Στη Λυρική ανεβαίνει τον Μάρτιο η “Πάπισσα Ιωάννα”

H Πάπισσα Ιωάννα, παραγγελία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στον συνθέτη Γιώργο Βασιλαντωνάκη για τον εορτασμό των 80 χρόνων του οργανισμού, ανεβαίνει στη Λυρική στις 8, 15 και 22 Μαρτίου, 154 χρόνια μετά την κυκλοφορία του «αντιχριστιανικού και κακοήθους» μυθιστορήματος του Εμμανουήλ Ροΐδη, όπως είχε κατηγορηθεί στην εποχή του.

Το ποιητικό κείμενο που υπογράφει ο συγγραφέας Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης και σκηνοθετεί ο Δημήτρης Καραντζάς, βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Ροΐδη, το οποίο μιλάει για μια γυναίκα που έφθασε να πάρει τον θρόνο του Πάπα, κρύβοντας τη γυναικεία της φύση. Στον ρόλο της Πάπισας Ιωάννας μια νέα Ελληνίδα υψίφωνος, η Χρύσα Μαλιαμάνη.

Η ανάθεση για τη νέα όπερα, στο πλαίσιο της πολιτικής αναθέσεων του καλλιτεχνικού διευθυντή Γιώργου Κουμεντάκη, πάνω σε σπουδαία έργα της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Η «Πάπισσα Ιωάννα» επελέγη όχι μόνο λόγω της εντελώς ιδιαίτερης θέσης του έργου στη νεοελληνική λογοτεχνία, αλλά και για την εντυπωσιακά οπερατική δομή του, τονίζει η ΕΛΣ, σε σχετική ανακοίνωση της: «Έχει ως κέντρο του έναν χαρακτήρα, η διαδρομή του οποίου ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια και μπορεί να αποτελέσει το ιδανικό υλικό για μια εμβληματική οπερατική ηρωίδα. ”Ωραία ως άνθος του λειμώνος, σοφή ως βίβλος του Ινκμάρου, πανούργος ως αλώπηξ”. Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Ροΐδης την πρωταγωνίστρια ηρωίδα του, της οποίας τον βίο παρακολουθεί από τη στιγμή της γέννησής της έως τον ατιμωτικό θάνατό της. Παράλληλα, οι άγριες σκηνές πλήθους, οι έντονα φορτισμένες συναισθηματικά καταστάσεις, αλλά και το φιλοσοφικό και ιστορικό υλικό, προσφέρουν μια ιδανική αφετηρία για ένα πολύ ενδιαφέρον λιμπρέτο».

Ο Γιώργος Βασιλαντωνάκης, που ζει και εργάζεται ως καθηγητής στις ΗΠΑ, συνέθεσε την Πάπισσα Ιωάννα μέσα σε διάστημα περίπου δύο ετών. Το έργο αποτελείται από δύο πράξεις και χωρίζεται σε δεκαπέντε σκηνές, ενώ η συνθετική προσέγγιση είναι σύγχρονη. Ο βραβευμένος συνθέτης σημειώνει ότι σκοπός του ήταν να σκιαγραφήσει «ένα ατίθασο και ασυμβίβαστο πνεύμα, μια φιγούρα τραγική και ρομαντική συνάμα, που συνεχώς μεταλλάσσεται, φθείρεται και επαναπροσδιορίζεται ενάντια σε όλα, μέχρι τελικής πτώσεως». Η ηρωίδα ελίσσεται σε δυο μουσικά σύμπαντα. Το πρώτο αφουγκράζεται το ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο του έργου, λειτουργώντας “περιγραφικά”. Το δεύτερο επεμβαίνει με τρόπο ψυχολογικό, συναισθηματικό, πνευματικό αλλά και υπόγειο, αφαιρετικό και υπερβατικό, αντηχώντας ενίοτε και τη φωνή του Ροΐδη. 

Ο λιμπρετίστας Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης συνοψίζοντας μέσα σε λίγες λέξεις την πολυδαίδαλη ιστορία που πραγματεύεται το έργο, αναφέρει μεταξύ άλλων για το έργο: «Κι ενώ ο αναγνώστης (ή ο θεατής) παρακολουθεί στην αρχή τα καμώματα και τις δολοπλοκίες της ατίθασης Ιωάννας σαν μια διασκεδαστική, ελαφρώς σκανδαλιστική, σατιρική ιστορία, το τέλος που της επιφυλάσσει ο πλάστης της είναι περίπου αυτό ενός μεγαλομάρτυρα. Η πάπισσα γκρεμίζεται απ’ το θρόνο της, το άγριο πλήθος τη φτύνει και τη χλευάζει, τη λιθοβολεί ανηλεώς μέχρι θανάτου. Η ίδια έχει επιλέξει, μόλις προηγουμένως, “σύντομο θάνατο και καταισχύνη” σ’ αυτόν τον κόσμο, προκειμένου να αποφύγει το αιώνιο πυρ στον άλλο. Οι άγγελοι θα δώσουν μάχη για να τη γλιτώσουν από τα νύχια των δαιμόνων, καθώς εκείνη αναλαμβάνεται στους ουρανούς».