“Πώς λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος”: Ένα βιβλίο που αλλάζει όλα όσα νόμιζες σωστά

«Τα πρώτα τρία κεφάλαια του βιβλίου θα έπρεπε να αποτελούν υποχρεωτικό διάβασμα για οποιονδήποτε θέλει να έχει μία εμπεριστατωμένη άποψη σχετικά με την κλιματική αλλαγή» σημείωνε στο βιβλιοφιλικό του blog, πριν μερικούς μήνες, ο πιο διάσημος βιβλιόφιλος στον πλανήτη. Άλλωστε, για τον Bill Gates ο Vaclav Smil αποτελεί τον αγαπημένο του συγγραφέα· ένας στοχαστής που τον βοηθά να καταλάβει καλύτερα το τι ακριβώς συμβαίνει στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο που ζούμε.

O Τσεχοκαναδός καθηγητής, και ένας από τους 100 κορυφαίους διανοητές του πλανήτη σύμφωνα με το Foreign Policy, προσπαθεί μέσα από τα έργα του (περισσότερα από 40 βιβλία και 100 μελέτες) να ρίξει φως σε κρίσιμα θέματα όπως η παραγωγή τροφίμων, η τεχνολογική καινοτομία αλλά και οι δημόσιες πολιτικές. Και αυτό το κάνει με έναν λόγο τρομερά πυκνό, ξεκάθαρα επιστημονικό, γεμάτο δεδομένα και στατιστικές, προσπαθώντας να φτάσει κάθε φορά όσο πιο κοντά στην αλήθεια γίνεται.

Σε κάθε περίπτωση, δεν αποτελεί έναν «ανάλαφρο» συγγραφέα – αυτό, όμως, είναι το κόστος του πραγματικού επιστημονικού λόγου. Η λύση στα σύγχρονα προβλήματα άλλωστε μόνο εύκολη δεν μπορεί να είναι. Στο βιβλίο του Πώς λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος (εκδ. Διόπτρα), ο Vaclav Smil κάνει μία σημαντική στροφή: εκλαϊκεύει τον λόγο του με σκοπό να απευθυνθεί σε πολύ μεγαλύτερα ακροατήρια.

Και τα καταφέρνει, αποφεύγοντας τους σκοπέλους της υπερβολής αλλά και της υποκειμενοποίησης του θέματος. Ποιο είναι τώρα αυτό; Ακριβώς ό,τι λέει ο τίτλος του βιβλίου, με έναν κορυφαίο επιστήμονα να μιλά για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του κόσμου μας.

Μέσα στις 430 σελίδες του βιβλίου, το οποίο χωρίζεται σε επτά πολύ συγκεκριμένα κεφάλαιο, ο Smil παίρνει τον αναγνώστη και τον οδηγεί σε απλά μαθήματα κομβικών για την ανθρωπότητα θεμάτων (καύσιμα και ηλεκτρισμός, τροφή και ορυκτά καύσιμα, οι πυλώνες του σύγχρονου πολιτισμού, η παγκοσμιοποίηση, οι μεγάλοι κίνδυνοι για την ανθρωπότητα, το περιβάλλον, το αβέβαιο μέλλον).

Η αλήθεια είναι ότι αν για μία στιγμή σκεφτούμε το πόσο έχουν αλλάξει οι ζωές μας τις τελευταίες δεκαετίες, οι αυθόρμητες αντιδράσεις είναι δύο: η απορία και (ίσως) ο φόβος. Από τις αγροτικές κοινωνίες περάσαμε σε χρόνο dt στην πλήρη αστικοποίηση τεράστιου μέρους το πληθυσμού, ενώ την ίδια στιγμή παρότι έχουμε περισσότερες πληροφορίες από ποτέ στα χέρια μας, αδυνατούμε να τις επεξεργαστούμε.

Είμαστε, άλλωστε, αποκομμένοι από την πρωτογενή παραγωγή. Δεν έχουμε ιδέα, δηλαδή, του τι σημαίνει να είσαι αγρότης σήμερα, και αντίστοιχα δυσκολευόμαστε πολύ να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η οικονομία αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ο πλανήτης ζει μία απίστευτα ενεργοβόρα ζωή.

«Στόχος μου δεν είναι να προβλέψω το μέλλον, ούτε και να παρουσιάσω ουτοπικά ή δυστοπικά σενάρια. Δεν προκρίνω κάποια συγκεκριμένη (μεροληπτική) ερμηνεία της πραγματικότητας ως πηγή μελλοντικής απόγνωσης ή απεριόριστων προσδοκιών» έχει πει σχετικά με το συγκεκριμένο του βιβλίο ο συγγραφέας, για να συνεχίσει: «Δεν είμαι ούτε αισιόδοξος ούτε απαισιόδοξος. Είμαι επιστήμονας που προσπαθεί να εξηγήσει πώς λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος και με αυτή την κατανόηση θα προσπαθήσω να κάνω τους αναγνώστες να συνειδητοποιήσουν καλύτερα τους περιορισμούς και τις ευκαιρίες που επιφυλάσσει το μέλλον».

Ναι, δεν είναι λίγοι οι αναγνώστες που διαφωνούν μαζί του – οι περισσότεροι όμως το κάνουν παραμένοντας σφιχτά δεμένοι στη δικιά τους πολιτική σκοπιά, ενώ ο Smil προσπαθεί (όσο είναι δυνατόν) να μιλήσει με ορθολογικά επιχειρήματα και αδιάσειστα στατιστικά στοιχεία. Ή όπως χαρακτηριστικά έγραψε και η The Washington Post: «Προκλητικό και διορατικό… Μπορείς να συμφωνήσεις ή να διαφωνήσεις με τον Smil, αλλά δεν μπορείς να τον αγνοήσεις».

Τελικά, εκείνο που είναι αδιαμφισβήτητο με βάση τα όσα γράφει ο Τσεχοκαναδός στοχαστής είναι ένα: αν θέλουμε ένα καλύτερο μέλλον, πρέπει να αλλάξουμε (σύντομα) τον κόσμο – στηριγμένοι στα δεδομένα και όχι στις προκαταλήψεις μας.

Το Πώς λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος (εκδ. Διόπτρα) αποτελεί, όπως λέει και ο Bill Gates, ένα βιβλίο που δίνει τις απαραίτητες βάσεις για να κατανοήσουμε τις προκλήσεις που μας περιμένουν. Απλά καταφέρνει παράλληλα να το κάνει με έναν συναρπαστικό και ευανάγνωστο τρόπο – δύο αρετές πάρα πολύ σημαντικές σε μία εποχή που δεν υπάρχει ελεύθερος χρόνος σχεδόν για τίποτα.