Ποια είναι η χαμένη γλώσσα των λαντίνο στην οποία γράφει ο Λέων Α. Ναρ;

Ο Λέων Α. Ναρ, διακεκριμένος συγγραφέας και δημιουργός του έργου Madre Salonico, αποκαλύπτει μέσα από τη λογοτεχνία του την κρυμμένη, αλλά ζωντανή γλώσσα των «λαντίνο», την ιδιαίτερη διάλεκτο των Σεφαραδιτών, της εβραϊκής κοινότητας που εκδιώχθηκε από την Ισπανία το 1492.

Το έργο του, εμπνευσμένο από τα τραύματα της Σοά, ξεπερνά τα όρια της ιστοριογραφίας και αναδεικνύει την ανάγκη για συλλογική αυτογνωσία και αναστοχασμό του παρελθόντος. Μέσα από το έργο Madre Salonico, ο Ναρ προσφέρει ένα πολύτιμο εργαλείο για την κατανόηση της πολιτισμικής ταυτότητας των Σεφαραδιτών και των αγώνων τους για τη διατήρηση της γλώσσας και των παραδόσεών τους.

Η παράσταση, με την καθοδήγηση του σκηνοθέτη Βίκτωρα Αρδίττη, ανεβαίνει στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και φέρνει τη θεματολογία του έργου στην παρούσα χρονική στιγμή, εξετάζοντας την πολιτισμική και ιστορική σύνδεση μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Η Ζάνα, η κεντρική ηρωίδα του έργου, μέσω των τραγουδιών που εκτελεί και της γλώσσας των λαντίνο, αναζητά τις χαμένες της ρίζες και προσπαθεί να συνδέσει το προσωπικό της παρελθόν με το ιστορικό της παρόν.

Ο Λέων Α. Ναρ αναφέρει στο NEWS 24/7 για το έργο πως “Το Madre Salonico ήταν για μένα ένα μέσο αναμέτρησης με τη συλλογική αυτογνωσία και τον αναστοχασμό των τραυματικών γεγονότων της Ολοκαυτώματος. Ήθελα, επίσης, να αναμετρηθώ με το στοίχημα της διατήρησης μιας γλώσσας που χάνεται, μιας γλώσσας που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα, αλλά την ίδια την έκφραση της ταυτότητας των Σεφαραδιτών, τη συλλογική τους ψυχή, την ίδια την ιστορία τους.

Για αυτό, ενώ αρχικά με εξέπληξε η πρόταση του Βίκτωρα Αρδίττη, που σκηνοθετεί αριστοτεχνικά και εμπνευσμένα το έργο, να το γράψω στα σεφαραδίτικα, εκ των υστέρων σκέφτηκα ότι το έργο θα δώσει, γραμμένο στα λαντίνο, (στην παράσταση θα υπάρχουν υπέρτιτλοι), τη δυνατότητα στους θεατές να ακολουθήσουν ευκολότερα τα βήματα της πρωταγωνίστριας Ζάνας και, γιατί όχι, να ταυτιστούν μαζί της.
Κι αυτό γιατί στο πρόσωπό της συγκεφαλαιώνει τόσο την ταυτότητα της μετανάστριας και του θύματος του σύγχρονου ρατσισμού όσο και της επιτυχίας, της δόξας αλλά και του ανεκπλήρωτου”.

Λαντίνο και ελληνικά- Η πρόκληση της συγγραφής

Η γλώσσα του έργου συνδυάζει το «λαντίνο» και τα ελληνικά. Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές προκλήσεις κατά τη συγγραφή σε δύο γλώσσες και πώς αυτές αντικατοπτρίζουν την πολιτισμική συγχώνευση που αναφέρεται στο έργο;

“Τα ισπανοεβραϊκά είναι η γλώσσα που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα, αλλά την έκφραση της ουσίας του σεφαραδισμού, τη συλλογική του ψυχή, την ίδια την ιστορία του. Η συνειδητοποίηση της μοναδικότητας της γλώσσας ως ζωντανού φορέα έκφρασης της συλλογικής μνήμης του σεφαραδιτικού πολιτισμού οδήγησε τα τελευταία χρόνια σε μια αξιοσημείωτη αναβίωση του ενδιαφέροντος για τη διατήρηση της πολιτισμικής του ταυτότητας.

