Netflix: Οι αντιδράσεις και τα στερεότυπα γύρω από τη “μαύρη Κλεοπάτρα”

H απόφαση του Netflix να επιλέξει μια μαύρη ηθοποιό, την Adele James, ως Κλεοπάτρα στη νέα του δραματική σειρά Queen Cleopatra, έφερε αντιδράσεις αποδεικνύοντας πως τα φυλετικά όρια, παραμένουν αμφιλεγόμενα.

Την ώρα που έννοιες όπως “αιγυπτιακός”, “ελληνικός”, “μακεδονικός” και “αφρικανικός” διαφέρουν σήμερα σε σχέση με την αρχαιότητα, οι νεότερες διαμάχες αναπτύσσονται γύρω από τις επιχειρούμενες προσπάθειες να επιβληθούν οι σημερινοί όροι σε παρελθοντικούς χρόνους, χωρίς απαραίτητα να αντιστοιχούν σε αυτούς.

Η ίδια η ταυτότητα και ιδίως η εμφάνιση της Κλεοπάτρας παραμένει ένα άλυτο μυστήριο και υπό αυτό το πρίσμα, της αποδίδονται ακόμη στερεοτυπικά χαρακτηριστικά. Η ιδέα ότι η Κλεοπάτρα ήταν μαύρη έχει μακρά ιστορία στην αφροαμερικανική σκέψη και δη στα αφροκεντρικά κινήματα.

Ο Martin Bernal με το έργο του Μαύρη Αθήνα απέρριπτε την ιδέα πως ο αρχαίος κλασσικός ελληνικός πολιτισμός ιδρύθηκε από Ινδοευρωπαίους που κατέβηκαν από την κεντρική Ευρώπη, αναφέροντας ότι έχει πολύ μεγάλη σύνδεση με τον αιγυπτιακό και τον φοινικικό πολιτισμό. Υπόθεση εργασίας εδώ είναι “οι αφροασιατικές ρίζες του κλασσικού πολιτισμού”.

Ο ίδιος υποστηρίζει πως ο κλασικός ελληνικός πολιτισμός και η απεικόνισή του εγκαθιδρύθηκε τον 19ο αιώνα υπό την επίδραση του χριστιανισμού, με τη θεωρία του βέβαια να μην είναι ιδιαιτέρως δημοφιλής στην επιστημονική κοινότητα. Ο Bernal υποστήριξε ότι μεγάλο μέρος του ελληνικού κλασικού πολιτισμού είχε τις ρίζες του σε αυτόν της αρχαίας Αιγύπτου, αλλά όπως έγραφε, αυτός ο “σύνδεσμος” είχε διαγραφεί από την άνοδο των ευρωκεντρικών απόψεων τον 18ο αιώνα. Οι ισχυρισμοί του έχουν καταρριφθεί, ωστόσο το debate που σηκώθηκε πάνω στο έργο του προσομοιάζει με τις συζητήσεις που εγείρονται τώρα γύρω από τη “Μαύρη Κλεοπάτρα”.

Πρόσφατα η ιστορικός Shelley Haley διατύπωσε την ιδέα πως η Κλεοπάτρα – της οποίας ο τάφος δεν έχει βρεθεί ποτέ – ήταν αποτέλεσμα “μίξης”.

Από τα παραπάνω προκύπτει πως ακόμη υπάρχει ένα ενεργό δίπολο αντιμαχόμενων ιδεών. Από τη μια εκείνοι που προσπαθούν να βάψουν “καθαρό λευκό” το παρελθόν στα πλαίσια διατήρησης της λευκής “καθαρότητας” στις σελίδες της ιστορίας, από την άλλη υπάρχουν τα ακτιβιστικά κινήματα που κινούνται στην ακριβώς απέναντι όχθη.

Επί της ουσίας, αν η προβολή της Κλεοπάτρας ως μαύρη, έχει τις ρίζες της στον μύθο και σε μια εκπλήρωση επιθυμιών, η αντίστοιχη προβολή της ως “λευκή” είναι αντιστοίχως προβληματική και απηχεί επίσης, φυλετικούς μύθους. Η Κλεοπάτρα είναι γνωστό πως ήταν Αιγύπτια βασίλισσα μακεδονικής καταγωγής, αλλά αυτό δεν την κάνει “λευκή”. Η όλη “καθαρότητά” της, είναι ουσιαστικά ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα που τείνει να έχει εδραιωθεί, όπως σημειώνει ο λέκτορας Kenan Malik, στον Guardian. Όπως εύστοχα παρατηρεί, “είτε μιλάμε για την Κλεοπάτρα είτε για τον Αριστοτέλη, το να τους απεικονίσουμε ως “λευκούς” σημαίνει ότι προβάλλουμε μια σύγχρονη φυλετική ευαισθησία, στο παρελθόν”. Διότι στην αρχαιότητα δεν υπήρχε η φυλετική κατηγοριοποίηση με τον τρόπο που γίνεται σήμερα.

Αντιδράσεις βέβαια υπάρχουν και στην ίδια την Αίγυπτο καθώς πολλοί χαρακτηρίζουν τη “μαύρη Κλεοπάτρα” ως μια απόπειρα παραποίησης γεγονότων. Πρόκειται για εθνικιστικούς κύκλους που προσπαθούν να διαφοροποιήσουν τον αραβικό κόσμο του τώρα με την “υποσαχάρια” Αφρική, κάτι που δεν το υιοθετούν φυσικά όλοι οι Αιγύπτιοι.

Στην ουσία, όσο “περίεργη” φαντάζει στα μάτια κάποιων η Adele James ως Κλεοπάτρα, τόσο “περίεργη” θα έπρεπε να φαντάζει και η Elizabeth Taylor όταν την ενσάρκωνε το 1963, όπως παρατηρεί ο Malik.

“Η ίδια η ερώτηση αν “ήταν η Κλεοπάτρα μαύρη ή λευκή;” – και οι απαντήσεις που δίνουμε – μάς λέει πολύ περισσότερα για τον εαυτό και τον κόσμο μας, καθώς και τη σύγχυση που περικλείει την κατανόησή μας για τη φυλή και την ταυτότητα καθεαυτή, αλλά δεν αφορά την Κλεοπάτρα και τον κόσμο στον οποίο ζούσε”, παρατηρεί ο αρθρογράφος, στον Guardian.

Η επίσημη απάντηση

Από τη δική της πλευρά, η ιρανικής καταγωγής σκηνοθέτρια της σειράς, Τίνα Γιαραβί, απάντησε στις αντιδράσεις για την επιλογή μαύρης ηθοποιού στον ομώνυμο ρόλο. Μάλιστα, ένας Αιγύπτιος δικηγόρος κατέθεσε την πρώτη μήνυση κατά της παραγωγής, ισχυριζόμενος πως το ντοκιμαντέρ του Netflix διαστρεβλώνει την ιστορία της Αιγύπτου υπέρ της προώθησης του αφροκεντρισμού.

“Η ερμηνεία της Elizabeth Taylor με είχε γοητεύσει αλλά βλέποντάς τη ένοιωθα πως η εικόνα δεν ήταν σωστή. Ήταν όντως τόσο λευκό το δέρμα της Κλεοπάτρας; Εγώ ήθελα να απελευθερώσω την ηρωίδα από τον ασφυκτικό κλοιό που είχε βάλει το Χόλιγουντ στην εικόνα της”, έγραφε η ίδια σε άρθρο της στο Variety με τίτλο “Τι σας ενοχλεί τόσο πολύ σε μια μαύρη Κλεοπάτρα;”.

“Τα γνωστά γεγονότα είναι ότι η μακεδονική ελληνική οικογένειά της -η γραμμή των Πτολεμαίων- διασταυρώθηκε με τη δυναστεία των Σελευκιδών της Δυτικής Αφρικής και βρισκόταν στην Αίγυπτο για 300 χρόνια. Η Κλεοπάτρα απείχε οκτώ γενιές από αυτούς τους Πτολεμαίους προγόνους, γεγονός που καθιστά κάπως αδύνατη την πιθανότητα να ήταν λευκή”, αναφέρει ακόμη.

Να σημειωθεί πως στις δύο τελευταίες γενιές Πτολεμαίων ηγεμόνων δεν τηρήθηκαν οι γάμοι με γυναίκες από τη Μακεδονία για να κρατηθεί “καθαρή” η γραμμή διαδοχής.

Στο κείμενό της η Γιαραβί αναφέρει ακόμη πως οι αντιδράσεις για τη “μαύρη” απεικόνισή της έχουν να κάνουν καθαρά με λόγους ιδεολογίας. “Κάποιοι Αιγύπτιοι δεν μπορούν να δουν τους εαυτούς τους ως Αφρικανούς και γι’ αυτό είναι έξαλλοι εναντίον μου”, σχολιάζει σχετικά με τις επιθέσεις μίσους που έχει δεχθεί από διαδικτυακά σχόλια.

“Η Κλεοπάτρα ήταν μαύρη; Δεν το ξέρουμε σίγουρα, αλλά μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν ήταν λευκή όπως η Elizabeth Taylor”, επαναλαμβάνει η σκηνοθέτιδα. “Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ιστορία της Κλεοπάτρας δεν αφορά τόσο την ίδια όσο το ποιοι είμαστε εμείς που έχουμε ενσωματώσει τη λευκή υπεροχή που μας έχει γαλουχήσει με αυτή, το Χόλιγουντ”, γράφει ακόμη, αιτιλογώντας την επιλογή του cast.

“Στη σύγχρονη εποχή πρέπει να εξετάσουμε τα ιστορικά πρόσωπα χωρίς στερεότυπα, χωρίς να φοβόμαστε την πολυπλοκότητα”, προσθέτει ακόμη. “Ποτέ άλλοτε δεν ήταν πιο σημαντικό να έχουμε γυναίκες ηγέτιδες, είτε είναι λευκές, είτε είναι μαύρες”, καταλήγει.

Σημειώνεται πως επικεφαλής της παραγωγής του Netflix είναι η Τζέιντα Πίνκετ Σμιθ, σύζυγος του Γουίλ Σμιθ. Η σειρά θα κυκλοφορήσει στις 10 Μαΐου και όπως σημειώνει η ίδια η πρωταγωνίστρια, Adele James, με ανάρτησή της στα social media, “αν σε κάποιον δεν αρέσει το κάστινγκ, μπορεί να μην τη δει”.

Τον ρόλο της Κλεοπάτρας αρχικά επρόκειτο να υποδυθεί η Ισραηλινή ηθοποιός Gal Gadot. Ωστόσο, κατόπιν κατακραυγής στα social media, οι άνθρωποι του Netflix προχώρησαν στην επιλογή της James που έφερε άλλες αντιδράσεις. Στο δια ταύτα, ο “θόρυβος” γύρω από την ιστορική σειρά, έχει ήδη επιτευχθεί.

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις