Ο Μίκης Θεοδωράκης και το δίλημμα "Καραμανλής ή τανκς"

Ο μουσικοσυνθέτης είχε εκ των υστέρων αρνηθεί ότι είπε τη συγκεκριμένη φράση, ήταν όμως εκείνος που είχε προτείνει τη λύση Καραμανλή στη Μεταπολίτευση. Τι έλεγε για τον Ανδρέα Παπανδρέου.

ΒΙΚΥ ΣΑΜΑΡΑ
03 Σεπτεμβρίου 2021 06:32

Η τελευταία επιθυμία του Μίκη Θεοδωράκη ήταν σύμφωνα με την επιστολή του στον ΓΓ του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσουμπα να αφήσει τον κόσμο αυτό ως κομμουνιστής, ήξερε όμως να υπερβαίνει διαχωριστικές γραμμές, όπως είχε πράξει προτείνοντας λίγο πριν την πτώση της Χούντας τη “λύση Καραμανλή”.

Ο μουσικοσυνθέτης που κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949) είχε εξοριστεί πρώτα στην Ικαρία και στη συνέχεια στη Μακρόνησο. Οι πολιτικές του διώξεις δεν ανακόπτουν το δημιουργικό του έργο, με την επιβολή της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 υπέστη ένα νέο κύκλο διώξεων και εξοριών, που τελείωσε το 1970 με την αμνηστία που του χορηγήθηκε, ύστερα από διεθνή κατακραυγή και προσπάθειες προσωπικοτήτων, όπως ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν, ο Χάρι Μπελαφόντε, ο Άρθουρ Μίλερ και ο Χανς Άισλερ. Έφυγε στο εξωτερικό και έδωσε δεκάδες συναυλίες εναντίον των συνταγματαρχών, που τον έκαναν παντού γνωστό ως σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα.

Μετά την τελεσίδικη διάσπαση του Εθνικού Αντιστασιακού Συμβουλίου και με τη ματαίωση της ενότητας των αντιστασιακών δυνάμεων, που για εκείνον ήταν η μόνη περίπτωση να επανέλθει η Δημοκρατία στην Ελλάδα μέσα από τη “σκληρή” λύση, τον έστρεψε αναγκαστικά προς τη δεύτερη, τη “μαλακή” λύση, που θεωρούσε ότι ήταν πλέον η μόνη εφικτή. Δηλαδή η λύση δια της επιστροφής του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την εξορία.

Μέσω του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη έμαθε στο Παρίσι ότι και ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προβληματιζόταν για το τι έπρεπε να πράξει.

Στις 16 Ιανουαρίου του 1973 επρόκειτο να παρουσιαστεί το βιβλίο του “Το Χρέος” και ο Μίκης Θεοδωράκης αποφάσισε να προτείνει τη λύση Καραμανλή. Ως ένας πολιτικός αντίπαλος του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το χώρο της αριστεράς, θα του έδινε έτσι μία στήριξη και σε ένα ευρύτερο πολιτικό φάσμα.

Ο ίδιος ο Μίκης έλεγε επ αυτού: “στο αεροπλάνο εμπιστεύθηκα τις σκέψεις μου στον Γιάννη Διδήλη, τον πιανίστα μου και φίλο, που αφού με κοίταξε λες και έβλεπε Αρειανό, έβαλε τις φωνές: “Τρελάθηκες; Θέλεις να αυτοκτονήσεις; Εσύ είσαι ο ηγέτης της Αντίστασης, ο κόσμος σε βλέπει σαν θεό, σαν άγιο, οι Έλληνες σε λατρεύουν. Αν προτείνεις τον μεγαλύτερο εχθρό σου , τον εκπρόσωπο της Δεξιάς, τελείωσες”. “Κι αν υποτεθεί ότι με τη “λύση Καραμανλή” πέσει η χούντα;” τον ρώτησα. “ Κι ο Θεοδωράκης τι θα γίνει;” μου απάντησε.” (“Ο πολιτικός Θεοδωράκης”, Παύλος Πετρίδης, εκδόσεις Προσκήνιο).

Ο Θεοδωράκης αναφέρει στη συνέχεια: “Τελικά αφού το σκέφτηκα πολύ και τα μέτρησα όλα, πήρα τη μεγάλη απόφαση. Στην πρες-κόνφερανς δήλωσα ότι μετά την αποτυχία για ενότητα των αντιστασιακών δυνάμεων, δεν υπάρχει παρά μόνο μία λύση για να πέσει η χούντα : η λύση Καραμανλή. Απαντώντας μάλιστα σε ερώτηση Αμερικανού δημοσιογράφου “γιατί ο Καραμανλής” εξήγησα ότι στην Ελλάδα την πολιτική κατάσταση διαμορφώνουν τρεις παράγοντες : Ο ελληνικός λαός, ο ελληνικός στρατός και οι Αμερικάνοι. Υπάρχουν Έλληνες πολιτικοί που έχουν μαζί τους κάποιον από τους παράγοντες αυτούς. Ο Καραμανλής είναι ο μόνος που αυτή τη στιγμή έχει με το μέρος του και τους τρεις.”

