“H βιογραφία ενός λογισμικού” – Μια δωρεάν πολυμεσική δράση στους Δελφούς

Ο Γιώργος Δρίβας και ο πολιτιστικός οργανισμός Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI), στο πλαίσιο του προγράμματος 2024 του θεσμού του Υπουργείου Πολιτισμού «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός», παρουσιάζουν τη Δευτέρα 1 και Τρίτη 2 Ιουλίου το πολυμεσικό έργο με τον τίτλο “H βιογραφία ενός λογισμικού“. Η εκδήλωση προσφέρεται δωρεάν από το ΥΠΠΟ.

Τι συμβαίνει όταν ένας άνθρωπος που έχει ξεχάσει τα πάντα προσπαθεί με τη βοήθεια ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή να θυμηθεί την ζωή που έζησε; Κι αν αυτός ο άνθρωπος δεν έχει ξεχάσει τα πάντα; Aν αυτός ο άνθρωπος δεν αντιδρά καν σαν άνθρωπος;

H Βιογραφία Ενός Λογισμικού είναι μια πολυμεσική δράση, σε έμπνευση και υλοποίηση του εικαστικού καλλιτέχνη Γιώργου Δρίβα σε συνεργασία με τη μουσικοσυνθέτρια Μελίνα Παξινού, που διερευνά και παρουσιάζει την εξέλιξη προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) μέσα από την κινούμενη εικόνα, την φωτογραφία και τη μουσική.

Η αυθεντία του δημιουργού και η μέχρι τώρα θεωρούμενη – αποκλειστικότητα της δημιουργικότητάς του διαταράσσεται ή διανθίζεται μέσα από τη δυνατότητες αυτών των προγραμμάτων να δημιουργήσουν εκ του μηδενός μετά την αρχική τροφοδότησή τους από την ανθρώπινη νόηση.

Παραφράζοντας το Μπένγιαμιν, «Τι συμβαίνει άραγε με το έργο τέχνης στην εποχή της μηχανικής δημιουργίας του;» Ή με μία πιο προκλητική ερμηνεία «Τι γίνεται με τον άνθρωπο στην εποχή της μηχανικής δημιουργίας του;», ο Γιώργος Δρίβας παρουσιάζει την ταινία The biography of a Software, ένα κατ’ αρχήν δικό του συγγραφικό και σκηνοθετικό δημιούργημα στο οποίο προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης επεμβαίνουν στο σενάριο και γίνονται συνδημιουργοί.

Σε αυτό το πλαίσιο διερεύνησης της σχέσης ανθρώπου-δημιουργού και μηχανής, δημιουργείται και το μουσικό ηχοτοπίο της Μελίνας Παξινού. Η μουσικός και συνθέτης διευρύνει το διάλογο και τις «απόψεις» ενός έξυπνου λογισμικού. Επιχειρώντας πιθανές συζεύξεις με τις μουσικές της αναφορές δημιουργεί το soundtrack του έργου που θα παρουσιάσει ζωντανά και τις δύο ημέρες της εκδήλωσης με την συνεργασία τριών μουσικών.

Ένα πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης- Μία άλλη Πυθία

“Η δράση αποτελείται από την προβολή ενός αφηγηματικού βίντεο με την συνοδεία ζωντανής μουσικής, ειδικά γραμμένης για αυτό, η οποία δεν συνοδεύει απλά το έργο αλλά συμμετέχει κατά κάποιο τρόπο στην ιστορία, προσθέτοντας στοιχεία στην αφήγηση και αναπτύσσοντας τον κεντρικό χαρακτήρα. Το έργο έχει παραχθεί με την συμβολή πολλών διαφορετικών προγραμμάτων Τεχνητής Νοημοσύνης στην διαδικασία της δημιουργίας κινούμενης και στατικής εικόνας, ανθρώπινων φωνών, ομιλούντων προσώπων κλπ.” αναφέρει χαρακτηριστικά στο NEWS 24/7 ο Γιώργος Δρίβας.

Και συνεχίζει μιλώντας τι είναι αυτό που τον ενέπνευσε στη δημιουργία του έργου «Η βιογραφία ενός λογισμικού»: “το έργο αφορά σε μια εποχή όπου παρατηρείται μια μετατόπιση της ανθρώπινης πνευματικότητας, που πλέον αρχίζει να συναντάται και στα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης, που μπορούν να εκφράζουν αυτονομημένες πια εκδοχές πνευματικής έκφρασης και δημιουργικότητας χωρίς οποιαδήποτε ή έστω με την ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση ή βοήθεια.

Η δράση εμπνέεται από, διερευνά και παρουσιάζει την εξέλιξη αυτών των προγραμμάτων και τις δυνατότητες τους να δημιουργήσουν (σχεδόν) εκ του μηδενός, μετά την αρχική τροφοδότησή τους από την ανθρώπινη νόηση καθώς και τα ανάλογα ερωτήματα που θέτουν αυτές οι διαδικασίες σε σχέση με τον άνθρωπο και την – μέχρι τώρα θεωρούμενη – αποκλειστικότητα της δημιουργικότητάς του”.

Χώρος φιλοξενίας το «πι» (Παγκόσμιο Κέντρο Κυκλικής Οικονομίας και Πολιτισμού), στους Δελφούς, το πρόσφατα αναστηλωμένο από τον πολιτιστικό οργανισμό Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI) μνημείο νεότερης αρχιτεκτονικής, που έχει σχεδιαστεί από τον κορυφαίο Έλληνα αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη και τον γιο του, Πέτρο, στα τέλη του 1950. Πώς συνομιλεί το έργο αυτό με τον χώρο του «πι», το πρώην παβίλιον Πικιώνη, στους Δελφούς;

Ο Γ. Δρίβας εξηγεί: “Η αίσθηση της ισορροπίας και της αρμονίας με το περιβάλλον που χαρακτηρίζει κατά την γνώμη μου συχνά το αρχιτεκτονικό έργο του Πικιωνη ήταν κάτι που πέρασε σχεδόν οργανικά στο ίδιο μου το έργο όχι μόνο ως αισθητική αλλά και ως κυρίαρχο ερώτημα. Στην “Βιογραφία ενός Λογισμικού” παρακολουθούμε την ιστορία κάποιου που προσπαθεί να ανακτήσει την χαμένη του μνήμη, προσπαθεί να κατανοήσει ξανά τον εαυτό του, το περιβάλλον του και την θέση του μέσα σε αυτό.

Ποιος είμαι, τι είμαι, που είμαι και τι κάνω ακριβώς εδώ που βρίσκομαι, ξεκινούν από απλά, κυριολεκτικά ερωτήματα για να καταλήξουν – θέλω να πιστεύω- σε μια δυνατή κραυγή υπαρξιακής αγωνίας του πρωταγωνιστή του έργου.

Πέρα από το Περίπτερο Πικιωνη, η ίδια η επιλογή των Δελφών φιλοδοξεί να αναδείξει τη σημασία που έχει για τη διαμόρφωση της ιστορίας και της ταυτότητας των ανθρώπων, η αναζήτηση απαντήσεων από κάποιον «σοφό» που έχει πρόσβαση σε μια γνώση που παραμένει αθέατη στον εκάστοτε ερωτώντα.

Όπως οι αρχαίοι προσκυνητές του Μαντείου των Δελφών προσέρχονταν σε αυτό για να λάβουν απαντήσεις από την Πυθία σε ερωτήματα καίρια για τη ζωή τους, έτσι και ο πρωταγωνιστής, στο έργο “Βιογραφία ενός Λογισμικού”, προσέρχεται σε μια άλλη «Πυθία», σε ένα πρόγραμμα ΤΝ, ώστε να ανακαλύψει την ταυτότητα και – ίσως – τον σκοπό του. Είναι άραγε η ΤΝ μια νέα Πυθία, μια κατασκευασμένη από τον άνθρωπο αλλά κατ’ επέκταση αυτονομημένη οντότητα που θα αρχίσουμε να ακούμε και να υπακούμε όλο και περισσότερο;

Και αν ναι, τότε γίνονται οι Δελφοί το πιο σωστό μέρος για να ακούσουμε ένα λογισμικό να (μας) μιλάει και να δίνει συμβουλές αυτογνωσίας σε έναν άνθρωπο. Εν τέλει, το έργο μου «Βιογραφία ενός Λογισμικού» στοχεύει μεταξύ άλλων να κάνει τον θεατή του να αναρωτηθεί για τις σύγχρονες Πυθίες της Τεχνητής Νοημοσύνης και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στην ίδια τη ζωή του αλλά και στη διαμόρφωση των επιλογών και της ταυτότητάς του”.

Η δράση διερευνά και παρουσιάζει την εξέλιξη προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ). Μαζί με την εξέλιξη πιστεύετε ότι θα μεγαλώσουν και οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την ΤΝ; “Το πνεύμα είναι πια κυριολεκτικά (και) έξω από τον άνθρωπο-σώμα, λειτουργώντας, με συγκεκριμένους τρόπους, μέσα σε μια μηχανή που φαίνεται να μπορεί να μας υπηρετεί. Μήπως άραγε είμαστε σε ένα σημείο, που, ακολουθώντας τυφλά τις οδηγίες της, φτάσουμε να υπηρετούμε εμείς αυτήν;

