Γορίλες ακτιβίστριες στο ΚΠΙΣΝ; Γιατί θυμώσαμε στην έκθεση των Guerrilla Girls

Ένα πολύ ενδιαφέρον φεστιβάλ με γυναικείο πρόσημο, που σπάνια έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στην Ελλάδα, διοργανώνει από την 1η έως τις 3 Απριλίου 2023 το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Πρόκειται για το πρώτο φεστιβάλ WOW (Women of the World- Γυναίκες του Κόσμου) στην Ελλάδα, που πραγματοποιείται σε αγαστή συνεργασία με το WOW Foundation, τη μεγαλύτερη διοργάνωση στον κόσμο αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα.

Το WOW Aθήνα κατόρθωσε να στριμώξει μέσα σε τρεις ημέρες μία πληθώρα δράσεων μεταξύ των οποίων: ομιλίες με καλεσμένες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, συζητήσεις, εκθέσεις τέχνης (μεταξύ αυτών την έκθεση της κολεκτίβας Guerrilla Girls), εργαστήρια, mentoring sessions, εκπαιδευτικά προγράμματα, συναυλίες, κινηματογραφικές προβολές και πολλά άλλα. Σκοπός του; Ο ίδιος εδώ και 23 χρόνια, που το WOW Foundation έχει φτάσει να αριθμεί πέντε εκατομμύρια άτομα σε 30 τοποθεσίες και έξι ηπείρους του κόσμου.

Να ενδυναμώσει τις γυναίκες και τις θηλυκότητες προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα εμπόδια και τις ανισότητες που συναντούν καθημερινά και να γιορτάσει τις μέχρι σήμερα νίκες που έχουν σημειωθεί, και που έχουν ανθρώπινο πρόσωπο, συγκεκριμένη δράση και ονοματεπώνυμο.

Πολυσυλλεκτικό και διαθεματικό, το πρώτο φεστιβάλ επί ελληνικού εδάφους εστιάζει στην ελληνική πραγματικότητα σήμερα, αλλά, ταυτόχρονα, στρέφει το βλέμμα και στα κοινά ζητήματα και τις προκλήσεις που απασχολούν όλη την υφήλιο.

“Γυναίκες πάνε στο φεγγάρι και είναι αρχηγοί κρατών, αλλά ακόμα δεν υπάρχει ισότητα”

Ψυχή του WOW Foundation και του ομώνυμου φεστιβάλ είναι η Jude Kelly, η οποία έχει σκύψει με μεγάλη ευαισθησία και κατανόηση πάνω από τα προβλήματα γυναικών και κοριτσιών, εξετάζοντας με ειλικρίνεια τι τις εμποδίζει να αξιοποιήσουν πλήρως το δυναμικό τους και ευαισθητοποιώντας ένα παγκόσμιο κοινό για τα θέματα που αντιμετωπίζουν οι θηλυκότητες συζητώντας μαζί τους για τις λύσεις.

Σε μία φιλική συνάντηση γνωριμίας στο ΚΠΙΣΝ, λίγο πριν σηκώσει αυλαία το ελληνικό φεστιβάλ WOW, ακούσαμε από τα χείλη της ιδρύτριάς του λίγα λόγια για το πώς δημιουργήθηκε. Η Jude Kelly μας είπε: “Είχα στόχους και όνειρα για τη ζωή μου και κάποια στιγμή έφτασα να τα εκπληρώσω. Έγινα επικεφαλής ενός οργανισμού, απέκτησα φωνή και δύναμη. Τότε όμως άρχισα να σκέφτομαι πώς το εγγόνι μου θα έχει τα ίδια όνειρα με μένα, αλλά θα ζει σε έναν κόσμο που οι γυναίκες δεν θα είναι ακόμα ισότιμες. Σε κάθε σφαίρα της ζωής οι γυναίκες έχουν αποδείξει ότι τα έχουν καταφέρει, αλλά ακόμα αυτό δεν φαίνεται να είναι αρκετό. Μπορούμε να αποδείξουμε ότι οι γυναίκες έχουν πάει στο διάστημα, είναι στρατηγοί, έχουν πάρει Νόμπελ, είναι αρχηγοί κρατών, αλλά οι αποδείξεις δεν είναι ποτέ αρκετές.

Αποφάσισα λοιπόν ότι χρειαζόμαστε αποφασιστικότητα, αισιοδοξία και ενότητα για να καταφέρουμε την ισότητα. Και πρέπει να είμαστε όλες μαζί. Κατάλαβα ότι υπάρχουν χιλιάδες χρόνια με φιλοσοφικές ερμηνείες πάνω στο τι σημαίνει να είναι ίσοι οι άνθρωποι και έχουμε πολλή ιστορία να ξεδιαλύνουμε. Η δουλειά μας να πούμε ότι η ευτυχία, η ειρήνη του κόσμου, η οικονομική επιβίωση, η βιωσιμότητα απαιτεί την ισότητα. Οι γυναίκες έχουν επιτύχει τεράστια πρόοδο στην κατάκτηση των δικαιωμάτων τους, αλλά δεν είμαστε ακόμα εκεί που πρέπει.

Έτσι ξεκίνησα το WOW και το ονόμασα έτσι (ΟΥΑΟΥ) γιατί ήθελα μια λέξη που να βγάζει ενθουσιασμό. Τα ανθρώπινα δικαιώματα θέλουν ενθουσιασμό. Δεν χρησιμοποίησα τη λέξη “φεμινισμός” η οποία τρομάζει κάποιους, ήθελα να έχει φεστιβαλική χροιά και δράσεις που να μας ενώνουν όλες. Σκέφτηκα να το κάνω μόνο μία φορά, αλλά μετά με προσέγγισαν γυναίκες από όλο τον κόσμο και αυτό αναπτύχθηκε. Κάναμε εκδηλώσεις από τα μικρά μέρη των ιθαγενών στην Αυστραλία με 3.000 κατοίκους μέχρι τις φαβέλες του Ρίο Ντε Τζανέιρο με 92.000 άτομα. Και τώρα είμαστε στην Αθήνα και νιώθω ευγνωμοσύνη.”

Με τη σειρά της σχολιάζοντας αυτή την πρωτοβουλία του ΚΠΙΣΝ, η Διευθύνουσα Σύμβουλος του ΚΠΙΣΝ, Έλλη Ανδριοπούλου, ανέφερε ότι δύο βασικά πράγματα οδήγησαν στη συνεργασία με το WOW. “Πρώτον η αποστολή του. Το ΚΠΙΣΝ πρόσφατα έκλεισε 6 χρόνια λειτουργίας και το όραμά του είναι να είναι ένας δημόσιος χώρος που μέσα από τις δράσεις και τη λειτουργία του να ενισχύει τον δημόσιο διάλογο και τη συμπερίληψη. Ένα όραμα που ταυτίζεται απόλυτα με το WOW. Και ο δεύτερος προφανής λόγος συνεργασίας είναι το φορμάτ. Ένα φεστιβάλ. Εμείς εδώ κάνουμε φεστιβάλ, είναι μέρος της δουλειάς μας. Με το WOW θέλουμε να προωθήσουμε τις αξίες της ισότητας των φύλων. Θέλουμε τη χαρά και τη δύναμη ενός φεστιβάλ, τη δύναμη που δίνει η συλλογικότητα. Και μέσα από αυτή τη συνεργασία γίναμε και μέλος μιας παγκόσμιας κοινότητας, που προσπαθεί σε όλο τον κόσμο να φτάσουμε σε αυτή την πολυπόθητη ισότητα”.

Για του λόγου το αληθές ξεναγηθήκαμε στην έκθεση τέχνης των Guerrilla Girls που παρουσιάζεται με ελεύθερη είσοδο στο Αίθριο του 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ), πάντα στο πλαίσιο του φεστιβάλ WOW Aθήνα. Οι Guerrilla Girls είναι μία διεθνώς αναγνωρισμένη κολεκτίβα ανώνυμων καλλιτέχνιδων ακτιβιστριών που αγωνίζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους τους ανθρώπους και όλα τα φύλα.

