Πώς θα επιστρέψουν στη Ρωσία τα αριστουργήματα της συλλογής Μοροζόφ και ο “φυλακισμένος” Βαν Γκογκ

Στο Fondation Louis Vuitton, στο Παρίσι μέχρι τις 3 Απριλίου παρουσιάζονται 200 έργα Γάλλων ζωγράφων όπως οι Manet, Rodin, Renoir, Monet, Matisse και Gauguin, μαζί με Ρώσων δημιουργών όπως οι Repin, Vrubel, Korovin, Golovin, Serov, Larionov, Goncharova, Malevich, Mashkov, Konchalovsky, Outkine, Saryan και Konenk της Συλλογής Μορόζοφ, μια από τις κορυφαίες συλλογές μοντέρνας τέχνης και έργων του ιμπρεσιονισμού στον κόσμο. Επρόκειτο για την πρώτη φορά που τα έργα αυτά βγήκαν εκτός Ρωσίας.

Ανάμεσά τους και ο άγνωστος αριστουργηματικός πίνακας του Βίνσεντ Βαν Γκογκ “Walk of the Prisoners”, ένα έργο που δέσποζε μόνο του μοναδικά φωτισμένο μέσα σε μία ολοσκότεινη αίθουσα. Πρόκειται για τη μοναδική φορά που ο εμβληματικός ζωγράφος ζωγραφίζει τόσο καθαρά τον ίδιο τον εαυτό του ως έναν από τους ήρωες της “ιστορίας” του.

Πολλά είναι τα ερωτήματα που γεννιούνται τώρα σχετικά με το τι θα γίνουν αυτά τα αριστουργήματα της συλλογής. Με άλλα λόγια πώς και πότε θα επιστρέψουν από το Παρίσι στη Ρωσία (και όχι μόνο) οι 200 πίνακες τους οποίους αγόρασαν από το 1890 ως την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 οι (βιομήχανοι τότε) αδελφοί Μοροζόφ, δημιουργώντας μια από τις σημαντικότερες παγκοσμίως συλλογές έργων τέχνης.

Όπως διαβάζουμε στο ΑΠΕ, υπό κανονικές συνθήκες τα σαράντα φορτηγά που μετέφεραν τα μοναδικά αυτά έργα τέχνης στο Παρίσι, θα πρέπει να πάρουν τον δρόμο της επιστροφής για να παραδοθούν στους σημερινούς ιδιοκτήτες τους που, μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων, είναι το Μουσείο Ερμιτάζ, το Μουσείο Καλών Τεχνών Πούσκιν, το Ρωσικό Εθνικό Μουσείο, η Πινακοθήκη Τρετιακόφ, το Εθνικό Μουσείο Καλών Τεχνών της Λευκορωσίας στο Μινσκ, αλλά και το Μουσείο Καλών Τεχνών στο Ντνιπροπετρόβσκ της Ουκρανίας.

Υπό τις υπάρχουσες σήμερα συνθήκες η μεταφορά των έργων δεν είναι νοητή και η έκθεση τους θα συνεχιστεί ως τον Απρίλιο στο Ίδρυμα Louis Vuitton, το οποίο δηλώνει πως προτίθεται να σεβαστεί «όλους τους διεθνείς νόμους», αλλά και να διασφαλίσει «την προστασία των έργων». Από νομικής απόψεως πάντως θέμα κατάσχεσης δεν τίθεται.

Υπάρχει ήδη γαλλική νομολογία του 1993, με αφορμή μια έκθεση του Ματίς στο Κέντρο Πομπιντού, με έργα της συλλογής του Σεργκέι Στσούκιν. Οι κληρονόμοι του προσπάθησαν να κατασχέσουν τους πίνακες, δανεισμένους από ρωσικά εθνικά μουσεία, ισχυριζόμενοι ότι η εθνικοποίηση των έργων το 1918 από τη Σοβιετική Ένωση ήταν λεηλασία. Η γαλλική δικαιοσύνη τελικά απέρριψε το αίτημα, με βάση την κυριαρχία των κρατών.

Ωστόσο είναι βέβαιο ότι με την πάροδο του χρόνου θα αρχίσουν να τίθενται ερωτήματα, όπως για παράδειγμα πού θα φυλαχτούν τα έργα της συλλογής Μοροζόφ, πώς θα ασφαλιστούν, ποιος θα πληρώσει τα ασφάλιστρα κ.α. Ερωτήματα που ασφαλώς θα τεθούν και για τους τρεις πίνακες τους οποίους το Παλάτι των Βερσαλλιών δάνεισε προσφάτως στο Μουσείο του Κρεμλίνου, ως μέρος μιας έκθεσης για την ιστορία των πόλεμων.

Ποιοι ήταν οι Μορόζοφ

Οι αδελφοί Μιχαήλ Αμπράμοβιτς Μορόζοφ (1870-1903) και Ιβάν Αμπράμοβιτς Μορόζοφ (1871-1921) γεννήθηκαν στη Μόσχα και κυριάρχησαν στην πολιτιστική ζωή της ρωσικής πρωτεύουσας στις αρχές του 20ού αιώνα, υπήρξαν προστάτες της ρωσικής και ευρωπαϊκης Τέχνης και συνέβαλαν σημαντικά στην ενίσχυση της διεθνούς φήμης των σύγχρονων Γάλλων ζωγράφων.

Η φιλοτεχνη μητέρα τους τους έμαθε να ζωγραφίζουν και μάλιστα επιστράτευσε και μεγάλους Ρώσους καλλιτέχνες να τους εκπαιδεύσουν. Η επιμελήτρια της έκθεσης, Anne Baldassari, αναφέρει πως αυτή ακριβώς η εκπαίδευση που έλαβαν συνέβαλε στην εντυπωσιακή επιλογή των έργων Τέχνης που έκαναν. Μετά τα 20 του, ο Μιχαήλ, ο μεγαλύτερος αδελφός, ταξίδεψε στο Παρίσι και αγόρασε τους πρώτους του πίνακες. Ο Βαν Γκογκ και ο Γκωγκέν ήταν άγνωστοι τότε και αυτός ήταν που εισήγαγε έργα αυτών των δύο ζωγράφων στη Ρωσία για πρώτη φορά. Παρά τον πρόωρο θάνατό του στα 33 του, η συλλογή του ήταν εκτεταμένη και περιελάμβανε έργα σημαντικών καλλιτεχνών όπως ο Μονέ, η Τουλούζη-Λωτρέκ και ο Ρενουάρ.