Ο Πικάσο και η χαρά της ζωής στο Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας

«Ο Πικάσο στην Κρήτη: η χαρά της ζωής» είναι ο τίτλος της νέας περιοδικής έκθεσης που φιλοξενείται στο Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας από σήμερα, 5 Ιουλίου έως τις 20 Οκτωβρίου 2024.

Η έκθεση εστιάζει στη μυθολογία της Κρήτης και τη χαρά της ζωής, το ζωικό στοιχείο και το στοιχείο της φύσης, αφορμώμενη από τα κεραμικά δημιουργήματα, τα σχέδια και τα χαρακτικά του Πάμπλο Πικάσο. Παρουσιάζονται 24 αρχαία έργα του Μουσείου αρχαίας Ελεύθερνας και 62 σύγχρονα έργα του καλλιτέχνη.

Τα έργα της κρητικής αρχαιότητας «συνομιλούν» με τα σύγχρονα έργα, υποδεικνύοντας κοινά εικονογραφικά στοιχεία και θέματα.

Οι θεματικές ενότητες της έκθεσης είναι οι ακόλουθες:

1.  Μινώταυρος (Εισαγωγή)
2. Απεικονίσεις ζώων (πτηνών, κριών, ταύρων)
3. Πάνας – ζώα
4. Λυσιστράτη
5. Αποκάλυψη
6. Χορός
7. Κλωντ
8. Σχέδια με ταύρο, πιάτα με Φαύνους, πιάτα με ταύρο/Μινώταυρο, πλακίδια και έργα με Φαύνους, Πάνες και θέματα της χαράς της ζωής.

Ένας καλλιτέχνης όπως ο Πάμπλο Πικάσο, που αγαπούσε τη ζωή, δεν θα μπορούσε παρά να αγαπά ιδιαίτερα και την Κρήτη. Όπως άλλωστε είπε ο καθηγητής και γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης Νικόλαος Σταμπολίδης “η Παλόμα Πικάσο, σημερινή διευθύντρια του Ιδρύματος που φέρει το όνομα του πατέρα της, βεβαιώνει πως ο μέγας ζωγράφος θα έβρισκε πως το έργο του θα ταίριαζε στην Ελεύθερνα: σε ένα βουκολικό τοπίο, στη σκιά του Ψηλορείτη”.

Η πηγή έμπνευσης του Πάμπλο Πικάσο

Κατά τη διάρκεια της μακράς και παραγωγικής πορείας του, ο Πικάσο εμπνεύστηκε από μια μεγάλη ποικιλία πηγών, τις οποίες διαρκώς προσάρμοζε και επεξεργαζόταν. Η κλασική παράδοση πρόσφερε στον Ισπανό ζωγράφο ένα λεξιλόγιο ατελείωτων δυνατοτήτων προς χειρισμό και τροποποίηση.

Σημαντική μεταξύ αυτών των πηγών υπήρξε η αρχαία Ελλάδα, με τη διαχρονική μυθολογία και την πλουσιότατη εικονογραφία της. Από την εποχή ακόμα που αντέγραφε γύψινα εκμαγεία αρχαίων γλυπτών, ο Πικάσο γοητεύτηκε από διάφορα θέματα της ελληνικής μυθολογίας, θέματα που διασκεδάζουν το τετριμμένο ή που δηλώνουν τις συγκρουόμενες παρορμήσεις του ανθρώπου.

Ανάμεσα σε αυτά, ο Μινώταυρος, διονυσιακό πλάσμα, μισός άνθρωπος και μισός ζώο, αναδείχτηκε σε σύμβολο των σκοτεινότερων πτυχών της ανθρώπινης ψυχής και του παραλογισμού του πολέμου.

Ταυτόχρονα, στο έργο του αναδύθηκε και μια άλλη εικόνα της Ελλάδας, μια εικόνα ειρηνική, στην οποία αρχαία θέματα και μύθοι οδηγούν στο εξιδανικευμένο όραμα μιας διαχρονικής Αρκαδίας, όραμα που ο Πικάσο επεξεργάστηκε σε γλυπτά και κεραμικά μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα έργα αυτά, ωστόσο, σε αντίθεση με άλλα πρωιμότερα, δεν έχουν την ίδια στενή σχέση με την ελληνική μυθολογία.

Αντίθετα, επινοεί μια εικονική ή φανταστική αρχαιότητα. Στο χωριουδάκι Vallauris, στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και στη δεκαετία του 1950, δημιουργεί ένα εντυπωσιακό σύνολο έργων κεραμικής, τα οποία αφενός παραπέμπουν σε ένα γενικευμένο μυθικό παρελθόν αφετέρου αντλούν από διαχρονικές εικόνες, όπως φαύνους, πουλιά, μουσικούς κλπ.

Η Έκθεση

Ο Νίκος Σταμπολίδης αναφέρει χαρακτηριστικά στα κείμενα του καταλόγου πως “μέσα σε αυτό το ειδυλλιακό τοπίο, εκεί που ο αρχαιολόγος τέμνει το σώμα της γης, ως άλλος χειρουργός, σε χώρο και χρόνο, εκεί που ανάμεσα στα ελαιόδεντρα και τα αμπέλια, τις χαρουπιές, τα πλατάνια και τα κυπαρίσσια, τα αστυράκια και τα αρωματικά βότανα αναδύεται σιγά σιγά -40 χρόνια φέτος- η αρχαία πόλη της Ελεύθερνας, εκεί που η αρχαιολογική σκαπάνη φέρνει στο φως και εικονογραφεί του στίχους του Ομήρου από τη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας με έθιμα ταφής σαν αυτά της καύσης των πριγκίπων πολεμιστών, όπως του Πατρόκλου, εκεί όπου ο μύθος και η ιστορία συμπλέκονται αρμονικά και τα επάλληλα στρώματα από τον παγανισμό φέρουν επάνω τους καινούριες θρησκείες με χριστιανικές βασιλικές, το Μουσείο του αρχαιολογικού χώρου της Ελεύθερνας ήταν ο ιδανικός χώρος για τη δημιουργία της έκθεσης με έργα του Πικάσο, όχι μόνο στη μικρή Αίθουσα των περιοδικών Εκθέσεων αλλά και μέσα στις προθήκες με τις αρχαιότητες κατά ενότητες και θέματα και έργα του μεγάλου ζωγράφου που συνάδουν με αυτές.

Πρόκειται για 62 πικασικά έργα, κεραμικά, ζωγραφικά, μικρά γλυπτά ‘παραδείγματα’ (boccetti), σχέδια και χαρακτικά μέσα και έξω από προθήκες, τοποθετημένα σε αγαστή συνομιλία με τις αρχαιότητες σε βάθρα και στηρίγματα ή κρεμασμένα σε τοίχους.

Στο βαθύ πράσινο χρώμα της ελιάς που έχουν οι προθήκες του Μουσείου της αρχαίας Ελεύθερνας συνταίριαξε το καστανό του χρώματος της γης και το γαλάζιο των ουρανών, το αγαπημέ- νο χρώμα του Πικάσο για να θυμηθούμε τη ‘γαλάζια’ περίοδο του έργου του, για να ξεχωρίζουν άνετα τα μοντέρνα έργα, έτσι ώστε να δημιουργούν μαζί την αρχέγονη τριάδα, γη- φύση- ουρανός, αυτήν την αναλλοίωτη, όπως την ήξεραν και τη ζούσαν οι άνθρωποι και τη συνεχίζουν της υφηλίου οι τυχεροί προνομιούχοι, όσοι γνωρίζουν να ζουν και να δημιουργούν”.

Η έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είχαν παρουσιαστεί το 2020 υπό τον τίτλο «Πικάσο και Αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός» εξήντα οκτώ σπάνια κεραμικά και σχέδια του Πικάσο με πτηνά, τετράποδα και θαλάσσια όντα, ανθρώπινες μορφές, μυθολογικά ή μειξογενή όντα (Κένταυρος-Μινώταυρος) και άλλα έργα εμπνευσμένα από αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες.

«Συνομίλησαν» θεματικά με εξήντα επτά αρχαιότητες, δημιουργώντας έναν ακόμη Θεϊκό Διάλογο μεταξύ της αρχαίας ελληνικής και της μοντέρνας τέχνης.
Είχε δοθεί και τότε βάρος στα σχέδια και τα κεραμικά του, που συνδέονται με την αρχαιότητα και αντλούσαν έμπνευση σε μεγάλο βαθμό από έργα του κρητομηκυναϊκού και του ελληνικού κόσμου και γενικότερα από τους πολιτισμούς της λεκάνης της Μεσογείου.