“Οι ιστορίες της ζωής μας” γίνονται καταφύγιο: Ένα queer αρχείο που σε αφορά στο ΕΜΣΤ

“Οι ιστορίες της ζωής μας” είναι μία φράση από μόνη της φορτισμένη και γεμάτη εικόνες και συμβολισμούς. Σε κάθε ηλικία και σε κάθε φάση της ζωής υπάρχουν αυτές “οι ιστορίες” – γεμάτες μικρούς θριάμβους και ανυπολόγιστες ήττες – που είναι άξιες καταγραφής.

Για την αφρικανική κολεκτίβα NEST – την οποία γνωρίσαμε μέσα από την μεγάλης κλίμακας υπαίθρια εγκατάσταση “Return to Sender” στο πάρκο του ΚΠΙΣΝ –  οι ‘ιστορίες της ζωής μας’ φέρουν ένα παγκόσμιο μήνυμα, ένα μήνυμα που μας αφορά όλους.

Η κολεκτίβα NEST, με έδρα το Ναϊρόμπι της Κένυας, ιδρύθηκε το 2012 και το έργο των αυτοδίδακτων μελών της περιλαμβάνει ποικίλες δράσεις κινηματογράφου, μουσικής, μόδας, εικαστικές τέχνες και λογοτεχνία. Η βασική θεματική της κολεκτίβας, που μάχεται για ένα καλύτερο μέλλον με ίσα δικαιώματα, είναι η διερεύνηση της ταυτότητας. Τι σημαίνει να είσαι μαύρος, queer και να ζεις στην Αφρική;

Τα μέλη της NEST απαντούν στο ερώτημα δημιουργώντας την επιτόπια εγκατάσταση  “Stories of Our Lives: in Search of Queer Sanctuaries” (Ιστορίες της ζωής μας: σε αναζήτηση queer καταφυγίων), μια έκθεση που δημιουργήθηκε ειδικά για το ΕΜΣΤ και θα εγκαινιαστεί το πλαίσιο του τριήμερου φεστιβάλ Modern Love (29/10-1/11).

Η έκθεση γεννήθηκε μέσα από τη μακροχρόνια εμπλοκή της κολεκτίβας NEST με την queer κοινότητα της Κένυας, και ενώ η διεπιστημονική κολεκτίβα έχει γίνει μάρτυρας της βίαιης, απαξιωτικής μεταχείρισης που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν οι Αφρικανικές non-binary κοινότητες.

Συναντήσαμε τον εκπρόσωπο της καλλιτεχνικής ομάδας NEST, Sunny Dolat, στο ευήλιο cafe του ΕΜΣΤ για να μας μιλήσει για την έκθεση, αλλά και για το φιλμ “Stories of Our Lives”. Μια ταινία- ανθολογία που βασίζεται σε αληθινές ανθρώπινες ιστορίες για την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα της Κένυας, και θα προβληθεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα (29/10 στο ΕΜΣΤ).

Ο Sunny Dolat βρίσκεται σε έναν δημιουργικό πυρετό, καθώς όπως μας λέει είναι η πρώτη φορά που όλο το έργο της κολεκτίβας θα συγκεντρωθεί αναδρομικά και θα παρουσιαστεί σε έναν χώρο. Είναι σαν να “ξαναδιαβάζεις” τα έργα 11 ετών από την αρχή και να βρίσκεις νέους τρόπους διασύνδεσης και παρουσίασης των νοημάτων τους.

Οι ιστορίες της ζωής μας, αστείες και τραγικές

Η συζήτησή μας ξεκινάει με το βασικό όραμα πίσω από την έκθεση και την ταινία “Stories of Our Lives”, που αποτελεί και την προμετωπίδα της κολεκτίβας.

“Εδώ βρισκόμαστε στη δεύτερη φάση παρουσίασης του έργου μας και η έκθεση που στήνουμε λέγεται ‘Ιστορίες της ζωής μας: σε αναζήτηση queer καταφυγίων. Ουσιαστικά ανοίγουμε την πόρτα στο κοινό να δει όλο το queer αρχείο μας, δουλειά που συγκεντρώνουμε σαν δημιουργική ομάδα για περισσότερα από 10 χρόνια. Το σημαντικότερο σημείο στην ιστορία της κολεκτίβας ήταν όταν αποφασίσαμε να υλοποιήσουμε το project “Stories of Our Lives” το 2013, το οποίο γεννήθηκε σαν αποτέλεσμα πολλών αναζητήσεων.

[Ήταν η χρονιά που η Ουγκάντα ψήφισε τον νόμο-βδέλυγμα κατά της κοινότητας των ΛΟΑΤΚΙ -γνωστό και ως “Kill the Gays bill”- που είχε ξεκινήσει επιβάλλοντας τη θανατική ποινή και κατόπιν την ισόβια κάθειρξη. Σύμφωνα με τους υπέρμαχους του νομοσχεδίου, όπως μας είχε πει ο Sunny Dolat, το queerness δεν είναι στοιχείο… αφρικανικό. Τότε η κολεκτίβα αποφάσισε να αποδείξει ότι… είναι, και έδωσε βήμα στους ανθρώπους που το ζουν].