Τα πρόσωπά τους δεν τα γνωρίζουμε, αλλά σε καμία περίπτωση δεν περνούν απαρατήρητες, αφού φορούν τη μάσκα ενός γορίλα!

Guerrilla Girls και η Τέχνη της Κακής Συμπεριφοράς

Η έκθεση με τίτλο “The Art of Behaving Badly” (Η Τέχνη της Κακής Συμπεριφοράς) σε επιμέλεια Ερατώς Κουτσουδάκη περιλαμβάνει 38 έργα από όλα τα πρότζεκτ των Guerrilla Girls (αφίσες, δράσεις, αυτοκόλλητα, καρτ-ποστάλ, βίντεο) που έχουν ως στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα διακρίσεων ευρύτερα και ειδικότερα στον χώρο της Τέχνης.

Οι Guerrilla Girls είναι μια ομάδα από ανώνυμες ακτιβίστριες, οι οποίες υιοθετούν ονόματα νεκρών γυναικών καλλιτέχνιδων και φορούν μάσκες γορίλα για να κρύψουν την ταυτότητά τους και να κατευθύνουν το ενδιαφέρον στα ζητήματα για τα οποία αγωνίζονται.

Η ομάδα ξεκινά τη δράση της στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και αυτοαποκαλούνται “η συνείδηση του κόσμου της τέχνης”.

Χρησιμοποιούν συνταρακτικούς τίτλους, προκλητικές εικόνες και αποκαλυπτικά στατιστικά στοιχεία για να αναδείξουν τις διακρίσεις λόγω φύλου ή εθνοτικής καταγωγής, αλλά και τη διαφθορά στην τέχνη, τον κινηματογράφο, την πολιτική και την ποπ κουλτούρα. Πιστεύουν σε έναν διαθεματικό φεμινισμό και αγωνίζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι Guerrilla Girls έχουν υλοποιήσει εκατοντάδες project σε όλο τον κόσμο. Πραγματοποιούν παρεμβάσεις και εκθέσεις σε μουσεία τέχνης, χρησιμοποιώντας τους ίδιους τους τους τοίχους για να καταγγείλουν την κακή συμπεριφορά τους και τις πρακτικές διακρίσεών τους – μια τέτοια δράση ήταν η λαθραία προβολή στην πρόσοψη του Μουσείου Whitney στη Νέα Υόρκη σχετικά με την εισοδηματική ανισότητα και τον σφετερισμό της τέχνης από τους υπερ-πλούσιους.

Οι αναδρομικές και οι περιοδεύουσες εκθέσεις τους έχουν προσελκύσει χιλιάδες επισκέπτες. Το τελευταίο τους βιβλίο, “Guerrilla Girls: The Art of Behaving Badly”, συγκεντρώνει εκατοντάδες έργα τους που υλοποιήθηκαν από το 1985 ως το 2020 και χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα καλύτερα βιβλία τέχνης του 2020 από τους New York Times και τους Los Angeles Times.

Κάνε κάτι. Αν πετύχει, κάνε κάτι άλλο. Αν δεν πετύχει, κάνε και πάλι κάτι άλλο. Συνέχισε το πελέκημα!

Η επιμελήτρια της έκθεσης Ερατώ Κουτσουδάκη μας λέει: “Είναι ένα γκρουπ με έναν πολύ μικρό σταθερό πυρήνα και μέλη τα οποία αυξάνονται και μειώνονται κατά περίπτωση. Αρκεί να υποστηρίζεις τους σκοπούς τους, να συμμετέχεις στις δράσεις τους και να φορέσεις τη μάσκα του γορίλα και είσαι μία από εκείνες. Αυτό το λογοπαίγνιο Guerilla-Γκορίλα έχει ξεκινήσει από ένα λάθος, αλλά είναι πλέον το σήμα κατατεθέν τους. Αυτή η ανωνυμία τους δίνει και μια ελευθερία να δρουν και να μπορούν να πουν πράγματα που ενδεχομένως ενοχλούν.

