζελο Κορέλλι.

Σήμερα, όλα πια έχουν γίνει ομοιογενή και ομοιόμορφα στο όνομα της ευκολίας και της πρόσβασης όλων των ανθρώπων στα πάντα. Τελικά, δυστυχώς, φτωχύναμε λίγο τη ζωή μας και την κουλτούρα μας. Διότι για να μπορούν να παίζουν όλοι βιολοντσέλο, πρέπει να μάθουμε ένα μοναδικό όργανο που έχει τις ίδιες διαστάσεις, το ίδιο κούρδισμα και που το μαθαίνουμε με τον ίδιο τρόπο και με τις ίδιες μεθόδους σε όλα τα Ωδεία του κόσμου. Αυτό δε συνέβαινε στον 17ο αιώνα.

Ελπίζω ως μουσικός ότι με το Φεστιβάλ μπορούμε να φέρουμε λίγη από αυτή τη διαφορετικότητα και την ποικιλομορφία της μπαρόκ μουσικής και να εμπνεύσουμε τους ανθρώπους προς αυτή την κατεύθυνση.

Πόσο δύσκολο είναι για την μπαρόκ μουσική να αγγίξει το νεανικό κοινό στις μέρες μας;

Πιστεύω ακράδαντα ότι δεν είναι καθόλου δύσκολο για την μπαρόκ μουσική να αγγίξει όχι μόνο το νεανικό κοινό, αλλά και όλους τους ανθρώπους. Η μπαρόκ μουσική έχει αμεσότητα και αδιαμφισβήτητη ομορφιά.
Επίσης, είναι ένα μουσικό είδος με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, με διαφορετικά ηχοχρώματα και εξωτικά, σπάνια όργανα. Έτσι, πιστεύω ότι η μπαρόκ μουσική μιλάει κατευθείαν στην καρδιά οποιουδήποτε μπει στη διαδικασία να την ακούσει, να την ψάξει και να την αγαπήσει.

Τι σημαίνει για εσάς μπαρόκ;

Μπαρόκ σημαίνει ποικιλομορφία, πειραματισμός, ανοιχτό πνεύμα, διαφορετικότητα, αυτοσχεδιασμός, έντονα συναισθήματα, σκοτάδι και φως. Για μένα είναι μια μουσική απίστευτης ομορφιάς και πλούτου με ένα ρεπερτόριο που δεν παύουμε να το ξαναανακαλύπτουμε και να βρίσκουμε ακόμη και στις μέρες μας έργα χαμένα, μικρά διαμάντια της ιστορίας της μουσικής.

Οι τρεις πρώτες συναυλίες του Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής πραγματοποιούνται στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ. Η έναρξη έγινε στις 24/11 με την πρώτη συναυλία Χάινριχ Ίγκνατς Φραντς Μπίμπερ – Οι Σονάτες των Μυστηρίων, στην οποία συμμετέχουν τρεις κορυφαίοι μουσικοί: Σίμος Παπάνας (μπαρόκ βιολί), Εμανουέλε Φόρνι (αρχιλαούτο), Μάρκελλος Χρυσικόπουλος (τσέμπαλο).

Ακολουθεί η δεύτερη συναυλία με τίτλο Αρκάντζελο Κορέλλι, έργο 5 – 1700, το τέλος μιας εποχής (29/11) με προσκεκλημένο του συνόλου εξαιρετικών Ελλήνων μουσικών –Δήμος Γκουνταρούλης (τετράχορδο βιολοντσέλο πίκολο), Ανδρέας Λινός (βιόλα ντα γκάμπα), Μάρκελλος Χρυσικόπουλος (τσέμπαλο)– τον Ιταλό Εμανουέλε Φόρνι, έναν από τους πιο αναγνωρισμένους και δραστήριους λαουτίστες της Ευρώπης.

Στην τρίτη συναυλία Κάθε λογής σπάνιες και μοντέρνες εφευρέσεις (30/11) συμμετέχουν οι Φανή Βοβώνη (μπαρόκ βιολί), Αλέξης Καραϊσκάκης-Νάστος (μπαρόκ βιολοντσέλο), Πάνος Ηλιόπουλος (τσέμπαλο), καθώς και η σημαντική Βουλγάρα βιολονίστα Ζεφίρα Βαλόβα, διευθύντρια του Φεστιβάλ Μπαρόκ Τεχνών της Σόφιας.

Το Φεστιβάλ ολοκληρώνεται την 1/12 στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός με τη συναυλία Mad Songs, τα τραγούδια της τρέλας – Αγγλία, β΄ μισό του 17ου αιώνα, σε σύλληψη Ανδρέα Λινού και Μιγκέλ Ανρύ, με τη συμμετοχή της διακεκριμένης Γαλλίδας υψιφώνου Σαντάλ Σαντόν Ζεφρύ, συνοδευόμενης από ένα ιδιαίτερο και εκλεπτυσμένο γαλλοελληνικό σύνολο εξαιρετικών μουσικών: Μαριόν Λε Μοάλ (αναγεννησιακά και μπαρόκ φλάουτα με ράμφος, μπαρόκ όμποε, τενόρο ντούλτσιαν), Μελανί Φλαώ (αναγεννησιακά και μπαρόκ φλάουτα με ράμφος, μπαρόκ φαγκότο, μπάσο ντούλτσιαν), Λούκας Σνάιντερ, Ανδρέας Λινός (βιόλες ντα γκάμπα), Μπερτράν Κυιγέ (κλαβιόργκανουμ), Μιγκέλ Ανρύ (αναγεννησιακά και μπαρόκ νυκτά, μουσική μεταγραφή).

Καλλιτεχνική επιμέλεια: Δήμος Γκουνταρούλης
Σχεδιασμός φωτισμού και προβολών: Αλέξανδρος Σεϊταρίδης