“Οι όμηροι του Γκαίρλιτς”: Μια άγνωστη ιστορία από τον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο σε κόμικς

Παρά το μεγάλο καταστροφικό του έργο και τις τεράστιες πολιτικές και στρατιωτικές ανακατατάξεις που έφερε στη διεθνή σκηνή, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είναι τόσο γνωστός στα καθ’ ημάς. Περισσότερα ξέρουμε για την ελληνική πτυχή του, που είναι ο Εθνικός Διχασμός, και σ’ αυτόν ακριβώς εστιάζει ο Θανάσης Πέτρου με το καινούργιο εικονογραφημένο του μυθιστόρημα, το οποίο έχει τίτλο «Οι όμηροι του Γκαίρλιτς» και κυκλοφορεί από τον Ίκαρο, σε μιαν ιδιαιτέρως φροντισμένη έκδοση.

Ο Θανάσης Πέτρου είναι μια πολυτάλαντη προσωπικότητα. Με σπουδές γαλλικής φιλολογίας και μεταπτυχιακό στην κοινωνιογλωσσολογία, έχει συνεργαστεί, δημοσιεύοντας κόμικς, με μια μεγάλη γκάμα εντύπων: από το «9» της «Ελευθεροτυπίας» μέχρι τη «Βαβέλ» και τη «Γαλέρα». Έχει επιπλέον δημοσιεύσει (για να μείνουμε στις πρόσφατες δουλειές του), σε συνεργασία με τον Δημήτρη Βανέλλη, το graphic novel «Γιαννούλης Χαλεπάς: ο μύθος της νεοελληνικής γλυπτικής» (εκδόσεις Πατάκη, 2019). Η συνεργασία των δυο είχε ως αποτέλεσμα την κατ’ επανάληψη μεταφορά ελληνικών λογοτεχνικών κειμένων σε κόμικς: από Δημοσθένη Βουτυρά, Κ. Π. Καβάφη και Ανδρέα Καρκαβίτσα μέχρι Κώστα Καρυωτάκη, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και Μ. Καραγάτση. Πρόσφατο είναι και το graphic novel «Γρα-Γρου» (εκδόσεις Ίκαρος, 2017), φτιαγμένο σε συνεργασία με τον Τάσο Ζαφειριάδη και τον Γιάννη Παλαβό.

Τι γίνεται, όμως, με την τωρινή έκδοση και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο; Το 1916, κατά τον τρίτο χρόνο του πολέμου, η Ελλάδα προσπαθεί να διατηρήσει στάση ουδετερότητας κι όταν η Βουλγαρία εισβάλλει στην Ανατολική Μακεδονία, το Δ΄ Σώμα Στρατού, που εδρεύει εκεί, βρίσκεται στα στενά. Οι Έλληνες στρατιώτες είναι αποκλεισμένοι, αλλά δεν έχουν δικαίωμα να αντισταθούν στους Βουλγάρους και υποχρεώνονται να μεταφερθούν σε στρατόπεδο στο Γκαίρλιτς της Σιλεσίας, στη Γερμανία. Εκεί, ο Πέτρου αναζωπυρώνει, σε όλη την έντασή της, τη σύγκρουση μεταξύ βασιλικών, που υπερασπιζονται την ουδετερότητα, και βενιζελικών, που ζητούν να μπουν στον πόλεμο υπέρ των Αγγλογάλλων και των Ρώσων. Με ένα ρεμπέτικο τραγούδι που ηχογραφήθηκε στο Γκαίρλιτς και με τρία μυθοπλαστικά πρόσωπα, έναν Σμυρνιό, έναν Μανιάτη κι έναν Θεσσαλονικιό (όπως ο ίδιος), ο Πέτρου υποδεικνύει το αδιέξοδο στο οποίο βρέθηκε, ανεξάρτητα από την τελική έκβαση του πολέμου, η ελληνική ηγεσία (τόσο οι πολιτικοί όσο και οι στρατιωτικοί), αποκαλύπτει την καθημερινή ταλαιπωρία των φαντάρων στη Σιλεσία, μιλώντας τρυφερά και με άπειρη κατανόηση για τους έρωτές τους με τις Γερμανίδες (κάποιοι έμειναν για πάντα πίσω), και ολοκληρώνει με ένα δραματικό επιστέγασμα, που δεν άλλο από την πικρή κατάληξη της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Σύμφωνα με το Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, με μουντά χρώματα (τα πάντα ντυμένα στο χακί), με κοντινά, αλλά και μακρινά πλάνα, με εσωστρεφείς καταστάσεις, ιδίως ως προς το αίσθημα αποκλεισμού του ελληνικού στρατού σε μια ξένη και από ένα σημείο και μετά εχθρική χώρα (όταν ο Βενιζέλος μπαίνει εντέλει στον πόλεμο από τη μεριά της Αντάντ), με γρήγορη δράση, όπως και με ώρες στατικότητας ή ανάπαυλας (όπως συμβαίνει πάντοτε στα στρατόπεδα), ο Πέτρου κατορθώνει να εικονογραφήσει για λογαριασμό του μεγάλου (και κατά τεκμήριο νεανικού) κοινού των κόμικς τα περίπλοκα ζητήματα στα οποία ενεπλάκη η Ελλάδα κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ξετυλίγοντάς τρεις προσωπικές ιστορίες, οι οποίες βοηθούν τον αναγνώστη να ζωντανέψει το απρόσωπο των πολεμικών γεγονότων και να τις κάνει δικές του.

Ώριμο και καλλιτεχνικά προωθημένο σχέδιο, διεξοδική ιστορική έρευνα και ιδεολογική μετριοπάθεια, μακριά από την οποιαδήποτε πολιτική ή εθνική ρητορεία: αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του βιβλίου του Πέτρου, που δείχνουν πόσο μεγάλες είναι πλέον στις ημέρες μας οι δυνατότητες του graphic novel. Ένα ξεχωριστό, ιδιαίτερα πολύτιμο κεφάλαιο της σύγχρονης τέχνης.