Τα νέα ρούχα της Θεάς: Νέα έρευνα φέρνει στο φως την πολυχρωμία των γλυπτών του Παρθενώνα

Μολονότι τα γλυπτά του Παρθενώνα θαυμάζονται εδώ και αιώνες εξαιτίας της εκθαμβωτικής λευκής τους λάμψης, είναι γνωστό εδώ και πολύ καιρό ότι τα γλυπτά ήταν αρχικά ζωγραφισμένα με έντονα χρώματα, προτού τα “καθαρίσουν” οι καιρικές συνθήκες χιλιετιών, οι βομβαρδισμοί με κανόνια, αλλά και ο τραχύς χειρισμός και ο υπερβολικά ενθουσιώδης καθαρισμός τους.  Ωστόσο, οι αποδείξεις πως τα μάρμαρα αυτά είχαν έντονα χρώματα ήταν σχεδόν άπιαστες. Ο πρώην επιμελητής τους στο Βρετανικό Μουσείο είχε μάλιστα ομολογήσει ότι, μετά από χρόνια “μάταιου κυνηγιού” για ίχνη χρωστικής ουσίας, μερικές φορές αμφέβαλλε για το αν τελικά ήταν ζωγραφισμένα.

Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Antiquity, τώρα, μια νέα εξέταση των γλυπτών που φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο, με τη χρήση καινοτόμων τεχνικών σάρωσης, αποκάλυψε ισχυρές ενδείξεις για έναν “πλούτο σωζόμενων χρωμάτων”. Αυτό που υποδηλώνει, σύμφωνα με τους ερευνητές, είναι ότι η ζωγραφική των μαρμάρων ήταν “ένα πιο περίπλοκο εγχείρημα από ό,τι είχε ποτέ φανταστεί κανείς” – ενδεχομένως τόσο περίπλοκο και λεπτό όσο και η γλυπτική τους.
Οι ερευνητές βρήκαν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι ορισμένα από τα γλυπτά είχαν έντονα μοτίβα με σχέδια που περιλάμβαναν ανθρώπινες φιγούρες και μοτίβα από φύλλα φοίνικα, ζωγραφισμένα έτσι ώστε να ταιριάζουν με τις υποκείμενες πτυχές και την υφή του μαρμάρινου υφάσματος από κάτω.
Αντί να έχουν ξεπλυθεί από όλα τα ίχνη χρωστικής, λένε, τα γλυπτά του Παρθενώνα μπορεί να είναι “τα καλύτερα διατηρημένα παραδείγματα σωζόμενης πολυχρωμίας της Αθήνας των μέσων του 5ου αιώνα π.Χ.”.

“Σε γενικές γραμμές, στον επιστημονικό τομέα, βρίσκουμε πολύ, πολύ, πολύ μικρά ίχνη [χρωστικής], οπότε αυτό είναι που συνήθως περιμένουμε”, δήλωσε ο δρ Giovanni Verri, επιστήμονας συντήρησης στο Art Institute of Chicago, ο οποίος ηγήθηκε της έρευνας με μια ομάδα συντηρητών, ιστορικών κλωστοϋφαντουργίας και αρχαιολόγων από το Βρετανικό Μουσείο και το Kings College του Λονδίνου.
“Και έτσι ήταν μια θαυμάσια αποκάλυψη να διαπιστώσουμε ότι υπήρχαν περισσότερα από όσα συνήθως βρίσκονταν. Επειδή τίποτα δεν ήταν πραγματικά ορατό με γυμνό μάτι. Ούτε καν ένα ίχνος του. Υπό αυτή την έννοια, ξεπέρασε τις προσδοκίες”.

