Η πρώτη μεγάλη ευρωπαϊκή αναδρομική έκθεση του Μενέλαου Καραμαγγιώλη είναι γεγονός

To Centre d’Art Contemporain Genève (Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης της Γενεύης) ανακοίνωσε την πρώτη μεγάλη, ευρωπαϊκή, αναδρομική έκθεση του Έλληνα καλλιτέχνη και σκηνοθέτη Μενέλαου Καραμαγγιώλη, με τίτλο “Re/member your House”, η οποία θα διαρκέσει από την 1 Νοεμβρίου έως τις 23 Δεκέμβρη 2023.

Η αναδρομική έκθεση εκτείνεται σε όλους τους ορόφους του κτιρίου φιλοξενώντας, στον τρίτο όροφο, πρόσφατα έργα και βίντεο εγκαταστάσεις του καλλιτέχνη και στο δεύτερο όροφο θα παρουσιάσει μέρος του συλλογικού και σε εξέλιξη έργου the AfroGreeks μαζί με την ομάδα Døcumantism, που σύστησε το 2009. Στο Cinema Dynamo του Κέντρου θα προβάλλεται, σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης, μια επιλογή ταινιών του από το 1989 έως σήμερα.

Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει ο Andrea Bellini, Διευθυντής του Centre d’Art Contemporain Genève και Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Biennale de l’Image en Mouvement.

Η αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να «ανήκει»

Με τον τίτλο “Re/member Your House”, o Μενέλαος Καραμαγγιώλης αναφέρεται στον Αμερικανό συγγραφέα και ακτιβιστή James Baldwin (1924-1987) και το χειρόγραφό “Remember This House”, το οποίο άφησε ημιτελές πριν από το θάνατό του το 1987.

Ο κοινωνικός σχολιασμός και ανάδειξη σύγχρονων προβληματισμών είναι διάχυτα στο καλλιτεχνικό έργο του Μενέλαου Καραμαγγιώλη: η αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου να «ανήκει» μέσα από κοινωνικά συμβόλαια όπως η «οικογένεια», η «ομάδα», το «έθνος», η «φυλή», αλλά και οι ατομικές και συλλογικές προκλήσεις που προκύπτουν από την βίαιη ακύρωση αυτής της συμμετοχικής διαδικασίας, όπως η «απομόνωση», η «διάκριση» και η «περιθωριοποίηση».

Στον τρίτο όροφο, η έκθεση Re/member Your House θα εξερευνήσει τη σύνθετη σχέση του Έλληνα καλλιτέχνη με την κινούμενη εικόνα, παρουσιάζοντας πρόσφατα βίντεο έργα και εγκαταστάσεις σε έναν χώρο που εκτείνεται σε περισσότερα από 500 τ.μ. Παράλληλα, θα πραγματοποιείται και η προβολή των ταινιών του στην κινηματογραφική αίθουσα Cinema Dynamo από το Rom, το J.a.c.e. Just Another Confused Elephant μέχρι τις νέες ταινίες του τα τελευταία 10 χρόνια.

Η πρακτική του Καραμαγγιώλη περιλαμβάνει ταινίες μυθοπλασίας, ντοκιμαντέρ, εικαστικά video installations και δημιουργικές κοινωνικές παρεμβάσεις, με βασικό ζητούμενο να φέρει στο προσκήνιο ιστορίες αφανών ηρώων της καθημερινότητας. Αυτές οι ιστορίες συχνά συνδέονται με τις αλλεπάλληλες κρίσεις που επηρεάζουν δραστικά τον κοινωνικό ιστό της Ελλάδας, αν και εντέλει αγγίζουν θέματα κοινά και γνώριμα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Οι ταινίες του Μενέλαου Καραμαγγιώλη διαδραματίζονται σε άγνωστα και δύσκολα προσβάσιμα τοπία γύρω από και μέσα στην Αθήνα, μια πόλη που ζωντανεύει μέσα από αξιοσημείωτες και απρόβλεπτες αφηγήσεις ηρώων, αλλά και από την μοναδική οπτική του.

Οι ταινίες του Καραμαγγιώλη καταγράφουν την πραγματικότητα με έναν τρόπο εξαιρετικά προσωπικό και ποιητικό, προσκαλώντας τους θεατές σε μια ενεργητική ανάγνωση και συμμετοχή προσδίδοντας ο καθένας το δικό του νόημα στις σκηνές που παρακολουθεί. Η εγγύτητα και η ενσυναίσθηση του καλλιτέχνη προς τους ήρωές του έχει τη δύναμη να μεταμορφώσει μια συνηθισμένη σκηνή σε μια μυσταγωγική εμπειρία.

Με μια καριέρα που μετρά τέσσερις δεκαετίες, ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης αποδεικνύει μέσα από το έργο του ότι η καταγραφή της πραγματικότητας μπορεί να είναι η αφετηρία για μια τέχνη σύγχρονη αλλά και διαχρονικά επίκαιρη. Μέσα από τη μοναδική πρακτική του και τους συνεχείς, πολυμεσικούς πειραματισμούς, ο καλλιτέχνης εξερευνά συστηματικά τη δύναμη του σινεμά στην κοινωνική σφαίρα, ενώ παράλληλα εμπνέει το κοινό να συνδεθεί δυναμικά με τις ταινίες του μέσα από μια ενεργή και διαδραστική σχέση.

Τιμώντας τη μνήμη του, ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης αφιερώνει ένα μέρος της ατομικής του έκθεσης στον κορυφαίο Έλληνα ζωγράφο και φίλο του Στέλιο Φαϊτάκη (1976-2023), με τον οποίο τούς συνέδεε η κοινή τους αγάπη για τη Βυζαντινή Τέχνη αλλά και μια αδιάκοπη αίσθηση κοινωνικής ευθύνης. Σε έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, θα εκτεθούν τέσσερα έργα τέχνης του Έλληνα ζωγράφου.

AfroGreeks

Μια εισαγωγή στο έργο the AfroGreeks και στην πρακτική της ομάδας Døcumatism θα παρουσιαστεί στον 2ο όροφο του Centre d’Art Contemporain της Γενεύης. To έργο the AfroGreeks είναι ένα συλλογικό πρότζεκτ σε εξέλιξη που θα παρουσιαστεί ως βίντεο εγκατάσταση μαζί με ζωντανές εκδηλώσεις, εργαστήρια, δημόσιους διαλόγους, κινηματογραφικές προβολές, συνεργασίες με τις κοινότητες κι άλλες δράσεις με στόχο να δώσει φωνή και βήμα έκφρασης στους “αόρατους” της Αθήνας που διεκδικούν να είναι Έλληνες αφρικανικής καταγωγής.

Το έργο ξεκίνησε το 2015 από την ομάδα Døcumatism και τον κινηματογραφιστή Μενέλαο Καραμαγγιώλη με δράσεις που οδήγησαν το 2019 σε ένα δηµόσιο διάλογο, στην Κυψέλη, για την Αφρικανική κοινότητα στην Αθήνα και μια αρχική εγκατάσταση που εκτέθηκε στη βιβλιοθήκη για μετανάστες «We Need Books» και στην Καθολική εκκλησία της οδού Επτανήσου με παράλληλες εκδηλώσεις από την Αφρικανική Κοινότητα. Στις δράσεις αυτές, η λέξη Αφρο-έλληνας χρησιμοποιήθηκε ευρέως, δημόσια, για πρώτη φορά -με ιδιαίτερη απήχηση στα social media – και άρχισε να υιοθετείται από νεαρούς/ές αφρικανικής καταγωγής.

Οι 200 περίπου Αφρο-έλληνες που πρωταγωνιστούν ως τώρα στα βίντεο της εγκατάστασης του έργου ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα, είναι περήφανοι για την καταγωγή τους, διεκδικούν το δικαίωµα να είναι καλλιτέχνες και πασχίζουν µε κάθε τρόπο να εκφραστούν. Η συμμετοχή τους στο συλλογικό έργο the AfroGreeks τούς δίνει ένα βήµα έκφρασης με στόχο να γίνουν ορατοί, να δηλώσουν πως είναι καλλιτέχνες σχηματοποιώντας μια ηχηρή αντίδραση ενάντια σε κάθε μορφής ρατσισμό μέσα από ένα έργο τέχνης στο οποίο συμμετέχουν δημιουργικά με κάθε τρόπο. Στόχος του έργου είναι να δημιουργηθεί ένα πλούσιο οπτικοακουστικό αρχείο και μια πρώτη αποτύπωση της ιστορίας της Αφρικανικής διασποράς στην Ελλάδα στον 20ο και 21ο αιώνα ως αναπόσπαστο μέρος του εθνικού αφηγήματος και της Ελληνικής ιστορίας.

Το έργο είναι ιδιαίτερης σημασίας για τους ήρωές του και για τους καλλιτέχνες που το δημιουργούν καθώς “αναγνωρίζονται” με καλλιτεχνικές διαδικασίες ως Έλληνες αλλά και ως καλλιτέχνες, παρουσιάζουν δημόσια τη δουλειά τους και συμμετέχουν σε ένα εργαστήριο που τους φέρνει σε επαφή με την ιστορία και το παρελθόν τους.  Ως δράση του έργου λειτουργεί και η «Ομάδα Κρούσης» που σε συνεργασία με κοινότητες και οργανώσεις μεσολαβεί για την επίλυση σε καίρια προβλήματα των ηρώων του έργου.

Η παρουσίαση των AfroGreeks στο Centre d’Art Contemporain Genève θα συνοδεύεται από ζωντανές in-situ εκδηλώσεις: συναυλίες, εργαστήρια, ανοιχτές συζητήσεις και ξεναγήσεις. Η έκθεση περιλαμβάνει μια εγκατάσταση πολλαπλών βίντεο, live events κι ένα αρχείο-εργαστήριο που θα παρουσιάζει την έρευνα της  Døcumatism για την Αφρικανική διασπορά στην Ελλάδα. Την επιμέλεια αλλά και τον συντονισμό των ζωντανών δράσεων του έργου the AfroGreeks στο Κέντρο επιμελείται η Grace Chimela Eze Nwoke, Ελληνίδα ανθρωπολόγος και performer νιγηριανής καταγωγής, ενεργό μέλος της ομάδας Døcumatism.

Μενέλαος Καραμαγγιώλης – Με πρωταγωνιστές αντιήρωες

O Μενέλαος Καραμαγγιώλης ζει στην Αθήνα και κάνει κινηματογραφικές, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές ταινίες και βίντεο εγκαταστάσεις με πρωταγωνιστές αντιήρωες και ιστορίες που ακυρώνουν τα σύνορα και τα στερεότυπα λειτουργώντας ως βασικό εργαλείο διαλόγου και κοινωνικής παρέμβασης. Οι ταινίες του προβάλλονται και έχουν βραβευτεί διεθνώς, όπως το ντοκιμαντέρ ROM (1989) που έχει χαρακτηριστεί «το  turning point του ελληνικού ντοκιμαντέρ» και «ένα αριστούργημα κλασσικό στην ιστορία του σινεμά», οι ταινίες μυθοπλασίας BLACK OUT (p.s. RED OUT) (1998), «η πρώτη γνήσια μεταμοντέρνα ελληνική ταινία», και το J.A.C.E. – Just Another Confused Elephant (2012), που συμμετείχε σε 52 διεθνή φεστιβάλ (TIFF Toronto International FilmFestival, Thessaloniki International Film Festival, κ.α.) και απέσπασε έντεκα διεθνή βραβεία.

Επίσης, ο Μενάλαος Καραμαγγιώλης δημιούργησε και τα πρώτα ελληνικά διαδραστικά ντοκιμαντέρ με τίτλο Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους  (12 ταινίες μεγάλου μήκους, 180 ταινίες μικρού μήκους). Είναι επίσης ιδρυτής και ενεργό μέλος της ομάδας Documatism, μιας ομάδας καλλιτεχνών, εκπαιδευτικών, ερευνητών και κινηματογραφιστών που προσπαθούν να βρουν λύσεις και να ευαισθητοποιήσουν για κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα μέσω της δύναμης της κινηματογράφησης. Η ομάδα έχει έδρα τη γειτονιά της Κυψέλης (μια γειτονιά που χαρακτηριζόταν ως «γκέτο» τα τελευταία 20 χρόνια) και οι καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει έχουν μετατρέψει τη γειτονιά αυτή σε ένα πειραματικό πολιτιστικό σημείο ενδιαφέροντος. Αυτή τη περίοδο ετοιμάζει εγκαταστάσεις βίντεο και ζωντανές εκδηλώσεις στα συλλογικά έργα σε εξέλιξη the AfroGreeks και Greekies. Οι βίντεο εγκαταστάσεις του έχουν εκτεθεί στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), τη Biennale της Βενετίας, την γκαλερί  Rodeo, το Centre d’Art Contemporain στην Γενεύη (mini retrospective), το Haus N Athen, την Serpentine στο Λονδίνο κ.α.

Σχετικά με τη Døcumatism

Η ομάδα Døcumatism δραστηριοποιείται από το 2009 και αποτελείται από κινηματογραφιστές, εικαστικούς καλλιτέχνες, κοινωνιολόγους, εκπαιδευτικούς, επιμελητές τέχνης, ιστορικούς, δημοσιογράφους, οι οποίοι, με αφετηρία την κινούμενη εικόνα και το ντοκουμέντο, οργανώνουν καλλιτεχνικές δράσεις και δημόσιους διαλόγους πάνω σε κρίσιμα κοινωνικά θέματα με στόχο την εξερεύνηση αόρατων κι δυσπρόσιτων τοπίων (όπως φυλακές, καταυλισμούς, κ.α.) και τη δρομολόγηση πιθανών λύσεων κάνοντας τους «αόρατους», ορατούς. Η αληθινή δύναμη του ντοκουμέντου μπορεί να γίνει μια ουσιαστική αφετηρία για μια τέχνη επίκαιρη με δημιουργικές κοινωνικές παρεμβάσεις: έξω από τα περιοριστικά όρια των γκαλερί και των μουσείων που θα εξασφαλίζει την ενεργή συμμετοχή των ίδιων των ηρώων στο τελικό αποτέλεσμα χωρίς να τους αντιμετωπίζει μόνο ως υποκείμενα αποτύπωσης. Μέσα από καλλιτεχνικές δράσεις και ταινίες με πρωταγωνιστές αντι-ήρωες και ιστορίες που καταργούν τα σύνορα και τα στερεότυπα, η ομάδα Døcumatism καθιστά την κινηματογραφική τέχνη λειτουργικό εργαλείο για όσους ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας. Στόχος της ομάδας είναι η διάδραση και η αλληλεπίδραση μεταξύ των καλλιτεχνών-μελών, των πρωταγωνιστών αλλά και των θεατών εστιάζοντας κάθε φορά και σε ένα καίριο κοινωνικό θέμα. Κάθε στάδιο δημιουργίας μιας καλλιτεχνικής δράσης – από την έρευνα και την προετοιμασία μέχρι την παραγωγή και την παρουσίαση της -, λειτουργεί κι ως ένα αυτόνομο σύστημα ενεργοποίησης ευρύτερων συζητήσεων που βάζει τον in-situ θεατή ταυτόχρονα και στη θέση του αυτόπτη μάρτυρα. Το αρχείο της Døcumatism είναι προσβάσιμο σε καλλιτέχνες, φοιτητές, ακαδημαϊκούς, ιστορικούς ή κάθε ενδιαφερόμενο που επιθυμεί να συλλέξει στοιχεία σχετικά με τα κοινωνικά θέματα που προκύπτουν από τις καλλιτεχνικές δράσεις της ομάδας.

Σχετικά με τη Grace Chimela Eze Nwoke

Μέλος της ομάδας Døcumatism, η Grace Chimela Eze Nwoke (γεν. 1994) είναι Ελληνίδα κοινωνιολόγος και performer, νιγηριανής καταγωγής. Πρόσφατα ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και συνεχίζει την έρευνά της σχετικά με την Αφρικανική διασπορά στην Αθήνα. Ως μέλος της ομάδας Døcumatism, είναι υπεύθυνη για την έρευνα των θεμάτων αλλά και τον συντονισμό της ομάδας και, μαζί με τον Μενέλαο Καραμαγγιώλη, ασχολείται με τη διοργάνωση των ζωντανών εκδηλώσεων του έργου the AfroGreeks. Εκτός από τα live events, έχει επίσης διοργανώσει δημόσιες συζητήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα αλλά και προγράμματα ανταλλαγής.

Μέσα από δημιουργικές καλλιτεχνικές περφόρμανς, η Grace Chimela Eze Nwoke ανασύρει θέματα που αφορούν τη συμπερίληψη, την ορατότητα αλλά και την ενδυνάμωση των αφρικανικών κοινοτήτων. Μέχρι σήμερα, έχει διοργανώσει εκδηλώσεις σε συνεργασία με δήμους και περιφέρειες, κυβερνητικούς θεσμούς, αλλά και πολιτιστικούς οργανισμούς. Παράλληλα, είναι μέλος της θεατρικής ομάδας Vice Versa, συν-ιδρύτρια της ομάδας Bantu Dancers, αλλά και ενεργό μέλος της Αφρικανικής Πολιτιστικής Κοινότητας Vana Ba Afrika και του Πολιτιστικού Κέντρου Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA.