Ελλάδα – ΗΠΑ – Καραϊβική: Οι καλλιτέχνες στο επίκεντρο

Η Σωζήτα Γκουντούνα είναι η εμπνεύστρια, ιδρύτρια και καλλιτεχνική διευθύντρια του GREECE IN USA, επικεφαλής του Ιδρύματος του Raymond Pettibon, μια από τους πιο επιφανείς curator της Αμερικής και επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης CUNY. Είναι διδάκτωρ ιστορίας της τέχνης και συγγραφέας του βιβλίου «Η αναπνοή του Μπέκετ: Αντι–θεατρικότητα και Εικαστικές τέχνες», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Edinburgh και Oxford University Press. Επιλέχτηκε ως η πρώτη Andrew W. Mellon επιμελήτρια στο Iνστιτούτο και την Μπιενάλε Performa της Νέας Υόρκης, με διδακτικά καθήκοντα στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Εχει επιμεληθεί προγράμματα και εκθέσεις στο New Museum Νέας Υόρκης, Ντοκουμέντα, Πολιτιστικό Κέντρο του Ωνασείου στη Νέα Υόρκη κ.α. Δίδαξε στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών με τίτλο «Διαχείριση & Ανάδειξη Πολιτισμικών Αγαθών & Περιβάλλοντος», του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών & Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Έχει σπουδάσει Φιλοσοφία, Θέατρο (ΒΑ) και Σκηνοθεσία στο Λονδίνο (MA: RADA Royal Academy of Dramatic Arts & Kings College London). Είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου με θέμα τη σχέση των εικαστικών και παραστατικών τεχνών.

Παράλληλα, είναι και η εμπνεύστρια του προγράμματος «Artport» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, και έφερε στην Αθήνα για πρώτη φορά ατομική έκθεση του μεγάλου προβοκάτορα καλλιτέχνη Andres Serrano, όπως και τη βίντεο-εγκατάσταση του σπουδαίου εικαστικού και κινηματογραφιστή John Akomfrah που γυρίστηκε εξ ολοκλήρου στο εγκαταλελειμμένο αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Τέλος σχεδίασε ένα περιοδικό καλλιτεχνικό πρόγραμμα με τίτλο “Ελλάδα – Καραϊβική Πολιτιστικές Ανταλλαγές” με αφορμή την Μπιενάλε Μυκόνου σε μια προσπάθεια δημιουργίας πολιτιστικών γεφυρών και για την μετέπειτα εξαγωγή του σύγχρονου Ελληνικού πολιτισμού στην Καραϊβική.

Το NEWS 24/7 μίλησε με τη Σωζήτα Γκουντούνα για τις τρέχουσες δράσεις της, αλλά και τα μελλοντικά της σχέδια.

Μιλήστε μας για το δεύτερο κύκλο του προγράμματος «Greece in USA». Πώς προέκυψε η ομαδική έκθεση The Right to Breathe; Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο θέμα;

Η εναρκτήρια έκθεση του “Greece in USA” είχε τον τίτλο «Το Δικαίωμα στη Σιωπή» και το ανεπίσημο μότο του οργανισμού δηλώνει ότι «δίνουμε φωνή στους Έλληνες καλλιτέχνες», εντούτοις δύο μήνες έπειτα απο την ίδρυση του οργανισμού στη Νέα Υόρκη, στις 25 Μαΐου 2020, έλαβε χώρα η δολοφονία του George Floyd. Σε συνδυασμό με την πανδημία και τον περιορισμό της βασικής μας βιολογικής ανάγκης έγινε επιτακτική η ανάγκη να καταπιαστούμε με το ζήτημα τις πολιτικής της αναπνοής και τους τρόπους με τους οποίους η σωματικότητα και η βιολογία αλληλοεπιδρά με την πολιτική.

Ποιος ο σκοπός της έκθεσης αυτής; Τι θέλετε να πείτε;

Κεντρικός στόχος του “Greece in USA” είναι να μην περιοριζόμαστε σε Ελληνικές θεματικές, αλλά να διαπραγματεύομαστε διεθνή ζητήματα και καίριες, αλλα επίκαιρες θεματικές που απασχολούν τη δεδομένη στιγμή την τοπική αλλα και την Ελληνική κοινωνία. Η ομαδική έκθεση “Το Δικαίωμα στην Αναπνοή” έχει ως αφετηρία τη «δύσπνοια» που προέρχεται από την εμπειρία της πολιτικής πίεσης, της κοινωνικής αδικίας και της οικονομικής λιτότητας, διερευνώντας τη σύνδεσή της με την ποιητική, την σωματική τέχνη και την ενσωματωμένη πολιτική. Οι ανησυχίες που προκάλεσαν τις συζητήσεις του κινήματος «Δεν μπορώ να Αναπνεύσω» γύρω από φυλετικά ζητήματα, τις διακρίσεις και τη βία έχουν μείνει αναπάντητες για πάρα πολύ καιρό. Ταυτόχρονα, οι αμέτρητες κοινωνικές αδικίες και η πολιτική του αναλώσιμου που θέτει η πανδημία COVID-19 αποκαλύπτουν τις αυταπάτες μιας μετα-φυλετικής κοινωνίας, καθώς και τη στέρηση του καθολικού δικαιώματος αναπνοής (βλ. Achille Mbembe). Το θέμα του περιορισμού της αναπνοής, όπως το προσδιορίζει η έκθεση, έχει και ως στόχο την επανεκτίμηση της μεταρρύθμισης της ποινικής δικαιοσύνης.

Πώς συγκεντρώσατε 100 Έλληνες καλλιτέχνες και τι έργα θα δούμε; Πώς μια τέτοια έκθεση εξάγει την ελληνική Τέχνη;

Θα ήθελα να διευκρινίσω ότι για τις εναρκτήριες εκθέσεις ήταν επιτακτική η ανάγκη να χαρτογραφηθεί όσο περισσότερο αντικειμενικά η σύγχρονη Ελληνική σκηνή τέχνης, ώστε να γίνει πιο κατανοητό το εγχείρημα της “Ελλάδας στις ΗΠΑ” για τους συναδέλφους και το κοινό στο εξωτερικό που δεν οφείλουν να γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες της τοπικής σκηνής. Οι πρακτικές και καλλιτεχνικές προκλήσεις είναι μεγάλες και χρειάζεται ένας ξεκάθαρος στόχος ο οποίος δεν θα ήταν εμφανής σε μια δράση που θα συμμετείχαν δέκα καλλιτέχνες. Δεν είναι μόνο ποσοτικό θέμα αλλά κυρίως ποιοτικό. Επιδιώκουμε την “αντικειμενική” δημοκρατική χαρτογράφηση χωρίς διάθεση αποκλεισμών και αυτή η τοποθέτηση αναδεικνύει και τις βασικές αξίες του οργανισμού δηλαδή τη διασφάλιση της ποιότητας αλλά μέσα από ένα γενναιόδωρο και συνειδητά προσιτό πρίσμα και αξιακό σύστημα. Έπειτα όμως από αυτή την “χαρτογράφηση” και την εστίαση σε θεματικές έχουμε ως στόχο και τις μετακλήσεις Ελληνικών παραγωγών, την εμβάθυνση στο έργο συγκεκριμένων καλλιτεχνών με ατομικές παρουσιάσεις, καθώς και τις συνέργειες με φορείς των παραστατικών, εικαστικών τεχνών. Θεωρούμε ότι τα 150 έργα με κοινωνικό προσανατολισμό που παρουσιάζονται στις πρώτες εκθέσεις για τη διεθνοποίηση του ελληνικού πολιτισμού στις ΗΠΑ ενισχύουν τους στόχους του εγχειρήματος για μια διαφορετική, ιδιαίτερη και ενδελεχή προώθηση του σύγχρονου Ελληνικού πολιτισμού.

Είστε ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε την πλατφόρμα GREECE IN USA. Μιλήστε μας για τη γένεση της ιδέα σας. Ποιο είναι το όραμά σας για το GREECE IN USA;

Το “GREECE IN USA” ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2020 στη Νέα Υόρκη, στην έναρξη και κατά τη διάρκεια της περιόδου της πανδημίας. Η πόλη που δεν κοιμάται είχε μεταμορφωθεί σε πόλη φάντασμα όπως όλα τα μητροπολιτικά κέντρα. Η μόνη αντίστοιχη εμπειρία για τους Νέο Υορκέζους ήταν η 11η Σεπτεμβρίου. Σε αυτό το κλίμα της «ατμόσφαιρας του φόβου» και έπειτα από έτη εμπειρίας στην προβολή Ελλήνων καλλιτεχνών στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη θυμήθηκα τις ιδρυτικές αρχές της Μπιενάλε Performa. Το Performa είναι ο οργανισμός στον οποίο οφείλω την εγκατάσταση μου στη Νέα Υόρκη το 2015, ο οποίος ιδρύθηκε εν μέρει κόντρα στο φόβο που προκάλεσαν οι τρομοκρατικές ενέργειες του 2001. Για ένα μήνα το Performa αλλάζει τον τρόπο που βιώνουν οι Νεοϋορκέζοι την πόλη και ιδιαίτερα το κέντρο της πόλης, έπειτα απ’ την 11η Σεπτεμβρίου, που ως τραυματικό γεγονός μετασχημάτισε τη σχέση των κατοίκων με το δημόσιο χώρο. Η Μπιενάλε έχει ως στόχο να “επαναδιεκδικήσει” το δημόσιο χώρο αλλά και τοποθεσίες που άλλαξαν χρήση λόγω της επικράτησης του Real Estate. Η Performa διεξάγεται σε διαφορετικά σημεία στην πόλη, απ’ την Times Square και το τελωνείο της Νέας Υόρκης μέχρι μουσεία όπως το MoMA, Whitney, Guggenheim, BAM (Brooklyn Academy of Music and Dance), γκαλερί και άλλους πολιτιστικούς χώρους. Σε αυτό το πλαίσιο και τη δυναμική οραματίστηκα το GREECE IN USA ως έναν οργανισμό που δεν ευθυγραμμίζεται με τις σύγχρονες φοβίες της αποστασιοποίησης και του εφησυχασμού, αλλά που «επαναδιεκδικεί» τη σημασία της τέχνης στην καθημερινή ζωή στο δημόσιο χώρο και που πρωτίστως δίνει φωνή σε μια συγκεκριμένη εθνικότητα που δεν έχει ουσιαστική ή επιδραστική παρουσία στα πολιτιστικά τεκταινόμενα της Αμερικής. Οι κυρίως προκλήσεις, πέραν της πανδημίας που αλλάζει τελείως τον τρόπο που προσλαμβάνουμε την τέχνη, αφορούν στην αλλαγή του παραδείγματος για την πρόσληψη της σύγχρονης Ελληνικής τέχνης στο εξωτερικό πέραν των στερεοτύπων για την Ελληνική εθνικότητα που έχει επιβάλει κυρίως η κυρίαρχη κουλτούρα. Σε αντίθεση με τις διεθνείς τάσεις ιδιαίτερα στην Αμερική και στα ανεπτυγμένα πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης, η Ελληνική σύγχρονη τέχνη αντιστέκεται περισσότερο στη μαζική κουλτούρα, είτε λόγω έλλειψης πόρων είτε λόγω διαφορετικών κοινωνικών καταβολών και ανησυχιών. Οι πολιτισμικές προοπτικές της Ελληνικής σύγχρονης τέχνης διαφέρουν έντονα σε σχέση με τις διεθνείς, και αυτή η «Ελληνική ιδιαιτερότητα» που δεν έχει ακόμη χαρτογραφηθεί διεθνώς προκάλεσε την ιδέα και συντέλεσε στην απόφαση για τη δημιουργία της πλατφόρμας “GREECE IN USA.”

Πώς υποδέχθηκε το κοινό την πρώτη έκθεση της πλατφόρμας «Greece in USA» «The right to silence?»;

Ο εγκλεισμός της πανδημίας συνέπεσε τελείως συμπτωματικά με την πρόταση που υποβάλαμε στο Υπουργείο Πολιτισμού για το σωφρονιστικό σύστημα πριν τον Μαρτίο του 2020 και τη μετάδοση του ιού, επομένως αυτή η απρόσμενη και συμπτωματική συγκυρία ήταν καταλυτική για την πρόσληψη του εγχειρήματος. Θεωρώ η υποδοχή του κοινού ήταν πολύ ειλικρινής και αυθόρμητη χάρη σε αυτη τη συγχρονικότητα μεταξύ του πραγματικού εγκλεισμού που όλοι βιώναμε και της θεματικής της έκθεσης που βασίστηκε στα περίφημα “Miranda Rights” και το 5th Amendment, που ως Έλληνες συναντάμε κυρίως στις Αμερικάνικες αστυνομικές ταινίες. Μου έκανε πάντα εντύπωση η έκφραση «έχετε το δικαίωμα να παραμείνετε σιωπηλή/ός». Η σιωπή μετασχηματίζεται σε δικαίωμα όταν αυτά που μπορεί να ειπωθούν είναι επιβαρυντικά για τον πολίτη μιας δημοκρατικής πολιτείας. Το παράδοξο όμως έγκειται στο ότι κάποιοι πολίτες παραμένουν πάντα σιωπηλοί διότι δεν τους δίδεται η δυνατότητα διατύπωσης λόγου που συνεπάγεται με το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης. Στην ομαδική έκθεση τα “Miranda Rights” αποκτούν μια μεταφορική υπόσταση για τη διερεύνηση ηθικών ζητημάτων, αλλά και αισθητικών μορφών και καλλιτεχνικών μέσων εφόσον η σιωπή αποτελεί το επιστέγασμα της αφαίρεσης.

Πώς εμπνευστήκατε το πρόγραμμα Artport που φιλοξενεί το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά; Πείτε μας λίγα λόγια για τις μετακλήσεις των εκθέσεων που εξασφαλίσατε για το ελληνικό κοινό.

Τον Ιούλιο του 2020 και ενώ ακόμη βρισκόμασταν στην ανασφάλεια της πανδημίας, ο κύριος Λευτέρης Γιοβανίδης, καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, με κάλεσε να σχεδιάσω το εικαστικό πρόγραμμα του Θεάτρου. Το εικαστικό πρόγραμμα συνθέτει ένα διάλογο μεταξύ αυτών των δύο διακεκριμένων εικαστικών που φαινομενικά είναι αρκετά διαφορετικοί αλλά που στην πραγματικότητα είναι “τόσο μακριά αλλά τόσο κοντά.” Ο 70χρονος Αμερικανός Andres Serrano, με καταγωγή από την Ονδούρα και την Κούβα, που έχει εκφράσει την επιθυμία να φωτογραφίσει τους αστέγους της Ελλάδας και ο 64χρονος Βρετανός John Akomfrah, με καταγωγή από την Γκάνα, ιδρυτής το 1982 του Black Audio Film Collective (BAFC) – ένας από τους λίγους διεθνείς εικαστικούς που κατόρθωσαν να αποτυπώσουν με τόσο ποιητικό τρόπο την Ελληνική κρίση – είναι οι εκφραστές αυτού του διαλόγου.

Θεώρησα ότι η οπτική του Andres Serrano παραμένει επιδραστική και ότι είναι περίεργο που το έργο του δεν είχε παρουσιαστεί στην Αθήνα. Η νέα εκθεσιακή αίθουσα του ΟΛΠ ταίριαξε απόλυτα με την ατομική έκθεση “/Torture” του Serrano του οργανισμού a/political https://a-political.org που διαπραγματεύεται την πράξη της πρόκλησης έντονου σωματικού ή ψυχολογικού πόνου από έναν άνθρωπο σε έναν άλλο και με τον site-specific (επιτόπιο) χαρακτήρα του πρότζεκτ. Από τη δεκαετία του ’80 στη Νέα Υόρκη, το έργο του Serrano έχει πυροδοτήσει έντονες συζητήσεις, εγείροντας ερωτήματα παγκοσμίως σε σχέση με τη λογοκρισία, το γούστο, τη δημόσια ευπρέπεια και τους αποδεκτούς τρόπους έκφρασης. Το όνομα του Serrano, μαζί με το Robert Mapplethorpe, ήταν στο σταυροδρόμι των Πολιτιστικών Πολέμων του 1989 στη Νέα Υόρκη όταν η φωτογραφία του με τίτλο “Immersion (Piss Christ)” (1987),έγινε το θέμα μιας εθνικής συζήτησης για την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης και τη δημόσια χρηματοδότηση αμφιλεγόμενης τέχνης. Όμως ο Serrano με την ποιητική του έργου του, υπερβαίνει τη δημόσια συζήτηση για τη λογοκρισία του έργου τέχνης όπως αυτή εκφράστηκε στα ιστορικά έργα του, ενώ ο John Akomfrah εστίασε στην πρόσφατη οικονομική κρίση της Ελλάδας και στο εγκαταλελειμμένο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού για να συλλάβει και να αποτυπώσει την Ελληνική Ιστορία μέσα από μια ελαστική αίσθηση και προσέγγιση του ιστορικού χρόνου.

H βιντεοεγκατάσταση “Airport” που ενέπνευσε το «Artport» έχει συλληφθεί ως ένας διαλογισμός για την ιστορία της Ελλάδας και την πρόσφατη οικονομική της κρίση. Το έργο εστιάζει στο τοπίο της Νότιας Ελλάδας και στο εγκαταλελειμμένο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού που μετασχηματίζεται. Η ταινία εμπνέεται από το έργο δύο κινηματογραφικών ταινιών του Stanley Kubrick (1928-1999) και του Θόδωρου Αγγελόπουλου (1935–2012). Η ελαστική αίσθηση του χρόνου της ταινίας αναφέρεται στο 2001: A Space Odyssey (1968), ενώ η τεχνική της συνεχούς κίνησης μεταξύ της κάμερας, των χαρακτήρων και των τοποθεσιών του Αγγελόπουλου χρησιμοποιείται επίσης σε ένα ποιητικό αποτέλεσμα.

Κλείνοντας θα θέλατε να μας ενημερώσετε για το νέο πρόγραμμα που σχεδιάσατε με στόχο τις συνέργειες μεταξύ Ελλήνων καλλιτεχνών και εικαστικών και περφόρμερ απο την Καραϊβική.

Πράγματι σχεδίασα ένα περιοδικό καλλιτεχνικό πρόγραμμα με τίτλο “Ελλάδα – Καραϊβική Πολιτιστικές Ανταλλαγές” με αφορμή την Μπιενάλε Μυκόνου και την πρόσκληση της εικαστικού Λυδίας Βενιέρη, σε μια προσπάθεια δημιουργίας πολιτιστικών γεφυρών και για την μετέπειτα εξαγωγή του σύγχρονου Ελληνικού πολιτισμού στην Καραϊβική. Πρόθεση μου ήταν να δημιουργήσω ένα δίκτυο που συνδέει το ποικίλο δημιουργικό τοπίο της Καραϊβικής και τεκμηριώνει διαπεριφερειακές προσπάθειες για την προώθηση εξαιρετικών καλλιτεχνών στις τοπικές και παγκόσμιες κοινότητες τέχνης.

Σε συνεργασία με το Ateliers ’89 Academia de Bellas Artes Aruba και τον διευθυντή του ιδρύματος Elvis López πρότεινα τους ακόλουθους 10 καλλιτέχνες που παρουσιάζονται στην Μπιενάλε : Chelsea Peteson, Irvin Aguilar, Jess Wolf, Ken Wolff, Romelinda Maldonado, Samuel Samiento, Velvet Zoe Ramos, Wilfred Jansen, Alydia Wever. Οι προσπάθειες για τη σύνδεση των τεχνών σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο συμβαδίζουν με τις προσπάθειες σύνδεσης της τέχνης της Καραϊβικής και των καλλιτεχνών παγκοσμίως, υποστηρίζοντας τη σύγχρονη τέχνη και καλλιτέχνες σε μια περιφερειακή και διεθνή πλατφόρμα και ενισχύοντας τους οργανισμούς τέχνης που προωθούν καλλιτέχνες της Καραϊβικής. Μία από τις δυσκολίες είναι η πολιτιστική, οικονομική και φυσική απομόνωση που χωρίζει διάφορα μέρη της περιοχής της Καραϊβικής. Στην Μπιενάλε Μυκόνου κάλεσα επίσης τους καλλιτέχνες Shayma Aziz, Adham Hafez, Luigi Ontani, Stella Schnabel, Steven C. Harvey, Νίκο Χαραλαμπίδη και τον μουσικό Max ZT.

Σε αυτο το πλαίσιο ο συνεργάτης μου κος López έχει ιδρύσει την πλατφόρμα Caribbean Linked. Διαφορετικές γλώσσες, πολιτιστικές παραδόσεις, διοικητικά συστήματα και ανεπαρκείς επικοινωνίες και ταξίδια σημαίνουν ότι η περιοχή παραμένει πολιτισμικά κατακερματισμένη. Η καλλιέργεια μιας περιφερειακής και διεθνούς ανταλλαγής γύρω από την τέχνη και τους καλλιτέχνες της Καραϊβικής είναι μία από τις κύριες προτεραιότητες και συνεισφορές της πολιτιστική ανταλλαγής που σχεδίασα.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις