Η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης αναβιώνουν την Ιστορία με μία ασυνήθιστη έκθεση

Η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης αναζητούν μέσω της έκθεσης Documents of Breathing (Τεκμήρια Αναπνοής) τα ακροσφαλή στηρίγματα της μνήμης. Πρόκειται για μια ασυνήθιστη έκθεση που παρουσιάζει η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός από 20 Απριλίου έως 17 Μαΐου.

Κάθε φορά παρουσιάζεται διαφορετικά, αλλά πάντα σαν ανοιχτό βιβλίο. Ο τίτλος της έκθεσης, δανεισμένος από ένα αρχαίο αιγυπτιακό ταφικό κείμενο, ένα ξόρκι δηλαδή που δίνει στον νεκρό το δικαίωμα στη μεταθανάτια ζωή, δηλώνει την αρχειακή διάσταση του έργου, αλλά και μια εσωτερική αντίφαση. Ενώ τα Τεκμήρια Αναπνοής είναι τεκμήρια πνοής και δημιουργούν ένα άνοιγμα προς τη ζωή, ταυτόχρονα συνομιλούν με τους νεκρούς.

Οι δύο δημιουργοί εξηγούν στο NEWS 24/7 τι ακριβώς είναι αυτά τα “τεκμήρια”: “Τεκμήρια Αναπνοής είναι ντοκουμέντα θα λέγαμε, που αναπαριστούν ιδέες, γεγονότα, πρόσωπα και μνήμες. Είναι ψηφίδες που συνθέτουν την ιστορία μας, αλλά και τη συνείδησή μας στο σήμερα. Μπορούν να είναι οικογενειακές φωτογραφίες, τοπία, πορτραίτα ανθρώπων που έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στη ζωή μας, ή και ανθρώπων που δεν τους ξέρουμε προσωπικά αλλά συμβολίζουν κάτι σημαντικό για εμάς, ένας μακρινός πρόγονός μας, ίχνη από περιστατικά που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας, ή που μας στιγμάτισαν. Το σίγουρο είναι ότι όλα αυτά, δεν είναι μόνο κομμάτια του παρελθόντος, αλλά το αόρατο μελάνι με το οποίο γράφεται το παρόν και το μέλλον μας. Τίποτα δεν είναι tabula rasa. Και όλα συνιστούν ένα ατελές, ανοιχτό αρχείο που μιλάει περισσότερο για το τώρα, παρά για το παρελθόν.

H ιδέα της έκθεσης ξεκίνησε όταν ξεθάβαμε τα οικογενειακά φωτογραφικά μας αρχεία, και συνειδητοποιώντας τη γοητεία και την επιρροή που ασκούσαν πάνω μας. Ήταν σαν μαγικά καλειδοσκόπια, που φανέρωναν πτυχές όχι μόνο της δικής μας ζωής, αλλά και των περιόδων που προηγήθηκαν αυτής. Οι πρόγονοί μας έχουν περάσει πολέμους, χούντα, φτώχεια, μετανάστευση, ή ζούσαν σε εποχές που η θέση της γυναίκας ήταν προκαθορισμένη. Σίγουρα κοιτάζοντας τέτοιες φωτογραφίες, υπάρχει ένας βαθμός ταύτισης με την τωρινή προσωπική ζωή, αλλά και μια αίσθηση ότι το νήμα που μας ενώνει είναι εκεί, και δεν υπάρχουν μονάδες, παρά μόνο δεσίματα, σημεία ένωσης ενός πελώριου δικτύου αλληλένδετων ανθρώπων και ιστοριών. Είμαστε κοινωνικά όντα και αποκυήματα της ιστορίας μας πάνω από όλα”.

Ένα “ανοιχτό αρχείο με 10 κεφάλαια

Αυτό το «ανοιχτό αρχείο», όπως το ονομάζουν οι δημιουργοί του, χωρίζεται σε δέκα κεφάλαια (The Last Version, Chronos, Dream City, Denkraum, Logos, Pathos, Sacred & Profane, Pothos, Θάνατος, The Afterlife) και αναφέρεται σε δύο ανολοκλήρωτα πρότζεκτ του μοντερνισμού: το Passagen-Werk (1927-40) του Walter Benjamin, μια εργασία για την αστική ζωή στο Παρίσι του 19ου αιώνα αποτελούμενη από αυτούσια και σχολιασμένα παραθέματα, και το Bilderatlas Mnemosyne (1925-29) του Aby Warburg, μια οπτική εγκυκλοπαίδεια που αποσκοπούσε στην ενεργοποίηση της μνήμης και της φαντασίας του θεατή, καθώς και στην κατανόηση της «μεταθανάτιας ζωής της αρχαιότητας».

Η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης μάς ξεναγούν στα κεφάλαια αυτά λέγοντας: “Τα κεφάλαια δεν ακολουθούν αυστηρή εννοιολόγηση, ούτε καν τηρείται η σειρά τους στην έκθεση, επομένως σε αρκετά μεγάλο βαθμό λειτουργούν προσχηματικά, παραπέμποντας όμως και στα κεφάλαια ενός βιβλίου. Η αλήθεια είναι ότι αυτό το έργο, αρχικά ήταν να γίνει ένα και μοναδικό βιβλίο, το οποίο υπάρχει και μέσα στην έκθεση ως έκθεμα, μέσα σε προθήκη, όπου δεν μπορεί όμως κανείς να το ξεφυλλίσει, ενώ αυτό που βλέπουμε τελικά ως έκθεση είναι μια έκφανσή του, ένα ξεδίπλωμα του βιβλίου στο χώρο.

Το πρώτο κεφάλαιο είναι το Last Version, και παραπέμπει στην εργασία ζωής του Aby Warburg, ενός ιστορικού τέχνης, που προσπάθησε να αποτυπώσει την ιστορία της τέχνης από την αρχαιότητα μέχρι την Αναγέννηση, με έναν πολύ δικό του, ανορθόδοξο τρόπο, και αυτό ήταν ένα πρότζεκτ που δεν τελείωνε ποτέ. Για αυτήν την κυκλικότητα της εμπειρίας μας μιλάει και το κεφάλαιο Chronos ο οποίος βάζει έναν αστερίσκο στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και την σχετικότητά του.

Το Dream City συνιστά αναφορά σε ένα από τα κεφάλαια του Βάλτερ Μπένγιαμιν από τις Στοές του (μια ιδιαίτερη πραγματεία για τον μοντερνισμό και την πόλη του Παρισιού), αλλά για μας αποδίδει και τη σημασία της οργανωμένης κοινωνικής ζωής, όπως αποκρυσταλλώνεται μεταξύ άλλων και στην αρχιτεκτονική μιας πόλης, και συγκεκριμένα εδώ της Αθήνας.

Το Denkraum είναι επίσης όρος που προέρχεται από το έργο του Warburg και σημαίνει «πεδίο σκέψης». Αφορά την ιδεολογία, την αντίληψη που έχει ένας άνθρωπος για τα πράγματα, όπως χρωματίζει και χρωματίζεται από τα γεγονότα που βιώνει. Εδώ βλέπουμε ανθρώπους όπως τον Μαρξ ή την Ulrike Meinhof π.χ.

Ο Logos είναι ένα κεφάλαιο που δεν περιλαμβάνει καμία εικόνα, παρά μόνο αυτό που εμείς λέμε «υπερκείμενο», ένα μοντάζ από 28 λογοτεχνικά έργα διαφορετικών συγγραφέων που στην πλειοψηφία τους θα λέγαμε «κλασικούς», γιατί έχουν υπερισχύσει στον δυτικό κανόνα του 20ου αιώνα, αλλά και νεότερους.

Το Pathos αναφέρεται στο πάθημα. Εδώ βλέπουμε γεγονότα που είναι σκοτεινά και βίαια, τα συλλογικά μας τραύματα δηλαδή, που εμμένουν και μας στοιχειώνουν. Το Sacred & Profane μιλάει περισσότερο από τα άλλα κεφάλαια για την οικογένεια, το θεσμό και την καθημερινότητά της, την αποδιδόμενη ιερότητά της αλλά και τη βέβηλη πραγματικότητα της.

Ενώ ο Pothos είναι η φαντασίωση του άσβηστου έρωτα, αλλά και η βαθιά μας επιθυμία, η κινητήρια δύναμη που μας κρατάει ζωντανούς. Ο Θάνατος είναι το τέλος ή το πέρασμα προς το Afterlife (Επέκεινα). Θα λέγαμε ότι η φωτογραφία είναι ένα όχημα για αυτό το πέρασμα, προς την επιβίωση κάποιων πραγμάτων.”

Ο Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης και επιμελητής, αναφέρει στο σημείωμά του στην έκδοση που συνοδεύει την έκθεση:«Τα “Τεκμήρια Αναπνοής” είναι ένα κατεξοχήν αφομοιωτικό έργο. Δεν αναφέρεται σε τετελεσμένα γεγονότα. Έτσι, μια τραγωδία όπως αυτή στα Τέμπη, παρότι δεν περιλαμβάνεται στα εκτιθέμενα φωτογραφικά θραύσματα –που μνημονεύουν, μεταξύ άλλων, το περιβαλλοντικό έγκλημα στις Σκουριές Χαλκιδικής, την καταστροφική φωτιά στο Μάτι, τους πρόσφυγες που θαλασσοπνίγονται στη Μεσόγειο, τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και τις ταραχές του Δεκεμβρίου 2008 στην Ελλάδα, τη δικτατορία των συνταγματαρχών και τον Εμφύλιο–, κατά έναν περίεργο τρόπο αφομοιώνεται και στοιχειώνει την έκθεση. Και το ίδιο ισχύει και για άλλα γεγονότα του παρελθόντος ή του μέλλοντος, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν το ανοιχτό αρχείο της Βοργιά και του Φυσάκη. Ο θεατής καλείται να περιηγηθεί στα δέκα κεφάλαια της έκθεσης φτιάχνοντας με αυτές τις ετερόκλητες εικόνες μια πειστική συνάφεια, μια αφήγηση που να τον αφορά και με την οποία να ταυτίζεται».

Πόσο εύκολα ο θεατής μπορεί να δημιουργήσει το προσωπικό του αφήγημα περιηγούμενος στην έκθεση αυτή;

Οι δύο δημιουργοί εξηγούν: “Οι παλιές οικογενειακές φωτογραφίες έχουν κάτι κοινό. Περιβάλλονται από μια αύρα, όπως θα έλεγε και ο Μπένγιαμιν. Είναι πρόσωπα νεκρά ή από έναν άλλον χρόνο, που δεν υπάρχει πια. Έχουν την αίγλη αλλά και τη μελαγχολία του θανάτου. Κι έτσι, με έναν τρόπο, μιλούν και για το κοινό μας παρελθόν ως πεπερασμένα πλάσματα, αλλά που οι ρίζες μας και οι καταβολές μας εκτείνονται πολύ πιο πίσω από όσο μπορούμε να γνωρίζουμε. Από την άλλη, τα ιστορικά γεγονότα που αποτυπώνονται σε αυτήν την έκθεση αποτελούν κοινή μας μνήμη, όχι μόνο γιατί συνέβησαν στην Ελλάδα ή στην Αθήνα όπου βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή, αλλά και γιατί παρόλη την εντοπιότητα και τη χρονικότητά τους, παραπέμπουν και σε ανθρώπινες καταστάσεις που επαναλαμβάνονται διαχρονικά, όπως η αδικία, ο φασισμός, ο πόλεμος, ο φόβος – αλλά και ο πόθος, ο έρωτας, η ομορφιά, η επανάσταση. Θα θέλαμε να μπορούν οι θεατές να τοποθετούν και τις δικές τους ψηφίδες νοερά μέσα στο αφήγημα αυτό”.

Η μνήμη και το παρελθόν είναι η αναπνοή μας;

“Ναι, χωρίς μνήμη δεν μπορεί να υπάρξει ζωή, γιατί τότε θα ήμασταν άψυχοι. Στις τελετές των αρχαίων Αιγυπτίων ας πούμε, ο αέρας που εισχωρούσε στο σώμα του νεκρού πριν το μουμιοποιήσουν, του έδινε συμβολικά τη δύναμη να πλοηγηθεί στον κόσμο των νεκρών με γνώση και αξιοπρέπεια. Η πνοή αυτή είναι οι μνήμες μας, είναι οι πρόγονοί μας, τα τραύματά μας, είναι η ιστορία, που δεν πρέπει ούτε να εξιδανικεύουμε, ούτε να ξεχνάμε, γιατί το φάντασμά της πλανιέται πάντα από πάνω μας. Αυτές οι «πνοές», όταν ξορκίζονται, σταματούν να μας στοιχειώνουν, και μετασχηματίζονται σε ζωτική ύλη, για μια πιο πλήρη ζωή” απαντούν οι Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης.

Info

• 20 Απριλίου έως 17 Μαΐου 2023
• Αίθουσα Τέχνης – Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός (Πλ. Αγίου Γεωργίου, Καρύτση 8)
• Δευτέρα – Τετάρτη 11:00-15:00, Πέμπτη – Παρασκευή 11:00-20:00, Σάββατο 11:00-19:00, Κυριακή 11:00-15:00
• Είσοδος δωρεάν

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις