Μια ξενάγηση στο Ωνάσειο Νοσοκομείο που έχει γεμίσει με έργα τέχνης

Τα έργα τέχνης στην αίθουσα αναμονής στο ισόγειο του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου ενίσχυσαν την άποψή μας ότι η τέχνη, όπου και να τη συναντήσουμε, έχει μια διάσταση παρηγορητική και αν μη τι άλλο δίνει μια αίσθηση ανθρωπιάς και γαλήνης στον δημόσιο χώρο.

Τέχνη σε ένα νοσοκομείο; Σε πρώτη ανάγνωση ίσως μοιάζει παράδοξο και περιττό, όμως πολλές είναι οι μελέτες που καταγράφουν την θετική επίδραση της Τέχνης όχι μόνο στους ασθενείς και τους συγγενείς τους, αλλά και στους επαγγελματίες υγείας.

Στο Ωνάσειο, η υγεία άγει παράλληλους βίους με τον πολιτισμό. Επισκέπτες, εργαζόμενοι και ασθενείς που μετακινούνται στους χώρους του νοσοκομείου στη Συγγρού “συναντούν” σύγχρονα έργα Ελλήνων καλλιτεχνών από διαφορετικές γενιές, που βρίσκονται διάσπαρτα στους χώρους του.

Συνολικά τρία νέα έργα του εικαστικού Γιάννη Βαρελά (δύο στο ισόγειο και ένα στον 7ο όροφο) παρουσιάστηκαν σε ένα περιπατητικό press tour το πρωί της Δευτέρας και η βόλτα μας στους ορόφους Ωνάσειου μας έκανε να σκεφτούμε πως η τέχνη ανήκει στον δημόσιο χώρο. Και είναι υπέροχο να μπορεί ανά πάσα στιγμή να την απολαύσει ο καθένας μας σε μια ανύποπτη στιγμή της καθημερινότητάς του.

Τέχνη ίσον ελπίδα και δύναμη

Η ξενάγηση από την Onassis Collection coordinator Άρτεμις Παλάσκα ξεκινά από τον προθάλαμο της εισόδου, όπου βλέπουμε την Προτομή του Ιπποκράτη του Γεωργίου Μπονάνου. Δίπλα του ο Γιάννης Παππάς έχει σμιλεύσει σε μάρμαρο τον όρκο του Ιπποκράτη. Ακριβώς απέναντι βρίσκονται οι “Θώρακες XXIII & XVI no 2”, η “Πανοπλία VII B” και το “Άλογο LXXV” της Αλεξάνδρας Παπαθανασιάδη.

Έργα που “πατούν” με συνέπεια πάνω στους τρεις βασικούς πυλώνες του Ιδρύματος Ωνάση: την υγεία, τον πολιτισμό και την εκπαίδευση. “Η βασική αρχή του Ιδρύματος είναι ο άνθρωπος και όπως θα δείτε σχεδόν όλα τα έργα τέχνης εδώ έχουν επίκεντρο την ανθρώπινη φύση” μας λέει η Άρτεμις Παλάσκα υπογραμμίζοντας ότι οι πανοπλίες και το άλογο της Παπαθανασιάδη συμβολίζουν “τη δύναμη σε έναν χώρο που όλοι τη χρειάζονται”.

Περπατώντας στο λόμπι δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την επιβλητική κεντρική οκτάεδρη ράβδο του Ασκληπιού σε σχήμα σταυρού, με ένα φίδι να διακρίνεται στις πλευρές της. Πρόκειται για ένα έργο του 1992 που ανατέθηκε στον Γιάννη Παππά κατά τα εγκαίνια του νοσοκομείου. “Το φίδι αναδύεται από κάτω προς τα πάνω, από τη νύχτα, στη μέρα από το θάνατο προς τη ζωή, συμβολίζοντας το πνεύμα της ανανέωσης” μας λέει η Α.Παλάσκα, διασχίζοντας το λόμπι του νοσοκομείου που είναι γεμάτο ανθρώπους που ψάχνουν πληροφορίες ή … περιμένουν.

Στο βάθος το ζωγραφικό έργο Snooze (2023) του Γιάννη Βαρελά απεικονίζει ακριβώς όσους περιμένουν! Ανθρώπους, σε ένα άχρονο τοπίο, χωρίς πρόσωπο. Άλλοι κοιτάζουν προς το μέρος του θεατή, άλλοι φαίνεται να συνομιλούν μεταξύ τους και άλλοι υπνοβατούν. Ακριβώς δίπλα βλέπουμε το πιάνο, το οποίο είναι κομμάτι του Ωνασείου Νοσοκομείου και αρκετός κόσμος κάθεται και παίζει σαν αποσυμπίεση από μια δύσκολη στιγμή. Το βλέμμα μας πέφτει ακριβώς δίπλα στο εξάμετρο γλυπτό  “Face”, επίσης του Γ.Βαρελά – ένα πρόσωπο που σχηματίζεται μονοκοντυλιά, σαν τα αυθόρμητα ανθρωπάκια που ζωγραφίζουμε στο χαρτί ενώ μιλάμε στο τηλέφωνο.

Ο ίδιος ο καλλιτέχνης μας είπε ότι τα έργα έγιναν με πολύ σεβασμό, για να τοποθετηθούν σε έναν χώρο που οι άνθρωποι έχουν αγωνίες και έρχονται να λύσουν το πρόβλημα της υγείας τους. Ήταν κύριο μέλημά του τα έργα να μην είναι “επιθετικά” και να γίνουν, όσο το δυνατόν, αποδεκτά ακόμα και από εκείνους που πιθανότατα δεν θα τους αρέσουν.

“Προσπάθησα με έναν τρόπο τα χρώματα και η διάσταση των έργων να είναι όσο πιο οικεία μπορούν να γίνουν για τον άνθρωπο”. “Για το Snooze σκέφτηκα ότι όταν οι άνθρωποι περιμένουν, τα πράγματα έρχονται πολύ κοντά και διαστέλλονται. Κοιτώντας το παντελόνι σου η τσάκιση μπορεί να αρχίσει να γίνεται λόφος ή ένας λεκές να γίνεται λίμνη. Το πολύ κοντινό γίνεται αχανές”.  Για το  “Face” από την άλλη: “Μια μονοκοντυλιά ίσως είναι η υποσυνείδητη προσπάθεια να κατανοήσουμε την κατάσταση μαθαίνοντας νέα ή ακούγοντας τα νέα κάποιου άλλου, μια καταγραφή του υποσυνείδητου στο χαρτί. Να ευχηθούμε ότι όλα θα πάνε καλά. Σαν ένα ξόρκι προς την ευκταία εξέλιξη των πραγμάτων”.

Στο ισόγειο είδαμε επίσης το εξαιρετικό έργο του Κώστα Τσόκλη “Χωρίς Τίτλο”( 1981), ενώ στον 6ο όροφο η «Σύνθεση» του Γιώργου Ζογγολόπουλου στέκει μπροστά από ένα παράθυρο με θέα στο Φάληρο.

Στον 7ο όροφο βλέπουμε τους «Κύβους» της Χριστίνας Μόραλη και την «Ανθρώπινη φιγούρα» του Παύλου Διονυσόπουλου, ενώ μαθαίνουμε ότι στα γραφεία της διοίκησης βρίσκονται τα υπόλοιπα έργα της συλλογής του Ιδρύματος Ωνάση.

Την προσοχή βέβαια στον 7ο όροφο αιχμαλωτίζει κυρίως η “διαδρομή” του Γιάννη Βαρελά, ένα έργο που το… πατάμε καθώς είναι “εγκιβωτισμένο” στο τσιμέντο του δαπέδου. Στο έργο “The Path”, το τρίτο νέο έργο της ανάθεσης στον εικαστικό, ο Βαρελάς έχει δημιουργήσει σχέδια που παραπέμπουν σε πλάσματα τη φύσης, μικροοργανισμούς ακόμα και σε ανθρώπινα όργανα. Εδώ πατούν οι εργαζόμενοι για να πάνε από γραφείο σε γραφείο ή και οι επισκέπτες του Ωνασείου και ανακαλύπτουν διαφορετικές οπτικές του έργου ανάλογα με το σημείο από όπου κοιτάζουν.

Ενσωματωμένο εντός του τσιμεντένιου δαπέδου του και των αιθουσών «Στέλιος Παπαδημητρίου» και «Απόστολος Ζαμπέλας», με συνολικό εμβαδό 466 τετραγωνικά μέτρα, το σχέδιο ενώνεται με τα υλικά στοιχεία του χώρου και γίνεται ένα με αυτόν.

Ο καλλιτέχνης εξηγεί: “Σκέφτηκα ότι θα ήταν ωραίο να σχεδιάζαμε κάτι στο πάτωμα, μια διαδρομή που ανάλογα με το πώς την περπατάς, σου αποκαλύπτει διάφορα πρόσωπα, εικόνες και φαινόμενα. Ήταν αρκετά δύσκολο (κατασκευαστικά) αλλά έγινε. Νομίζω ότι έχει νόημα σε ένα νοσοκομείο, να φιλοξενεί και να διαμορφώνει χώρους που η τέχνη είναι κυρίαρχη, όποιας μορφής και να είναι”.

Παρούσα στην ξενάγηση η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου, που υπογράμμισε τον ανθρωποκεντρικό ρόλο της τέχνης στο πλαίσιο του νοσοκομείου. Τα έργα σε αυτόν τον χώρο απευθύνονται στους ασθενείς και στους δικούς τους ανθρώπους, αλλά και σε όσους εργάζονται και “ζουν” το νοσοκομείο σε στιγμές κούρασης, εφημερίας ή και αντιμετώπισης πολύ συγκινητικών περιστατικών. “Εμείς έτσι κι αλλιώς στη Στέγη ως γνωστόν διαχειριζόμαστε ζητήματα καρδιάς. Δηλαδή φέτος όλη η χρονιά έχει να κάνει με τις σχέσεις” είπε η κ. Παναγιωτάκου τονίζοντας όμως ότι: “Εδώ δεν είναι Στέγη” και η παρέμβαση στο νοσοκομείο όπως και σε κάθε δημόσιο χώρο πρέπει: “να έρχεται εντελώς φυσικά, λαμβάνοντας πάντα υπόψη ότι δεν μας ανήκει”. “Δεν ξέρω αν η τέχνη θεραπεύει, αλλά παρηγορεί” είπε ολοκληρώνοντας η κ. Παναγιωτάκου.

“Ένα σύγχρονο Ασκληπιείο”

Στο πλαίσιο της ξενάγησης πήραμε και μια ιδέα για την αρχιτεκτονική σπουδαιότητα του νοσοκομείου, από τον καθηγητή Παθολογίας-Νεφρολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και Πρόεδρο του Ωνασείου, Ιωάννη Μπολέτη, ο οποίος παρομοίασε το Ωνάσειο με ένα σύγχρονο Ασκληπιείο, όπου οι ασθενείς αντιμετωπίζονται ολιστικά, με την ευρύτερη και πιο ουσιαστική έννοια της λέξης “φροντίδα”.

Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, μας υπενθύμισε ότι η επόμενη χρονιά είναι σημαντική για το Ωνάσειο, καθώς είναι τα 50 χρόνια από τον θάνατο του Αριστοτέλη Ωνάση, αλλά και τα 30 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του Ωνάσειου Νοσοκομείου. Η νέα πτέρυγα του νοσοκομείου θα εγκαινιαστεί προς το δεύτερο τρίμηνο της επόμενης χρονιάς. Ο κ. Παπαδημητρίου τόνισε τον δημόσιο χαρακτήρα του νοσοκομείου – που εξυπηρετεί 70.000 ασθενείς τον χρόνο – σε έναν χώρο που “η τέχνη και η υγεία υπηρετούν η μία την άλλη” και που τα έργα τέχνης είναι διαθέσιμα σε όλους και όχι κρυμμένα σε ιδιωτικές συλλογές.

Τέλος ο γενικός διευθυντής του Ωνάσειου Νοσοκομείου Παναγιώτης Μινογιάννης υπερθεμάτισε ότι αν και έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε τα νοσοκομεία σαν χώρους επιστήμης, η φροντίδα του ασθενούς δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο εκεί. Η ολιστική αντιμετώπιση ενός ασθενή και των οικείων του είναι δείγμα πολιτισμού. Και αυτό ήταν το μήνυμα όλης της ξενάγησης. Τελικά όλα αυτά τα έργα μεταφέρουν ένα ισχυρό μήνυμα αισιοδοξίας, αποδεικνύοντας ότι ο πολιτισμός δεν συνοδεύει απλώς τη ζωή – την αναγεννά.

Onassis Collection – Η Συλλογή

Πέρα από το Ωνάσειο, έργα της Onassis Collection φιλοξενούνται στο κτίριο της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, στο Αρχείο Καβάφη, καθώς και στους χώρους των γραφείων του Ομίλου Ωνάση.

Η Συλλογή περιλαμβάνει ζωγραφικούς πίνακες, γλυπτά, φωτογραφίες, χαρακτικά, διακοσμητικά αντικείμενα, εγκαταστάσεις και ψηφιακά έργα που χρονολογούνται από το 1600 μέχρι σήμερα και δημιουργούς από τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο και τον Θεόδωρο Πουλάκη μέχρι τον Γιάννη Βαρελά και τη Λουκία Αλαβάνου.

Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες διαφορετικών περιόδων, γενεών και τεχνοτροπιών συγκεντρώνονται κάτω από την ίδια στέγη, δημιουργώντας ένα ανοιχτό αφήγημα που χαρακτηρίζεται από πολυσυλλεκτικότητα, συμπερίληψη και μη γραμμικότητα. Ο Γιανούλης Χαλεπάς συναντά τον Auguste Rodin, ο Στέλιος Φαϊτάκης τον Φώτη Κόντογλου, ο Κωνσταντίνος Παρθένης τον Ηλία Παπαηλιάκη, ο Λουκάς Σαμαράς τον Bob Wilson και ο Γιάννης Κουνέλλης την Etel Adnan.