Αιγυπτιακό μπλε σε πολλά γλυπτά

Η μελέτη χρησιμοποίησε μια τεχνική που ονομάζεται φωταύγεια που προκαλείται από το ορατό φως, μια μη επεμβατική διαδικασία απεικόνισης που αναπτύχθηκε από τον Verri, για να ανιχνεύσει μικροσκοπικά ίχνη ενός χρώματος που ονομάζεται αιγυπτιακό μπλε, μια ανθρωπογενής χρωστική ουσία που αποτελείται από ασβέστιο, χαλκό και πυρίτιο και χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην αρχαιότητα.
Αν και αόρατο με γυμνό μάτι, λάμπει με έντονο λευκό χρώμα όταν υποβάλλεται στην τεχνική σάρωσης. Ο Verri και η ομάδα του εντόπισαν ίχνη αιγυπτιακού μπλε σε 11 γλυπτά και σε μια φιγούρα της ζωφόρου, που χρησιμοποιήθηκε με διάφορους τρόπους: άλλοτε για να ξεχωρίσει τη ζώνη της θεάς Ίριδας, στα φιδίσια πόδια μιας άλλης μορφής, του Κέκροπα, και για να τονίσει την κορυφή των κυμάτων από τα οποία ο Ήλιος, ο θεός του ήλιου, ανεβαίνει στο άρμα του.

Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι ο Verri και η ομάδα του εντόπισαν αξιοσημείωτες λεπτομέρειες από το άγαλμα της Διώνης, η οποία απεικονίζεται ξαπλωμένη σε υφασμάτινα πετρώματα με την κόρη της Αφροδίτη. Εξετάζοντας την κατανομή του αιγυπτιακού μπλε στο μοτίβο του ενδύματος της Διώνης, εντόπισαν την εικόνα ενός ζευγαριού ανθρώπινων ποδιών που τρέχουν, μαζί με άλλες εικόνες που πιστεύουν ότι μπορεί να δείχνουν ένα χέρι και ένα πόδι, μέρος “ενός υφαντού εικονιστικού σχεδίου με ανθρώπινες μορφές που εμφανίζονται και εξαφανίζονται ανάμεσα στις πτυχές του ενδύματος”. Εντόπισαν επίσης το μοτίβο μιας φοινικιάς – ή ενός φύλλου φοίνικα – ένα κοινό σύγχρονο μοτίβο.

Προηγουμένως είχε υποτεθεί ότι οι μορφές του Παρθενώνα είχαν ζωγραφιστεί φορώντας ενδύματα με πιο υποτονικά χρώματα, δήλωσε ο Verri, ίσως για να αναδειχθεί η πολυπλοκότητα της γλυπτικής. Στην πραγματικότητα, η πολυχρωμία μπορεί να ήταν εξίσου περίτεχνη. “Η τεχνική πολυπλοκότητα της συγχώνευσης ενός τόσο πολύπλοκου, παραστατικού, διακοσμητικού στοιχείου σε ήδη εξαιρετικά πολύπλοκα υφάσματα … [στα οποία] οι μορφές εμφανίζονται και εξαφανίζονται μέσα στις πτυχές, ήταν κάπως απροσδόκητη”, είπε.

Ο τρόπος σμιλέματος των γλυπτών

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν επίσης μια άλλη τεχνολογία σάρωσης για να εξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο ήταν σμιλεμένα τα αγάλματα, ανακαλύπτοντας ότι οι γλύπτες χρησιμοποίησαν διαφορετικές τεχνικές για να αναπαραστήσουν τα διαφορετικά υφάσματα των ενδυμάτων των θεών και των θεών του Ολύμπου, με ευκρινή εργαλεία για το λινό και πιο ομαλή εργασία για το μαλλί, ενώ το δέρμα ήταν ιδιαίτερα γυαλισμένο.

Παρά τα νέα σχέδια χρωμάτων που έχουν αποκαλυφθεί, δήλωσε ο Giovanni Verri, η λεπτομερής κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα χρησιμοποιούσαν οι καλλιτέχνες παρέμενε βασανιστικά απρόσιτη. “Αυτό καθιστά, πιστεύω, σχεδόν αδύνατο να δώσουμε μια αίσθηση του πώς πραγματικά θα έμοιαζαν, επειδή δεν γνωρίζουμε αρκετά”, είπε. “Το να γνωρίζουμε τις χρωστικές ουσίες δεν είναι αρκετό” κατέληξε.