Ένα από τα πράγματα που κυρίως θέλαμε να εξερευνήσουμε με τη δουλειά μας ήταν τα κυρίαρχα αφηγήματα για τους μαύρους Αφρικανούς queer, που πάντοτε είχαν να κάνουν με την πάλη. Ασθένεια, βία, απελπισία και αγώνας. Και επειδή κάποιοι από εμάς στην κολεκτίβα αυτοπροσδιοριζόμαστε ως queer, και γνωρίζαμε από πρώτο χέρι τι σημαίνει αυτό στην Κένυα, θέλαμε να μιλήσουμε με πραγματικούς ανθρώπους της κοινότητας και να μαζέψουμε τις ιστορίες τους – αλλά και τις ιστορίες της ζωής μας.

Κάναμε ένα οδοιπορικό σε οκτώ πόλεις της Κένυας και συγκεντρώσαμε 250 εκπληκτικές ιστορίες, παίρνοντας συνεντεύξεις με ανθρώπους που ήθελαν να μοιραστούν τα όσα ζουν. Βρήκαμε ακριβώς αυτό που περιμέναμε και πολλά παραπάνω. Υπήρχαν ιστορίες αγάπης, τραγωδίες, κωμωδίες, δράματα. Αρχικά σκεφτήκαμε να τις συγκεντρώσουμε σε ένα βιβλίο. Αλλά όσο εξελίσσονταν αυτές οι ιστορίες και οι προσωπικές συζητήσεις νιώσαμε ότι οι άνθρωποι αυτοί είχαν ένα μοναδικά γλαφυρό τρόπο να διηγούνται την ιστορία τους, κάτι που ίσως χανόταν σε μία στατική παρουσίαση βιβλίου. Κι έτσι κάναμε την ταινία “Stories of Our Lives”.

Η ταινία, γυρίστηκε σε συνεργασία με τo East African Minority Rights Resource (Πόροι για τα δικαιώματα των μειονοτήτων της Ανατολικής Αφρικής) Uhai/EASHRI και την νοτιοαφρικανική εταιρεία παραγωγής ταινιών, Big World Cinema.

Το δυσκολότερο όμως δεν ήταν να γυριστεί η ταινία, αλλά να προβληθεί στην Κένυα, μια χώρα που ακόμα και σήμερα εφαρμόζει σκοταδιστικές πολιτικές, ποινικοποιώντας την ομοφυλοφιλία και ενισχύοντας την ομοφοβία (Θυμίζουμε ότι η Ουγκάντα ψήφισε πρόσφατα νομοσχέδιο που προβλέπει ποινές κάθειρξης 10 ετών σε όσους αυτοπροσδιορίζονται ως LGBTQ).

Τι μας λέει ο Sunny Dolat για τη λογοκρισία της ταινίας και την περιπέτεια που ακολούθησε; “Έχοντας ολοκληρώσει το φιλμ το 2014, φυσικά θέλαμε να προβληθεί στην Κένυα, στη χώρα των ανθρώπων που συγκεντρώσαμε τις ιστορίες τους. Υποβάλλαμε το φιλμ για έγκριση, όμως η διανομή και προβολή της ταινίας απαγορεύτηκε από το Kenya Film Classification Board, με την αιτιολογία ότι ‘προωθεί την ομοφυλοφιλία, η οποία είναι αντίθετη με τα εθνικά πρότυπα και τις αξίες’ της χώρας. Μια απαγόρευση που ισχύει μέχρι σήμερα (στην έκθεση υπάρχει σε περίοπτη θέση η απαντητική επιστολή της απαγόρευσης, να θυμίζει ότι η λογοκρισία δεν θα φρενάρει την πορεία της κολεκτίβας).

Δηλαδή, σκεφτείτε αυτό το παράδοξο. Ένα φιλμ που έχει προβληθεί στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο (TIFF) και σε περισσότερα από 100 διεθνή φεστιβάλ, τα τελευταία εννέα χρόνια, δεν μπορεί να προβληθει στην χώρα των ανθρώπων που “πρωταγωνιστούν”. Δέκα χρόνια μετά, το φιλμ δεν το έχουν δει στις αίθουσες οι άνθρωποι που μας “έδωσαν” τις ιστορίες τους. Και αυτό γιατί η υπόθεση πήγε στα δικαστήρια όπου η ετυμηγορία ήταν ότι τα μέλη της κολεκτίβας δεν θα φυλακιστούν, μόνο αν η ταινία δεν προβληθεί ποτέ στην Κένυα.

Βέβαια επειδή δεν ισχύουν οι ίδιοι νόμοι για τη λογοτεχνία και τα βιβλία, ευτυχώς καταφέραμε να φτιάξουμε το βιβλίο και να κυκλοφορήσουν νόμιμα οι ιστορίες μας στην Κένυα.”

Κένυα, Κορέα ή Κολομβία – Οι άνθρωποι έχουν τις ίδιες ανησυχίες

Όπως μας λέει ο Sunny, η έκθεση στο ΕΜΣΤ (σε επιμέλεια Ιόλης Τζανετάκη) περιλαμβάνει φωτογραφίες, εικονογραφήσεις (και από το καινούργιο βιβλίο της κολεκτίβας), ηχοτοπία και αποσπάσματα κειμένων που απομαγνητοφωνήθηκαν από τις εκατοντάδες συνεντεύξεις – υλικό που αναδεικνύει περίτρανα τις εγγενείς αντιφάσεις της queer ζωής στην Αφρική.

“Κάποιες φορές” λέει ο Sunny “συνειδητοποιώ πολύ έντονα πόσο πανανθρώπινο είναι το μήνυμα της δουλειά μας. Κυρίως όταν ταξιδεύω σε μέρη του κόσμου, στα οποία προβάλλεται η ταινία, και μοιάζουν πολύ μακριά και ξένα από τη δική μας πραγματικότητα. Μέρη όπως η Νότια Κορέα, η Βραζιλία ή η Κολομβία. Οι ιστορίες έρχονται από την Κένυα αλλά, για παράδειγμα, σε μία προβολή στην Κολομβία, με βρήκε ένας θεατής και μου είπε συγκινημένος ότι μία από τις ιστορίες ήταν ακριβώς η δική του.”

Το πρότζεκ δεν παραμένει στατικό. “Αρχικά κάναμε 250 συνεντεύξεις και μετά το 2018 επιστρέψαμε και κάναμε πολλές ακόμη. Το 2021 στρέψαμε την προσοχή μας στην ιδέα της ‘πνευματικότητας’ και κάναμε 50 συνεντεύξεις. Σήμερα στο αρχείο μας έχουμε περίπου 400 ιστορίες, πραγματικές και καταπληκτικές. Και έπεται συνέχεια.”

Εξερευνώντας παράλληλα ζητήματα “πνευματικότητας’, στην έκθεση θα ακούσουμε και μία… προσευχή. “Επειδή μιλάμε για ένα ‘καταφύγιο’ (η λέξη στα αγγλικά σημαίνει και “ιερό” και “άδυτο”) μπήκαμε στη διαδικασία να σκεφτούμε ‘’τι είναι ένα καταφύγιο’ και ‘τι αντιπροσωπεύει για τους queer’. Και συγκεκριμένα σε αυτή την παρουσίασή μας για το ΕΜΣΤ θέλαμε να δώσουμε ένα μήνυμα ελπίδας, που να μοιάζει και να ακούγεται σαν επίκληση. Αν δεν θέλεις να το πεις προσευχή μπορείς να το αποκαλέσεις όπως θέλεις: ευχή, διαλογισμό ή ξόρκι”.

Η συζήτησή μας ολοκληρώνεται με ενθουσιασμό για την προβολή του Σαββάτου, όπου ο Sunny θα δει την ταινία για πρώτη φορά μετά από τέσσερα χρόνια. Αναρωτιέται πώς θα αισθανθεί.

“Περιμένω με ανυπομονησία. Η ομάδα μας νιώθω ότι είναι ένας ζωντανός οργανισμός που αλλάζει κάθε δύο-τρία χρόνια. Και αυτό ήταν το όραμά μας από την αρχή. Διαμορφωνόμαστε μέσα από τη συλλογική δράση και δεν υπάρχουν στεγανά. Φέτος κλείνουμε τα 11 χρόνια που δημιουργούμε συλλογικά. Τώρα ίσως στραφούμε προς την ανάπτυξη των μελών μας σε ατομική βάση.

Προσωπικά σε μια εποχή που γίνεται μεγάλη συζήτηση για τις νέες τεχνολογίες και το ΑΙ, θα στραφώ σε πράγματα που μπορώ να κάνω με τα χέρια μου. Κατασκευές. Μάλιστα με την NEST θα ασχοληθούμε πιο ενεργά με τις εικαστικές εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας, κάτι που για πρώτη φορά κάναμε με το ‘Return To Sender’ στο ΚΠΙΣΝ και πήγε πολύ καλά.

Παραμένω περίεργος – και νιώθω και ένα μικρό δέος – για το τι θα φέρει το ΑΙ. Γενικότερα, πάντως, στη σημερινή εποχή όπου όλοι θέλουν να νιώθουν ότι τα ξέρουν όλα, νομίζω ότι η ειλικρίνεια ότι δεν γνωρίζουμε τα πάντα και η συνειδητοποίηση ότι είμαστε ευάλωτοι, μπορεί να είναι ‘δώρο’”.