Ξεκινούν το 1984-85 στη Νέα Υόρκη με προβοκατόρικες δράσεις για να στηλιτεύσουν και να καταδείξουν το γεγονός ότι οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται ή και υποτιμούνται στην αγορά της τέχνης, στον χώρο των μουσείων και από την πλευρά των καλλιτεχνών και από την πλευρά των curators, καθώς και στην αγορά της τέχνης σε σχέση με το τι επιλέγουν οι συλλέκτες και πως διαμορφώνουν τα πράγματα.

Χρησιμοποιούν μια γλώσσα που σήμερα μπορεί να φαίνεται αφομοιωμένη στο σύστημα, τη δεκαετία του ‘80 όμως ήταν πραγματικά ρηξικέλευθη. Κάνουν ένα είδος street art στην αρχή, ξεκινούν με τρικάκια, αφίσες, αυτοκολλητάκια και στην πορεία ζητούν βήμα στα μουσεία και στις γκαλερί, κάνουν μεγάλες δράσεις στην πόλη και δημόσιες ομιλίες. Η δουλειά τους βασίζεται πάρα πολύ στο λεκτικό μήνυμα”.

Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που ακούσαμε από την επιμελήτρια είναι ότι τα έργα που βλέπουμε προτάθηκαν από τις ίδιες τις καλλιτέχνιδες και ήρθαν στην κατοχή του ΚΠΙΣΝ με τη μορφή ψηφιακών αρχείων, με απόλυτη ελευθερία στο πώς θα τοποθετηθούν.

Δηλαδή σε άλλα μέρη του κόσμου τα έργα εκτυπώνονται και τοποθετούνται με εντελώς διαφορετικό τρόπο και παίζοντας με τις κλίμακες, με τις σκέψεις, με τα χρώματα, δημιουργούνται άλλοι συνειρμοί και μηνύματα.

Μία επίσης διαφορετική προσέγγιση είναι ότι εδώ οι λεζάντες είναι επίσης γραμμένες από τις Guerrilla Girls και λειτουργούν απόλυτα συμπληρωματικά με το έργο, καθώς το επεξηγούν και το νοηματοδοτούν.

Όπερ σημαίνει εδώ είναι απαραίτητο να διαβάσει ο επισκέπτης τη λεζάντα, όχι απλά για να μάθει τον τίτλο του έργου, αλλά για να το καταλάβει καλύτερα. Μάλιστα στο πλαίσιο της δημοκρατικότητας και συμπερίληψης που χαρακτηρίζει το έργο τους, θεωρήθηκε σωστό για όποιον υστερεί στα αγγλικά να υπάρχει έντυπο (ζητήστε το στον γκισέ) με μετάφραση στα ελληνικά των σχολίων από τις Guerrilla Girls.

Η έκθεση που επισκεφθήκαμε είναι οργανωμένη σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει έργα από τα πρώτα χρόνια της δουλειά τους, όπου είδαμε πίνακες με αριθμούς και σχόλια για τη χαμηλή ποσόστωση και προβληματική εκπροσώπηση των γυναικών στα μουσεία. Ο τρόπος με τον οποίο η γυναίκα εκτίθεται ως “αντικείμενο” εικαστικό στα μουσεία, και πολλές φορές ερωτικοποιείται, ενώ οι σημαντικές γυναίκες δημιουργοί “μένουν στη φυλακή” (υπάρχει αντίστοιχο έργο με γυναίκες καλλιτέχνιδες σε μπουντρούμι).

Στη δεύτερη ενότητα, όταν πλέον ο κόσμος ξεκίνησε να καταλαβαίνει τι γίνεται, τα έργα της κολεκτίβας περνούν στον ευρύτερο χώρο του πολιτισμού, στον κόσμο του θεάματος, στο Χόλιγουντ και στη μουσική βιομηχανία.