Ο Μίκης Θεοδωράκης χρόνια αργότερα αποκάλυψε πως όταν επισκέφθηκε τον Καραμανλή στο Μεγάλη Βρετάνια αμέσως μετά την πτώση της Χούντας και την επιστροφή του, αναγνώρισε κάποιους από τους αστυνομικούς της φρουράς, που είχε τοποθετηθεί απ έξω: Ήταν οι δικοί του πρώην δεσμώτες και βασανιστές. Τους ρώτησε: “Εσείς εδώ;” για να λάβει την απάντηση: “Αλλάξανε τα πράγματα…” Μπήκε ανήσυχος μέσα και το είπε στον Καραμανλή, από τον οποίο προσδοκούσαν άπαντες να διασφαλίσει την ομαλή μετάβαση στη Δημοκρατία.

Η αλήθεια για το “Καραμανλής ή τανκς”

Στο Μίκη Θεοδωράκη αποδόθηκε όμως η φράση “Καραμανλής ή τανκς”, στην οποία είχε συμπυκνωθεί το δίλημμα εκείνων των ημερών και η οποία έμεινε στην Ιστορία. Ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης όμως διέψευδε ότι είχε πει τη συγκεκριμένη φράση, δηλαδή ότι είχε χρησιμοποιήσει ακριβώς αυτά τα λόγια, αν και επί της ουσίας το δίλημμα αυτό τον εξέφραζε.

“Το σύνθημα “Καραμανλής ή τανκς” προέκυψε ως εξής: Έκανα τότε τις πρόβες μου μαζί με νέους τραγουδιστές τον Νταλάρα, τον Μητσιά, τη Φαραντούρη, τον Καλογιάννη για να πραγματοποιήσουμε τις περίφημες συναυλίες στο Καραϊσκάκη.

Είχαμε προγραμματίσει μετά από τις συναυλίες μας στην Αθήνα και τον Πειραιά να πάμε στην επαρχία. Τα είχαμε αναγγείλει αυτά εκείνη την ημέρα και είχα καλέσει και τους δημοσιογράφους, οι οποίοι πρώτη φορά θα με έβλεπαν έπειτα από τόσα χρόνια να διευθύνω ορχήστρα σε πρόβα. Ήταν και μεγάλη η συναισθηματική φόρτιση. Την ώρα που τελείωσα την πρόβα και ήμουν έτοιμος να δώσω την press conference και να αναγγείλω το πρόγραμμα, εκείνη τη στιγμή χτύπησε το τηλέφωνο και ήταν νομίζω ο Μολυβιάτης ή κάποιος από το Γραφείο του Καραμανλή. Μου είπε, ότι ο κύριος πρόεδρος θα σας παρακαλούσε να περιορίσετε τις συναυλίες σας μόνο στην Αθήνα.

Βέβαια απάντησα ξαναμμένος από την πρόβα και τον ενθουσιασμό του κόσμου: Πολύ άσχημα ξεκινάει η κυβέρνηση Καραμανλή. Δηλαδή μου απαγορεύει να κάνω συναυλίες; “Ναι”, είπε “…το απαγορεύουμε. Υπάρχουν λόγοι που δεν πρέπει να πάτε έξω”. Φυσικά και ο τρόπος που μίλησα εγώ ήταν λιγάκι άκομψος και νευρικός και στο βάθος μπορεί να είχε δίκιο ο Καραμανλής φοβούμενος τι μπορούσε να γίνει στην επαρχία.

Θα μπορούσε να γίνει προβοκάτσια, Εν πάση περιπτώση εγώ αγρίεψα και δήλωσα στους δημοσιογράφους: Αυτή τη στιγμή τηλεφώνησαν εκ μέρους του κυρίου Καραμανλή και μου απαγορεύουν να βγω έξω από την Αθήνα. Αρχίζει πολύ άσχημα τη διακυβέρνηση της χώρας με απαγορεύσεις και μπορεί αυτή τη στιγμή να είμαστε σε πολύ άσχημη κατάσταση και να έχουμε από τη μία τον Καραμανλή και από την άλλη τα τανκς αλλά όμως δεν δικαιούται να αρχίζει με απαγορεύσεις!

Την άλλη μέρα ή “Βραδυνή” είχε τίτλο “Καραμανλής ή τανκς”! Να το διαψεύσω αυτό; Να πω ότι δεν είναι δικό μου; Αφού κατά βάση συμφωνούσα διότι εγώ είχα προτείνει τη λύση Καραμανλή. Δεν ήταν όμως αυτό το σύνθημα μου”. (Το Χρέος, Μίκης Θεοδωράκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Τι έλεγε ο Μίκης για τον Ανδρέα

Πως έβλεπε όμως ο Μίκης Θεοδωράκης την αρνητική στάση του Ανδρέα Παπανδρέου απέναντι στη σύμπηξη ενιαίου πολιτικού συνασπισμού των αντιστασιακών δυνάμεων, στη μεταπολιτευτική συγκυρία;

“Ο Ανδρέας Παπανδρέου πίστευε τη στιγμή εκείνη ότι η επιστροφή του Καραμανλή είχε επιβληθεί από το ΝΑΤΟ. Δεν αντιλαμβανόταν ότι επρόκειτο για ένα συμβιβασμό, τον οποίο οι Αμερικανοί είχαν υποχρεωθεί να δεχθούν σχεδόν σαν κατηγορούμενοι. Κατά τη γνώμη του, ο αγώνας έπρεπε να ενταθεί για να φθάσει ενδεχομένως ως την ένοπλη σύγκρουση. Εξακολουθούσε ακόμη να είναι με την αντίσταση, αλλά εναντίον του Καραμανλή αυτή τη φορά. Υποστήριζε, τέλος, ότι δεν θα δεχόταν να γυρίσει στην Ελλάδα όσο ο στρατηγός Γκιζίκης θα εξακολουθούσε να είναι πρόεδρος της Δημοκρατίας. Κι εδώ ακόμη δεν καταλάβαινε ότι ο Γκιζίκης, που είχε διοριστεί πριν λίγους μήνες από τον Ιωαννίδη, ήταν πια διαφορετικός, ότι τώρα εξέφραζε την πολιτική θέληση των νομιμοφρόνων αξιωματικών, ότι αποτελούσε ένα εξάρτημα, που ήταν αναγκαίο για να βγει η χώρα από την άβυσσο στην οποία η χούντα την είχε ρίξει. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, όμως, δεν πίστευε στον Καραμανλή. Υπολόγιζε ότι ο Καραμανλής θα παρέτεινε τη δικτατορία, ότι αποτελούσε διαφορετική όψη του φασισμού.

Η θέση αυτή εξηγείται όταν ληφθεί υπόψη ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι γοητευμένος με το όραμα της εξουσίας και ότι το όνειρό του ήταν να την ασκήσει μόνος του. Σε ένα μέτωπο, που θα άρχιζε από τους Κεντρώους και θα έφθανε ως τους Κομμουνιστές, ο Ανδρέας Παπανδρέου θα έπαιζε έναν από τους πρώτους ρόλους βέβαια, ισότιμο με τον ρόλο των άλλων ηγετών, ρόλο που θα ήταν υποχρεωμένος να μοιράζεται με άλλους, όσον αφορά τις ευθύνες αλλά και τις τιμές. Εκείνος ήθελε όλες τις εξουσίες για τον εαυτό του, επιθυμούσε να μπει στο πάνθεον των μεγάλων προσωπικοτήτων. Απομάκρυνε έτσι έναν-έναν όλους τους φίλους του”, εκτιμούσε ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης

Πώς ο Μίκης έγινε υπουργός του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη

Ο Μίκης Θεοδωράκης το 1989 στήριξε τη ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με κριτήριο ότι θεωρούσε πως έπρεπε να φύγει η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ υπό το βάρος των σκανδάλων και του “αυριανισμού”. Διαφωνούσε με την προκήρυξη νέων εκλογών το Νοέμβριο του 1989 καθώς πίστευε ότι έπρεπε να συνεχιστεί η συγκυβέρνηση Τζαννετάκη.

“Ο Μητσοτάκης με κάλεσε και πήγα στον Επιτάφιο στην Κρήτη.Συμβολικά είπα: πηγαίνουμε από τον Επιτάφιο στην Ανάσταση, εννοώντας ότι μετά από αυτό θα τελειώσει ο Αυριανισμος, που ήταν το καινούργιο άλγος της κοινωνικής ζωής. Ήταν πολύ βαθύτερες οι διαφορές μου με την πολιτική την οποία εφάρμοζε τότε το αλαζονικό ΠΑΣΟΚ της πρώτης περιόδου. Στις εκλογές του Νοεμβρίου πίστεψα ότι θα έπρεπε να στηριχθεί η Νέα Δημοκρατία πάση θυσία, διότι εκείνη τη στιγμή ήταν ο κυρίαρχος αντιαυριανιστικός πόλος” έλεγε ο μουσικοσυνθέτης, ο οποίος έγινε στη συνέχεια υπουργός στην κυβέρνηση Μητσοτάκη.

Το 1998 σε συνέντευξη του στα Νέα πάντως ο μουσικοσυνθέτης έλεγε ότι ήταν λάθος του τόσο η στήριξη του στον Κωνσταντίνο Καραμανλή όσο και η συμμετοχή του στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη:

“Παρ’ όλες αυτές τις κινήσεις που έκανα προς τη Δεξιά, νόμιζα πως θα μείνω στο απυρόβλητο ως ένας άνθρωπος που έχει αποδείξει ότι είναι Έλληνας και βάζει την Ελλάδα πάνω απ’ όλα, ανεξάρτητα αν κάνει ορισμένες επιλογές κομματικές. Αλλά στο τέλος αυτό μου στοίχισε πάρα πολύ. Και στοίχισε ίσως και στον κόσμο το δικό μου”.