Μπορείτε να φανταστείτε τις Κυκλάδες χωρίς ξερολιθιές, στέρνες και πανηγύρια;

Το ζήτημα της κυκλαδικής ταυτότητας απασχολεί έντονα και όπως όλα δείχνουν θα απασχολήσει ακόμη περισσότερο στο μέλλον όλους μας. Και αυτό γιατί ο Κυκλαδικός Πολιτισμός είναι ένας πολιτισμός εξαιρετικά εύθραυστος και πρέπει να βρεθεί άμεσα μία ριζοσπαστική λύση προκειμένου να διατηρηθεί και να διασωθεί.

Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος πως παλιότερα οι Κυκλαδίτες ασχολούνταν σχεδόν αποκλειστικά με την αλιεία, ενώ σήμερα ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με τον τουρισμό. Αυτή η “τουριστική επίθεση” που δέχονται τα νησιά των Κυκλάδων δεν έχει προηγούμενο και αν συνυπολογίσει κάποιος και τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής – η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει διαρκώς- τότε ο κίνδυνος της εξάλειψης της μοναδικής τους ταυτότητας είναι πλέον ορατός.

Ποιος μπορεί άραγε να φανταστεί τις Κυκλάδες σε 50 χρόνια από τώρα χωρίς ξερολιθιές, στέρνες, μικρά μποστάνια και τοπικά πανηγύρια με ντόπιους οργανοπαίκτες;

Μία νέα πολύτιμη πρωτοβουλία πήρε το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και δημιούργησε μία “Κυκλαδική Ταυτότητα” (Cycladic Identity) με στόχο την προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς των Κυκλάδων και τη διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη της μοναδικής τους ταυτότητας.

Η πρωτοβουλία αυτή, που παρουσιάστηκε το μεσημέρι της Τρίτης 3 Οκτωβρίου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, έχει άξονες προτεραιότητας τον Πολιτισμό, τη Βιοποικιλότητα και την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά και ουσιαστικά λειτουργεί ως πλατφόρμα προσέλκυσης και κατανομής πόρων σε προγράμματα τα οποία υλοποιούνται από φορείς που δραστηριοποιούνται στα νησιά.

Όπως ανέφερε η Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Σάντρα Μαρινοπούλου: « Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης δεν θα υπήρχε χωρίς τα νησιά των Κυκλάδων και τον Κυκλαδικό Πολιτισμό. Το Μουσείο μας πρέπει και μπορεί να προσφέρει στις Κυκλάδες, με τρόπο βιώσιμο και ουσιαστικό. Έτσι δημιουργήσαμε την πρωτοβουλία Cycladic Identity. Νιώθουμε την υποχρέωση να είμαστε μέρος των Κυκλάδων, να τις προστατεύσουμε, ώστε να διατηρηθεί η κυκλαδική τους ταυτότητα. Στόχος μας είναι να είμαστε κοντά στις τοπικές κοινωνίες και να ανακαλύπτουμε τις ανάγκες τους. Να είμαστε υποστηρικτές και συνεργάτες. Σε μια εποχή που οι τοπικές κοινωνίες στέκονται ευάλωτες και ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε φαινόμενα της σύγχρονης καθημερινότητας όπως ο αυξημένος τουρισμός, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πρακτικών, η κλιματική αλλαγή, το Cycladic Identity επιδιώκει να παρέχει τα μέσα αλλά και το κίνητρο στα νησιά να συμμετέχουν ενεργά στη διατήρηση της κληρονομιάς τους, στοιχεία της οποίας έφεραν τις τοπικές κοινωνίες από το χθες στο σήμερα και διαθέτουν τη δύναμη να τις οδηγήσουν βιώσιμα και στο μέλλον.»

Πολιτισμός- Βιοποικιλότητα – Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά

Αναγνωρίζοντας τον Πολιτισμό, τη Βιοποικιλότητα και την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, ως δομικά στοιχεία της κυκλαδικής ταυτότητας, η πρωτοβουλία επιδιώκει να δημιουργήσει έναν ζωντανό διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες των νησιών ώστε να χαρτογραφούνται οι ανάγκες τους και να υποστηρίζονται προγράμματα φορέων που αποσκοπούν στη διαφύλαξη της ταυτότητας αυτής.

Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ήταν όσα ανέφερε στην συνέντευξη Τύπου ο Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής της εφορείας αρχαιοτήτων Κυκλάδων: “Το Cycladic Identity ήταν απολύτως αναγκαίο γιατί καλύπτει ένα μεγάλο κενό. Οι δράσεις του κράτους και οι μεγάλες χορηγίες βοηθούν πολύ, όμως δεν απευθύνονται στον ντόπιο πληθυσμό, τους ντόπιους φορείς και τις συλλογικότητες. Το Cycladic Identity απευθύνεται απευθείας στους ντόπιους και μάλιστα μέσω ενός πολύ αυστηρού συστήματος επιλογής και αξιολόγησης προτάσεων, ώστε να υπάρχει ισορροπημένη διάχυση πόρων”.