Στο τρίτο και πιο ώριμο θεματικό πεδίο – αν και η έκθεση δεν έχει αυστηρή χρονική γραμμικότητα – βλέπουμε έργα που αφορούν σε κοινωνικά ζητήματα και είναι και επικαιροποιημένα. Εδώ είδαμε έργα που έχουν άμεση αναφορά στη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα της αμερικανικής κοινωνίας και θίγουν ζητήματα όπως το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση σε σχέση με την έκτρωση, ένα θέμα “καυτή πατάτα” στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Η καινούργια τους δουλειά που θα παρουσιαστεί στην Αμερική πολύ σύντομα έχει να κάνει με τις τοπιογραφίες της Αμερικής και πώς κάποια μέρη από τα οποία βίαια εκδιώχθηκαν οι γηγενείς κάτοικοι έχουν μετατραπεί σε ειδυλλιακούς τόπους και τουριστικούς προορισμούς.

Τα έργα έχουν αποκτήσει χρωματιστά background, εκεί όπου άρμοζε με βάση την ταυτότητά τους και την ποπ κουλτούρα που τα χαρακτηρίζει. Τα χρώματα είναι σε μεγάλο βαθμό εμπνευσμένα από τα ίδια τα έργα, αλλά ανάμεσα σε αυτά η επιμελητική ομάδα “κλείνει λίγο το μάτι” και στα προβλήματα της σύγχρονης πραγματικότητας. πχ με τη χρήση του μπλε και κίτρινου, χρώματα που μας είναι οικεία πλέον για άλλους λόγους.

Παράλληλα, γίνεται και ένα παιχνίδι με τα νοήματα των λέξεων “γούνα” και “γκαζόν” με κάποιους πίνακες που δεν είναι έργα των Guerrilla Girls και τα οποία έχουν φροϋδικα συμπαραδηλούμενα.

Τέλος, σε κάποια έργα έχει τοποθετηθεί καθρέπτης ο οποίος μας καλεί βλέποντας το είδωλό μας να αντικατοπτρίζεται στο έργο, να σκεφτούμε πόσο εμείς ως γυναίκες αναπαράγουμε ή όχι τα ρατσιστικά προς το φύλο μας πρότυπα που έχουν παγιωθεί με τους αιώνες. Πόσο εμείς ως γυναίκες δεχόμαστε τη σημερινή πολιτική πραγματικότητα και πόσο μας αφορά έστω και αν είναι στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού… ή στην άλλη πλευρά ενός κόσμου που μπορεί πολύ εύκολα να έρθει στην πόρτα μας;

Εκεί ήταν που θυμόσαμε με τον εαυτό μας γιατί πολλά από τα “άγρια” στατιστικά και τα τσιτάτα που είδαμε στην έκθεση, είτε πρόκειται για στίχους του Έμινεμ είτε για την φτωχή εκπροσώπηση των γυναικών στην τέχνη, τελικά αναδρομικά μάς είχαν ενοχλήσει και απασχολήσει πολύ λιγότερο από ότι θα έπρεπε.

*Τη Δευτέρα 3 Απριλίου στις 18.30 στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος οι Guerrilla Girls θα μιλήσουν για τις φυλετικές και εθνοτικές προκαταλήψεις καθώς και για τη διαφθορά στον χώρο της Τέχνης αλλά και πέρα από αυτόν. Τόσο η ομιλία όσο και η έκθεση ανιχνεύουν την ιστορία της ομάδας μέσω των παρεμβάσεων και των «Ανακοινώσεων Δημόσιας Υπηρεσίας» (“Public Service Announcements”) που έχουν κάνει από το 1985 ως το 2015. 15€, 10€ (μειωμένο). Εισιτήρια στο www.ticketservices.gr.

Info

WOW Αθήνα 2023 / 1-3 Απριλίου 2023 / Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), Λεωφ. Συγγρού 364, Καλλιθέα

Guerrilla Girls: Έκθεση The Art of Behaving Badly | Η Τέχνη της Κακής Συμπεριφοράς

• Σχεδιασμός – Επιμέλεια: Ερατώ Κουτσουδάκη, αρχιτέκτων μουσειολόγος
• 27 Μαρτίου – 20 Απριλίου, 10.00 – 21.00
• Αίθριο 4ου ορόφου, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ)
• Είσοδος ελεύθερη

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις