Τα βιβλία που πρέπει να πάρεις δώρο στα παιδιά σου φέτος

Πόσο απόμακρη μοιάζει η φιλοσοφία και πόσο φορτισμένη με παγιωμένες αντιλήψεις είναι η ιστορία; Η δυσκολία του να προσεγγίσουμε με καθαρή ματιά τους δύο αυτούς κόσμους δεν είναι κάτι καινούργιο· μοιάζουν περισσότερο με απομακρυσμένα βουνά που χάνονται στον ορίζοντα και λιγότερο με κάτι γήινο και χειροπιαστό.

Μάλιστα, καθώς μεγαλώνουμε, για τους περισσότερους από εμάς, αντί να ξεδιαλύνεται η ομίχλη που πολύ συχνά τις περιβάλλει, το τοπίο γίνεται όλο και πιο θολό. Τα ταμπού και οι παρωχημένες ιδέες δεν βοηθούν καθόλου προς αυτήν την κατεύθυνση.

«Την Ιστορία δεν τη μαθαίνει κάποιος για να θυμάται το παρελθόν, αλλά για να απελευθερώνεται από αυτό» έχει δηλώσει ο Yuval Noah Harari θέτοντας τον σωστό τόνο για το πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζεται. «Δεν είναι χαζή ερώτηση αν δεν μπορείς να την απαντήσεις» έρχεται να σημειώσει ο Jostein Gaarder στο δημοφιλές βιβλίο του Ο κόσμος της Σοφίας, βάζοντας τις κατάλληλες βάσεις για μία πρώτη γνωριμία με τη φιλοσοφία.

Τι σχέση όμως έχει ο Ισραηλινός ιστορικός και φιλόσοφος με τον 70χρονο Νορβηγό συγγραφέα που πριν από περίπου τρεις δεκαετίες είχε σαρώσει τον εκδοτικό χώρο; Πρώτον, και οι δύο αποτελούν εκδοτικό φαινόμενο. Δεύτερον, τα έργα τους κυκλοφορούν χάρη στη συνεργασία των εκδόσεων Μεταίχμιο και Αλεξάνδρεια δίνοντας την ευκαιρία στους αναγνώστες κάθε ηλικίας να μυηθούν στην ιστορία και τη φιλοσοφία.

Πώς κατακτήσαμε τον κόσμο

«Ένα σωρό χαζομάρες για το παρελθόν»: Αυτή είναι η άποψη του Yuval Noah Harari σχετικά με την αντίληψη που έχουν οι κοινωνίες για την ιστορία. Ο Ισραηλινός συγγραφέας, που τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 65 γλώσσες και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της εποχής μας, δεν μασά τα λόγια του όσον αφορά αυτές τις παγιωμένες αντιλήψεις.

Έτσι, το βιβλίο του με τίτλο Πώς κατακτήσαμε τον κόσμο (ο πρώτος τόμος της τετράτομης σειράς «Εμείς οι ασταμάτητοι»), που κυκλοφόρησε πρόσφατα, αποτελεί τη δικιά του εκδοχή για τον τρόπο με τον οποίο το ανθρώπινο είδος κατάφερε να φτάσει από τις προϊστορικές σαβάνες της Αφρικής στη μεγαλειώδη κατάκτηση του διαστήματος. Απλά, σε αντίθεση με το Sapiens, είναι γραμμένο κυρίως για αναγνώστες νεαρής ηλικίας, κάτι δηλαδή που έκανε ακόμα πιο δύσκολο το εγχείρημα αυτό.

«Στην πραγματικότητα είναι πιο δύσκολο να γράψεις για παιδιά παρά για μεγάλους» έχει πει σε συνέντευξή του o Harari, αποκαλύπτοντας πως η ιδέα για το συγκεκριμένο βιβλίο γεννήθηκε όταν του ζήτησαν να γράψει κάτι αντίστοιχο με το Sapiens αλλά για παιδιά 9-12 ετών. «Τα πάντα θα πρέπει να είναι απλά αλλά συγκεκριμένα» είχε συμπληρώσει. Είναι γνωστό άλλωστε πως οι πιο απλές συνταγές είναι κι εκείνες με τον μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας στην εκτέλεση.

Τι όμως πραγματεύεται το Πώς κατακτήσαμε τον κόσμο; Περιγράφει το μεγάλο ταξίδι που οδήγησε τους ανθρώπους έξω από την Αφρική, το πώς στην πορεία η φωτιά συρρίκνωσε το στομάχι μας, αλλά και γιατί το χρήμα αποτελεί το πιο επιτυχημένο παραμύθι όλων των εποχών. Παράλληλα, ρίχνει φως στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κυριαρχήσαμε σε έναν πλανήτη χωρίς να έχουμε φτερά, χωρίς να είμαστε τα πιο μεγαλόσωμα ζώα και χωρίς η σωματική μας δύναμη να είναι τεράστια.

Η αφήγηση είναι απλή και κατανοητή, με τη γνωστή διεισδυτική ματιά και το πανέξυπνο χιούμορ του συγγραφέα, που δίνει απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα, όπως «ποιοι είμαστε;» και «πώς φτάσαμε έως εδώ;», και συνδυάζεται ιδανικά με την εντυπωσιακή εικονογράφηση του κομίστα Richard Zaplana Ruiz.

Μάλιστα, το συγκεκριμένο βιβλίο συμπληρώνει με τον καλύτερο τρόπο και τη σχολική ιστορία ξεδιαλύνοντας τους διάφορους μύθους που κυκλοφορούν γύρω από την καταγωγή του ανθρώπου. Οι άνθρωποι, λοιπόν, σύμφωνα με τον Harari, ασχέτως φύλου, φυλής και θρησκείας, ανήκουν σε ένα και μοναδικό είδος. Κάτι που ο συγγραφέας θεωρεί ότι είναι πιο εύκολο να εξηγήσεις σε ένα 10χρονο παιδί παρά σε έναν ενήλικα ο οποίος δεν θέλει να το πιστέψει.

Ο κόσμος της Σοφίας

Πολλοί από εμάς θυμόμαστε ακόμα το μυθιστόρημα που πίσω στη δεκαετία του 1990 άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα. Ο κόσμος της Σοφίας του Jostein Gaarder έπαιρνε από το χέρι τους αναγνώστες και τους οδηγούσε -χωρίς φανφάρες και τυμπανοκρουσίες- στον μαγικό κόσμο της φιλοσοφίας.

Άλλωστε, μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι μεταφράστηκε σε 54 γλώσσες και πούλησε 40 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως. Το «μυθιστόρημα φιλοσοφικής μάθησης» του Νορβηγού συγγραφέα με κεντρική ηρωίδα τη μικρή Σοφία Αμούνδσεν ήταν ένα επικό ταξίδι μέσα από δύο βασικές ερωτήσεις: «Ποια είσαι;» και «Πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος;».

Στη συνέχεια και στο πλαίσιο μιας μυστηριώδους αλληλογραφίας οι θεωρίες και τα ονόματα γέμιζαν με εικόνες το μυαλό: ο Πλάτωνας και ο Σαρτρ, ο μύθος του σπηλαίου και η σχέση μορφής και ύλης, ο Καρτέσιος, ο Σωκράτης, ο Αριστοτέλης και τόσοι άλλοι ήταν εκεί. Όχι, όμως, για να σταθούν έως θεόρατα και απρόσιτα μεγέθη. Αλλά, αντίθετα, για να μας κάνουν να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας καθώς και τον κόσμο γύρω μας.

Περίπου τρεις δεκαετίες μετά, λοιπόν, Ο κόσμος της Σοφίας επιστρέφει ως δίτομο graphic novel για να οδηγήσει τους νέους αναγνώστες αυτής της γενιάς σε ένα ταξίδι στον κόσμο της φιλοσοφίας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ο πρώτος τόμος καλύπτει την περίοδο από τον Σωκράτη μέχρι τον Γαλιλαίο.

Εδώ, όμως, είναι που υπάρχει και η πιο σημαντική αλλαγή από το πρωτότυπο. Αντί, λοιπόν, να γίνει μια απλή μεταφορά του βιβλίου σε εικονογραφημένες σελίδες, ο Vincent Zabus και ο Nicoby διασκεύασαν και εικονογράφησαν το μυθιστόρημα φέρνοντάς το στο σήμερα.

Έτσι, η Σοφία Αμούνδσεν του 2022 αντί για γράμματα επικοινωνεί μέσα από τα social media, σιχαίνεται και πολεμά τον μισογυνισμό, ενώ την ίδια στιγμή προσπαθεί με όλες της τις δυνάμεις να αντιστρέψει την κλιματική αλλαγή. Η επικαιροποίηση αυτή καθιστά το έργο πιο προσιτό στους νέους αναγνώστες του σήμερα.

Ή, όπως τόνισαν και οι δημιουργοί του graphic novel, «ο Κόσμος της Σοφίας γεφυρώνει τη σκέψη εμβληματικών φιλοσόφων με τη Σοφία. Για να έχουν μεγαλύτερο νόημα οι γέφυρες αυτές, θα πρέπει, στο πλαίσιο του εφικτού, η ηρωίδα να τοποθετείται στο ίδιο περικείμενο με τον αναγνώστη». Κάτι, δηλαδή, που συμβαίνει σε απόλυτο βαθμό μεταμορφώνοντας το εμβληματικό αυτό μυθιστόρημα σε ένα graphic novel ιδανικό για κάθε παιδική βιβλιοθήκη (και όχι μόνο) του 21ου αιώνα.