Η κοινότητα των Σεφαραδιτών είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτιστικής συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης με διαφορετικούς πολιτισμούς. Πολλές φορές αναρωτήθηκα αν, γράφοντας ένα θεατρικό έργο, μπορείς να εστιάσεις στις προκλήσεις και τα οφέλη της συνύπαρξης και της διατήρησης της ταυτότητας από γενιά σε γενιά.

Το σίγουρο είναι ότι δεν έγραψα ένα θεατρικό έργο μόνο για τους Σεφαραδίτες. Το Madre Salonico δεν είναι μια απλή αφηγηματική εξιστόρηση, αλλά μια ευκαιρία να εμβαθύνουμε σε έναν μοναδικό πολιτιστικό χώρο, να δημιουργήσουμε συνδέσεις με το κοινό και να αναδείξουμε τις πολυδιάστατες όψεις της ανθρώπινης εμπειρίας. Στην πορεία της συγγραφής, είναι αλήθεια, ότι ένιωσα βαθιά σύνδεση με την πολιτιστική κληρονομιά που κουβαλά, αιώνες τώρα, η Σαλονίκη” λέει ο συγγραφέας.

“Η ίδια η επινόηση κινείται μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο” αναφέρετε στο σημείωμά σας. Σε ποιες ιστορικές πηγές βασιστήκατε; Και πώς προσπαθήσατε να προσεγγίσετε τα τραυματικά αυτά γεγονότα μέσα από τη θεατρική αφήγηση;

“Οι πηγές είναι αναρίθμητες, βιωματικές κυρίως, αλλά και ιστορικές, λογοτεχνικές, μουσικές… Η συγγραφή για το παρελθόν και τις ρίζες μπορεί να φέρει μαζί της και μια αίσθηση ευθύνης. Κι αυτό γιατί, γράφοντας, αναθεωρείς ή αναδεικνύεις, άλλοτε ασυνείδητα κι άλλοτε συνειδητά, πτυχές της κληρονομιάς που είχαν παραμεληθεί ή παραμορφωθεί στον χρόνο”.

Ποιοι είναι οι βασικοί χαρακτήρες του έργου και πώς αναδεικνύουν τη σύνδεση μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος;

“Ο Ιντό Μορντώχ, κάτοικος Νέας Υόρκης, Σεφαραδίτης τρίτης γενιάς και εγγονός της διάσημης τραγουδίστριας Ζάνας, που πρωταγωνιστεί. Οι πρωταγωνιστές του Madre Salonico ψάχνουν τις χαμένες τους ρίζες και πασχίζουν, με όχημα, στην προκειμένη περίπτωση, τη γλώσσα και το τραγούδι, να ανιχνεύσουν το νήμα που συνδέει το παρόν με το παρελθόν. Η κατανόηση και η ερμηνεία του τραυματικού παρελθόντος της Θεσσαλονίκης, με την επανεγγραφή των ιστορικών πηγών και μαρτυριών σε ένα καλλιτεχνικό πλαίσιο, συμβάλλουν στη σύνδεση με το παρόν”.

Η παράσταση συνδυάζει μουσική και θεατρική αφήγηση με τραγούδια που έχουν επιρροές από πολλές πολιτισμικές παραδόσεις. Ποια είναι η σχέση μεταξύ της μουσικής και της δραματουργίας του έργου;

“Είμαι σίγουρος ότι τα τραγούδια που θα ακουστούν live επί σκηνής θα αναδείξουν τις επιρροές από τις ποικίλες μουσικές παραδόσεις. Έχει φροντίσει για αυτό η εμπνευσμένη Μάρθα Μαυροειδή με το μουσικό σύνολο Σμάρι και την πολύτιμη συνδρομή του εξαιρετικού Φώτη Σιώτα. Νιώθω τυχερός, πέρα από τους σπουδαίους αυτούς μουσικούς, τον ρόλο της Ζάνας ερμηνεύει η μέγιστη Ελένη Ουζουνίδου και του Ιντό ο σπουδαίος Λεονάρδος Μπατής”.

Το έργο σας αναφέρεται στην προσφυγιά, τη μετανάστευση και τις μνήμες της Σοά. Πιστεύετε ότι η τέχνη μπορεί να παίξει ρόλο στη θεραπεία αυτών των τραυμάτων και στην κατανόηση της συλλογικής μνήμης;

“Στο θέατρο ασφαλώς και υπάρχει η επινόηση, η μυθοπλασία είναι τελικά η δημιουργία. Αναρωτιέμαι συχνά, είναι αδύνατον, όμως, ένα μυθοπλαστικό έργο να μελετηθεί στη βάση της ορθολογικής σκέψης και της εμπειρικής επιστήμης; Νομίζω ότι η απάντηση δεν είναι δεδομένη, πρέπει όμως σίγουρα να συμφωνήσουμε ότι κανένα θεατρικό, αλλά και λογοτεχνικό, έργο, όσο «επινοημένο» και να είναι, δεν αναπτύσσεται σε ιστορικό κενό. Η ίδια η επινόηση κινείται πάντα μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο”.

Στην παράσταση συμμετέχει το μουσικό σύνολο Σμάρι, ένα ευέλικτο σύνολο δωματίου που διακρίνεται για τον μοναδικό συγκερασμό από μουσικές παραδόσεις της Ανατολής με τη σύγχρονη αρμονία. Το μουσικό σύνολο Σμάρι αποτελούν οι Χάρης Λαμπράκης (νέυ), Νίκος Παραουλάκης (νέυ), Στρατής Ψαραδέλλης (πολίτικη λύρα), Μάρθα Μαυροειδή (λάφτα, φωνή), Γιώργος Ταμιωλάκης (βιολοντσέλο), Γιώργος Βεντουρής (κοντραμπάσο). Στην παράσταση συμμετέχει επίσης ο τραγουδιστής, συνθέτης και βιολιστής Φώτης Σιώτας.

Η παράσταση Madre Salonico σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας

Οι παραστάσεις του έργου Madre Salonico της 9ης και 10ης Απριλίου 2025 θα παρουσιαστούν σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας, σε συνεργασία με την ATLAS E.P., με στόχο την ανεμπόδιστη οπτικοακουστική παρακολούθηση για όλες, όλους και όλα. Στο πλαίσιο αυτό έχει προβλεφθεί να υπάρχουν θέσεις για Κ/κωφούς και βαρήκοους ανθρώπους που χειρίζονται την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ), θέσεις για ανθρώπους που χρησιμοποιούν τους υπέρτιτλους (CAPS) οι οποίοι καλύπτουν όλο το ακουστικό κανάλι, καθώς και θέσεις τυφλών ανθρώπων και ανθρώπων με περιορισμένη πρόσβαση στο οπτικό κανάλι επικοινωνίας, που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν την υπηρεσία ακουστικής περιγραφής (AD). Οι σκύλοι οδηγοί τυφλών είναι επίσης ευπρόσδεκτοι.

Οι θεατές που επιθυμούν να κάνουν χρήση των υπηρεσιών προσβασιμότητας παρακαλούνται να πραγματοποιήσουν την αγορά των εισιτηρίων τους στα Ταμεία της ΕΛΣ, τηλεφωνικά στο 2130885700 ή με email στο [email protected]. Για υποβοήθηση στις κρατήσεις, μπορείτε επίσης να επικοινωνείτε με την ATLAS E.P. στο 6993507553 ή με email στο [email protected].

Συντελεστές

Κείμενο: Λέων A. Ναρ
Σκηνοθεσία: Βίκτωρ Αρδίττης
Διασκευή σεφαραδίτικων τραγουδιών, πρωτότυπη μουσική: Μάρθα Μαυροειδή
Σκηνικά, κοστούμια: Μαρία Πανουργιά
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Προβολές: Μάριος Γαμπιεράκης
Βοηθός σκηνοθέτη: Άννα-Μαρία Ιακώβου

Ζάνα: Ελένη Ουζουνίδου
Ιντό: Λεονάρδος Μπατής

Μουσικό σύνολο Σμάρι: Χάρης Λαμπράκης (νέυ), Νίκος Παραουλάκης (νέυ), Στρατής Ψαραδέλλης (πολίτικη λύρα), Μάρθα Μαυροειδή (λάφτα, φωνή), Γιώργος Ταμιωλάκης (βιολοντσέλο), Γιώργος Βεντουρής (κοντραμπάσο)

Συμμετέχει ο Φώτης Σιώτας (βιολί, φωνή)