Η αξιολόγηση των προτάσεων προς χρηματοδότηση γίνεται από την Επιστημονική Επιτροπή του Cycladic Identity που συγκροτείται από τέσσερα μέλη με βαθιά γνώση και κατανόηση των μοναδικών χαρακτηριστικών και αναγκών των Κυκλάδων, λόγω της μακρόχρονης επαγγελματικής τους δράσης στο πεδίο: τους Δρ Δημήτρη Αθανασούλη, Διευθυντή Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Dr Michael Boyd, Senior Research Affiliate, Science and Technology in Archaeology and Culture Research Center, The Cyprus Institute, Δημήτρη Καραβέλλα, Γενικό Διευθυντή WWF Ελλάς και Δρ Αγγελική Κοσμοπούλου, Αρχαιολόγο, Εκτελεστική Διευθύντρια Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης. Στην τελική επιλογή των προτάσεων συμμετέχει η Συμβουλευτική Επιτροπή της πρωτοβουλίας, η οποία παρέχει, από τη σύλληψή της ως ιδέα, σημαντική χρηματοδότηση και συμβάλλει στη χάραξη στρατηγικής.

Η Αγγελική Κοσμοπούλου, αρχαιολόγος και εκτελεστική διευθύντρια Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης σημείωσε πως “βασικός στόχος όλων είναι να καταλάβουμε τι σημαίνει προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς. Το Cycladic Identity δίνει τη δυνατότητα να βρεθούν οι συγκλίσεις ανάμεσα στην πολιτιστική κληρονομιά και την ταυτότητα. Δε δουλεύουμε όντας στην Αθηνα, είμαστε διαρκώς στις Κυκλάδες με σκοπό να χρηματοδοτούμε τη γέννηση ιδεών, ώστε να ανθίσουν, να αναδειχθούν και να ορθοποδήσουν”.

Οι άξονες προτεραιότητας του Cycladic Identity

Ο πολιτισμός που συναντά κανείς στους αρχαιολογικούς χώρους και τις ιστορικές δομές, η μοναδική βιοποικιλότητα που χαρακτηρίζει την τοπική χλωρίδα και πανίδα και η ξεχωριστή άυλη πολιτιστική κληρονομιά που εκδηλώνεται στην καθημερινότητα των κυκλαδικών νησιών, αποτελούν τον συνδετικό ιστό των τοπικών κοινωνιών και δημιουργούν ένα αίσθημα κοινής ταυτότητας, της οποίας η διατήρηση, ανάδειξη και μεταβίβαση στις επόμενες γενιές είναι μέγιστης σημασίας. Αυτοί είναι και οι τρεις βασικοί άξονες τους οποίους προτεραιοποιεί η πρωτοβουλία Cycladic Identity.

Πολιτισμός

Η θέση των Κυκλάδων μεταξύ Ευρώπης και Ασίας διαμόρφωσε καθοριστικά τη φυσική τους εξέλιξη. Οι Κυκλάδες φιλοξένησαν πολιτισμούς και μνημεία όλων των εποχών λειτουργώντας για κάθε περίοδο ως ένα σημαντικό αγκυροβόλι. Σε αυτό το λιτό και σε ορισμένες περιπτώσεις άγονο τοπίο, αναπτύχθηκε κατά την 3η χιλιετία π.Χ. ένας από τους σπουδαιότερους προϊστορικούς πολιτισμούς, ο Κυκλαδικός. Στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους, οι Κυκλάδες γνώρισαν σημαντική άνθιση με την κατασκευή σημαντικών μνημείων. Προϊστορικοί οικισμοί, μνημεία ιστορικών χρόνων, κάστρα, οχυρά και τείχη όλων των εποχών, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες και μοναστηριακά συγκροτήματα, νεοκλασικά κτίρια, ανεμόμυλοι, κρήνες και περιστεριώνες, είναι κάποια από τα στοιχεία που καθιστούν τις Κυκλάδες μοναδικό θησαυρό στην καρδιά του Αιγαίου.

Βιοποικιλότητα

Οι Κυκλάδες είναι ένα ζωντανό εργαστήρι βιοποικιλότητας. Φιλοξενούν ένα εντυπωσιακό εύρος βιοτόπων, μεταξύ των οποίων και προστατευόμενες φυσικές περιοχές Natura 2000. Βιότοποι που ποικίλουν από αμμώδεις παραλίες και βραχώδεις ακτές, φρυγανότοπους, έλη, λιμνοθάλασσες, ελαιώνες και αμπελώνες, μέχρι και λιβάδια Ποσειδωνίας και κοραλλιογενείς ύφαλους. Εδώ συναντάμε έναν μεγάλο αριθμό ειδών χλωρίδας και πανίδας, πολλά εκ των οποίων είναι ενδημικά. Είδη που επιβίωσαν στις αντίξοες συνθήκες του τόπου, αναπτύσσοντας ιδιαίτερες προσαρμογές και επικρατώντας στα οικοσυστήματά τους. Στη σχετικά μικρή έκταση γης που καλύπτουν οι Κυκλάδες, υπάρχουν σήμερα περισσότερα από 2.000 είδη φυτών, εκ των οποίων τουλάχιστον 200 ενδημικά, σπάνια είδη ορνιθοπανίδας, χιλιάδες θαλάσσιοι οργανισμοί ανάμεσα στους οποίους και κάποια από τα σπανιότερα θηλαστικά της Μεσογείου.

Άυλη πολιτιστική κληρονομιά

Τα έθιμα, οι κοινωνικές τελετουργίες, οι παραδοσιακές πρακτικές και οι τέχνες των Κυκλάδων είναι πολύτιμο μέρος της ιστορίας και του πολιτισμού τους και έχουν διαμορφώσει, μέσα στον χρόνο, την ιδιαίτερη ταυτότητά τους. Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά των Κυκλάδων περιλαμβάνει ποικίλα στοιχεία που είτε υπάρχουν διάχυτα στη ζωή του τόπου, είτε αποτελούν σημεία αναφοράς στον χρόνο και αφορμή για εορταστικές συναντήσεις, όπως αγροδιατροφικές παραδόσεις, τοπικά προϊόντα, ξεχωριστές καλλιέργειες, ιδιαίτεροι αρχιτεκτονικοί τύποι, παραδοσιακά μουσικά όργανα, κατασκευές και δεξιοτεχνίες, πανηγύρια και άλλα.

Πώς ξεκίνησε να “χτίζεται” αυτή η ταυτότητα

Στο ξεκίνημα της δράσης του, το Cycladic Identity απηύθηνε ανοιχτή πρόσκληση γνωριμίας στους εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης των νησιών, παρουσιάζοντας το όραμα και τον μηχανισμό λειτουργίας. Παράλληλα, στις αρχές του χρόνου, συνομίλησε με φορείς στους οποίους και απηύθυνε πρόσκληση για υποβολή προτάσεων χρηματοδότησης προγραμμάτων. Ειδικότερα, προσκάλεσε 34 φορείς που δραστηριοποιούνται στις Κυκλάδες και δέχτηκε 24 αιτήσεις προγραμμάτων που κάλυπταν γεωγραφικά 14 νησιά των Κυκλάδων.
Οι αιτήσεις αυτές αξιολογήθηκαν βάσει προκαθορισμένης λίστας κριτηρίων από τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής και στις 31 Μαρτίου προκρίθηκαν 9 πρoγράμματα σε 8 νησιά των Κυκλάδων και ειδικότερα σε Αμοργό, Άνδρο, Δονούσα, Ίο, Κέα (2 προγράμματα), Μύκονο, Πάρο & Σίκινο.

Τα προγράμματα αυτά είναι: «Άυλη πολιτιστική κληρονομιά Αμοργός-Καταγραφή Παραδόσεων» της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Αμοργού, «Παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης νερού στον κεντρικό ορεινό όγκο της Άνδρου: δράσεις καταγραφής, διαφύλαξης ερμηνείας & ανάδειξης» του Ερευνητικού Κέντρου Άνδρου (EKA), «Δημιουργία ιστότοπου (website) για τη φιλοξενία, συντήρηση και ανάδειξη του αρχείου προφορικής ιστορίας Δονούσας» του Πολιτιστικού Περιβαλλοντικού Συλλόγου Δονούσας ΠΟΣΕΙΔΩΝ, «Το βλέμμα της νεότητας στις Κυκλάδες» της Cinemathesis (Ίος), «Καταγραφή παραδοσιακών οργανοπαιχτών της Κέας για τη διάσωση, διατήρηση και ανάδειξη της παραδοσιακής μουσικής ως άϋλης πολιτιστικής κληρονομιάς» της Κοινωφελούς Επιχείρησης Δήμου Κέας, «Ακούστε την ιστορία..» του Κέντρου Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών (Κέα), «Εξιστορώντας και καταγράφοντας την τέχνη της ξερολιθιάς» της Κοινωφελούς Δημοτικής Επιχείρησης Περιβάλλοντος, Παιδείας και Ανάπτυξης Μυκόνου, «Αρχαία Λατομεία Πάρου- Ευστάθεια και επισκεψιμότητα υπογείων στοών» του φορέα ΑΜΚΕ «Πάρκο Αρχαίων Λατομείων Μαρμάρου Πάρου» και «Μονοπάτια Πολιτισμού στη Σίκινο: Δημιουργία εφαρμογής πλοήγησης και πληροφόρησης» της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.

H υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών έχει ξεκινήσει και παρακολουθείται μέσα από αναφορές και επισκέψεις στο πεδίο για τη δια ζώσης επιβεβαίωση των εργασιών. Η επόμενη περίοδος χρηματοδότησης καλύπτει το έτος 2024 και αφορά προτάσεις που θα υποβληθούν στο πλαίσιο της δεύτερης πρόσκλησης που απεστάλη στους φορείς τον Σεπτέμβριο. Τα επιλεγμένα προγράμματα θα ανακοινωθούν στις αρχές του νέου έτους.