Παραφράζοντας το Μπένγιαμιν, τι γίνεται άραγε με το έργο τέχνης στην εποχή της μηχανικής δημιουργίας του; Η για να το πω πιο προκλητικά, τι γίνεται με τον άνθρωπο στην εποχή της μηχανικής δημιουργίας του; Ίσως έχουμε να κάνουμε πλέον με μια αυτόνομη οντότητα, οριακά κατανοητή, ένα πνεύμα χωρίς (ανθρώπινο) σώμα, που αρχίζει να διαμορφώνεται, να αλλάζει και να βελτιώνεται για να μας αμφισβητήσει ή να συγκρουστεί μαζί μας; Η μήπως αυτή η αυτόνομη οντότητα, απλά εξελίσσεται για να γίνει τελικά ακριβώς σαν κι εμάς, με ό,τι καλό ή κακό μπορεί να σημαίνει αυτό για την ανθρωπότητα; Και αναρωτιέμαι ποιο από τα δυο είναι το χειρότερο” αναφέρει ο Γ. Δρίβας.

Οι «απόψεις» ενός έξυπνου λογισμικού μπορούν να αποβούν και μοιραίες; “Οι εικόνες αλλά θα έλεγα και οι απόψεις, – αν μπορεί να το πει κανείς έτσι – αυτών των προγραμμάτων στην διάρκεια των δυο ετών που περίπου υπάρχουν διαθέσιμα στο κοινό, δείχνουν να «εξανθρωπίζονται» κι έτσι ξεκινώντας από δυσνόητες, προσβλητικές η απλά ακατανόητες φράσεις και αντίστοιχα αλλόκοτες μορφές, σχήματα και σχέδια, γίνονται όλο και πιο «φυσιολογικές», «βατές» και οικείες.

Τα έξυπνα προγράμματα σαν ατίθασα παιδιά μιας εξωφρενικής δημιουργικότητας γίνονται σιγά-σιγά κάτι το αναμενόμενο. Αρχίζουν να μοιάζουν στην αισθητική αλλά και στις απόψεις της κοινωνίας που τα δημιούργησε. Αρχίζουν να εξανθρωπίζονται. Έτσι λοιπόν το όποιο μοιραίο καταλήξουν να προκαλέσουν θα είναι πιθανότατα κάτι –δυστυχώς- το απολύτως ανθρώπινο” καταλήγει.

Ποιοι είναι οι καλλιτέχνες

Γιώργος Δρίβας

Ο Γιώργος Δρίβας είναι εικαστικός καλλιτέχνης και κινηματογραφιστής. Το έργο του έχει παρουσιασθεί ως ατομική έκθεση ή αφιέρωμα, στο Annex του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (2020), στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αθήνας (ΕΜΣΤ, 2018 και 2009), στο Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Ρώμης (Galleria Nazionale d’ Arte Moderna, 2017), στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (2014) καθώς και σε περισσότερες από 150 ομαδικές εκθέσεις και φεστιβάλ στην Ελλάδα και διεθνώς.

Με την βιντεοεγκατάσταση «Εργαστήριο Διλημμάτων» εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε Τέχνης της Βενετίας το 2017. Έχει λάβει διαχρονικά πολυάριθμα διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Eργα του αποτελούν μέρος της συλλογής του Eθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Αθήνας και του Ιδρύματος In Between Art Film (Ρώμη, Ιταλία).

Μελίνα Παξινού

H Μελίνα Παξινού είναι σαξοφωνίστρια και συνθέτρια. Σπούδασε μουσική παραγωγή, σύνθεση και ενορχήστρωση στην SRH Hochschule der populaeren Kuenste στο Βερολίνο. Έχει κυκλοφορήσει τέσσερις δίσκους το “Circle of Oddness” (2018) το οποίο στηρίζεται στο π = 3,14, το “Athens” (2019) με guest τον Ross Daly, το “Remixes EP” (2020) σε συνεργασία με την Λένα Πλάτωνος και το “Time” (2022), με guest τον Ανδρέα Πολυζογόπουλο στην τρομπέτα και στο flugelhorn.

Έχει συμμετάσχει σε ποικίλα φεστιβάλ και κονσέρτα του εξωτερικού και της Ελλάδας όπως στην Fabrik (Hamburg), Goldbekhaus (Hamburg), Athens Epidaurus Festival, B‐flat Jazzclub (Berlin), Zig Zag Jazzclub (Berlin), Syros Jazz Festival, The Zoo (Athens), Music Showcase Greece (Thessaloniki), Red Bull Music (London), Costen Hall Athens, Half Note Jazz Club, Heraklion Jazz Festival και άλλα. Εχει γράψει την μουσική για παιδικά μυθιστορήματα και έχει υπάρξει φιναλίστ στο Greek International Women Awards (2022, 2023) και στον διαγωνισμό κινηματογραφικής μουσικής “Oticons Faculty International Film Music Competition 2021”.

Στο πρόγραμμα συμμετέχουν οι μουσικοί: Γιάννης Παπαδόπουλος, Γρηγόρης Θεοδωρίδης, Δημήτρης Κλωνής.