Ροβήρος Μανθούλης: Η αντιχουντική δράση στο Παρίσι και η απαγορευμένη ταινία “Πρόσωπο με πρόσωπο”

Θλίψη στον καλλιτεχνικό κόσμο και όχι μόνο προκάλεσε η είδηση θανάτου του Ροβήρου Μανθούλη. Ο σπουδαίος σκηνοθέτης, συγγραφέας και ποιητής άφησε την τελευταία του πνοή σε νοσοκομείο του Παρισίου, σε ηλικία 92 ετών.

Με αφορμή τον θάνατο του, επανέρχονται στο φως οι εμβληματικές μαρτυρίες του Ροβήρου Μανθούλη και του Γιάννη Μαυροειδάκου από το Παρίσι, όπως δημοσιεύθηκε το 2016 από το manthoulis.wordpress.com.

Μιλούσαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για την περίοδο της Χούντας και την “παρέα” με άλλους εξίσου “μεγάλους”, όπως τη Μελίνα Μερκούρη.

Για το Πολυτεχνείο του ’73

Η δικτατορία βρήκε πολλούς Έλληνες των γραμμάτων και του πνεύματος στη Γαλλία. Η πρώτη φουρνιά είχε φθάσει αμέσως μετά τον πόλεμο με το περίφημο «πλοίο της φυγής», το Ματαόρα. Σε αυτούς προστέθηκαν με τα χρόνια, όσοι έφυγαν με τη Χούντα και φθάνοντας στο Παρίσι, συσπειρωμένοι ή ατομικά έκαναν ότι μπορούσαν για να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν τους Γάλλους και τη διεθνή κοινότητα.

Παρά τα χρόνια που πέρασαν, η δύναμη των γεγονότων κρατάει ακόμα ζωντανές, με όλες τις λεπτομέρειες, τις αναμνήσεις στη μνήμη του Ροβήρου Μάνθουλη, που έφθασε στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1967.

«Ήμουν στη Γαλλία από την ημέρα που έγινε το πραξικόπημα», θυμάται. Είχα μια ταινία την «Πρόσωπο με πρόσωπο» που εγκαινίαζε την ίδια μέρα ένα φεστιβάλ. Η ταινία ήταν προφητική για τη δικτατορία και η απίθανη σύμπτωση έκανε ώστε την ίδια μέρα να γίνει το πραξικόπημα. Τότε οι δημοσιογράφοι έπεσαν επάνω μου ζητώντας εξηγήσεις, και ίσως από αυτήν τη σύμπτωση να είμαι ο πρώτος που μίλησα για τη Χούντα. Τα λεγόμενά μου αναμεταδόθηκαν παντού από τα ραδιόφωνα, έτσι δεν μπορούσα να επιστρέψω στην Ελλάδα και παρέμεινα στη Γαλλία».

Τον Νοέμβρη του ΄73 και τα επεισόδια του Πολυτεχνείου, ο Ροβήρος Μανθούλης τα έζησε το Παρίσι από το διαμέρισμά του κοντά στο μπουλεβάρτο Αυγούστου Μπλάνκι όπου και μας δέχθηκε για να καταγράψει τις αναμνήσεις του στο μικρόφωνο του Αθηναϊκού/Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων.

Τότε, το 1973, σε ένα δεύτερο διαμέρισμα στον ίδιο όροφο εγκαταστάθηκε η Άλκη Ζέη με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου. «Έτσι γίναμε μια μεγάλη οικογένεια, με πόρτες ανοιχτές απ΄ όπου μπαινόβγαιναν δεκάδες άτομα», λέει ο Ροβήρος Μάνθουλης.

«Την ημέρα του Πολυτεχνείου είμαστε όλοι μαζί εδώ, η Μελίνα, ο Μάριος Πλωρίτης κ.ά. και παρακολουθούσαμε το τι γινόταν στο Πολυτεχνείο. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν τα κινητά τηλέφωνα ή το ίντερνετ, όλα όμως σχεδόν τα περίπτερα είχαν τηλεφωνικές συσκευές. Έτσι είχαμε φίλους στην Αθήνα που μας τηλεφωνούσαν από διάφορα περίπτερα και μας εξηγούσαν από πιο σημείο περνούσαν τα τανκς. Παρακολουθούσαμε νοητικά όλη τη διαδρομή έως που έσπασαν την πόρτα και μπήκαν στο Πολυτεχνείο.

Είχαμε την πλήρη εικόνα έως τη φοβερή στιγμή της εισόδου του τανκς, που από μια άλλη άποψη ήταν και η αρχή του ξηλώματος της Χούντας», κατέληξε σκεπτικός.

Χάρις στην επιτυχία της ταινίας «Πρόσωπο με πρόσωπο» η δημόσια γαλλική τηλεόραση κάλεσε το Ροβήρο Μανθούλη να κάνει μια σειρά εκπομπών με αφορμή τον Μάη του 68 στη Γαλλία.

Μέσα από αυτή τη συνεργασία έκανε και ένα ντοκιμαντέρ με τη Μελίνα για τη Χούντα, που είχε μεγάλη επιτυχία και απήχηση. «Η Μελίνα δέχθηκε χιλιάδες γράμματα από το κοινό και τότε μου ζήτησε να κάνω μια ταινία μεγάλου μήκους για τη ζωή της Δώρας Λελούδα», κόρη μεγάλης αστικής οικογένειας με αντιστασιακή δράση τα χρόνια της Χούντας, (είχε κρύψει, μεταξύ άλλων, τον Μίκη Θεοδωράκη και είχε περάσει στο εξωτερικό κασέτα με πατριωτικά του τραγούδια).

Η ταινία στην αρχική της μορφή δεν έγινε, με τον τίτλο όμως Lilly’s story έγινε μια ταινία πολύ αργότερα η οποία εξηγούσε το πώς δεν έγινε η αρχική ταινία.

«Κάναμε πολλές εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες στο Παρίσι, γιατί θέλαμε να ενημερώσουμε τον κόσμο για να καταλάβει τι συνέβαινε. Ανάμεσα στις δράσεις ήταν και για την έξοδο της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και βασανιστήρια.

Παρά τις προσπάθειες των Αμερικάνων την εποχή του Νίξον να επηρεάσουν το Συμβούλιο της Ευρώπης δεν τα κατάφεραν και εκεί συνειδητοποίησαν ότι έπρεπε να βρουν τρόπο για το τέλος της Χούντας, και ο τρόπος ήταν η προκαθορισμένη αποτυχής επέμβαση στην Κύπρο».

Καθισμένος αναπαυτικά στην πολυθρόνα του ο Ροβήρος Μανθούλης, παρακολουθεί την επίσκεψη του Ομπάμα στην Αθήνα από το σταθμό Euronews: «Αυτή η Αμερική δεν είναι η ίδια όπως ήταν τότε, εκτός και αλλάξει και πάλι με τον νεοεκλεγέντα», ψιθύρισε με νόημα.

Την ημέρα του Πολυτεχνείου και ενώ ο Ροβήρος Μάνθουλης ήταν στο διπλανό διαμέρισμα με τους Σεβαστίκογλου, μια αυθόρμητη διαδήλωση Ελλήνων και φιλελλήνων Γάλλων ή απλώς Παριζιάνων κατέκλυσε τη Σεν Μισέλ στο περίφημο Καρτιέ Λατέν.

Ο Γιάννης Μαυροειδάκος, θεωρείται στη Γαλλία, ο βασικός στυλοβάτης για τη διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας και του ελληνικού πνεύματος με την έκδοση του δίγλωσσου περιοδικού «δεσμός» και το ελληνικό βιβλιοπωλείο και τον εκθεσιακό χώρο που φέρουν επίσης το όνομα «Δεσμός». Ο Γ. Μαυροειδάκος ήταν σ΄εκείνη διαδήλωση και θυμάται:

«Είμαστε γύρω στα 2.000 άτομα, που κατεβήκαμε αυθόρμητα στη Σεν Μισέλ χωρίς καμία προετοιμασία γιατί τότε δεν είχαμε τηλέφωνα, πολλοί από εμάς ούτε καν συσκευές στα σπίτια.

Μετά τη διαδήλωση κάναμε μια γενική συνέλευση στην Πανεπιστημιούπολη (Cite Universitaire) στην Fondation Hellenique όπου κυριαρχούσαν τότε οι μαοϊκοί. Αποφασίσαμε να οργανώσουμε διάφορες επιτροπές αγώνα. Εγώ μπήκα στην Καλλιτεχνική επιτροπή όπου βασικοί κινητήρες ήταν ο σκηνοθέτης Γιάννης Φαφούτης, η ηθοποιός Διδώ Λυκούδη, ο ποιητής Ανδρέας Παγουλάτος, ο ζωγράφος Λεωνίδας Τσιριγκούλης και άλλοι.

Σε αυτήν την επιτροπή συμμετείχε και η Μελίνα Μερκούρη, η οποία έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον και δεν ήθελε να χάσει συγκέντρωση. Το ανέκδοτο είναι ότι μια φορά ήταν αδιάθετη έτσι μας ζήτησε να γίνει η συγκέντρωση σπίτι της, όπου η Ελληνίδα μαγείρισσα μας είχε ετοιμάσει τυροπιτάκια, κεφτεδάκια όλα τα καλά, μας τάισε κανονικά. Έτσι συμφωνήσαμε να κάνουμε όλες τις συγκεντρώσεις στο σπίτι της Μελίνας, στο Rue de Seine στο Καρτιέ Λατέν, εμείς την είχαμε ωραία και η Μελινα δεν είχε να διασχίζει το Παρίσι έως την Fondation Hellenique στην Πανεπιστημιούπολη».

Με στόχο την ενημέρωση του κοινού ο Γ. Μαυροειδάκος θυμίζει την προσπάθεια που έκανε για την οργάνωση μιας εβδομάδας ελληνικού κινηματογράφου στο Παρίσι, με εμβληματικές ταινίες.

«Με τη βοήθεια ενός πυρήνα συνεργατών όπως των σκηνοθετών Άδωνη Κύρου, Νίκου Κούνδουρου, Γιάννη Φαφούτη, της καθηγήτριας βυζαντινολογίας Ελένης Μπιμπίκου Αντωνίαδου, του ποιητή Ανδρέα Παγουλάτου και του καθηγητή Σπύρου Σπάθη, οργανώσαμε το Δεκέμβριο του 73 την εβδομάδα ελληνικού σινεμά στο πανεπιστήμιο του Jussieu. Ήλθε πολύς κόσμος, είχαμε βάλει εισιτήριο και τα έσοδα μπήκαν σε λογαριασμό για τους εξόριστους και φυλακισμένους. Τα έργα που προβλήθηκαν ήταν μεταξύ άλλων: «ο Δράκος» του Νίκου Κούνδουρου, το «Πρόσωπο με πρόσωπο» του Ροβήρου Μανθούλη, το «Μέχρι το πλοίο» και η «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού και το «Μπλόκο» του ΑΆωνη Κύρου.

«Τα επεισόδια του Πολυτεχνείου σημάδεψαν τη ζωή πολλών από εμάς και σίγουρα τη δική μου» αναλογίζεται ο Γ. Μαυροειδάκος. «Εγώ εγκατέλειψα όλες τις προηγούμενες αναζητήσεις μου στο θέατρο ή τον κινηματογράφο, άλλαξα κατεύθυνση, ήρθα πιο κοντά στην Ελλάδα και ασχολούμαι πλέον με τα πολιτιστικά. Πιστεύω ότι υπάρχει μια δύναμη στο χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας.

Παρότι σήμερα η κρίση, δεν είναι κατά τη γνώμη μου, η βασική πηγή έμπνευσης, έχω την εντύπωση ότι έχει δημιουργήσει μια δυναμική και έχει πολλαπλασιασθεί η ανάγκη δημιουργίας, όπως τουλάχιστον το καταγράφω μέσω των αφιερωμάτων για ποίηση και λογοτεχνία στο περιοδικό «Δεσμός»».

Και ο Γιάννης Μαυροειδάκος καταλήγει με την προσφιλή του έκφραση: «Δεν ξέρουμε ποτέ το μέλλον του παρελθόντος στο αύριο που έρχεται».