Θέατρο “Εμπρός”: Τρεισήμισι κύκλοι ζωής κι ένας ξαφνικός θάνατος

«Επιθετική κίνηση». Έτσι είδαν οι περισσότεροι καλλιτέχνες το «σφράγισμα» του ιστορικού κτηρίου του «Εμπρός». Έχουν το κουράγιο μετά την πολύμηνη αναγκαστική αεργία στην οποία τους ανάγκασε η πανδημία και η «νωχέλεια» του ΥΠΠΟ στην δραστική αντιμετώπιση του θέματος της επιβίωσής τους, να διεκδικήσουν ξανά την ταυτότητα και την χρήση ενός χώρου που υπήρξε επί μία δεκαετία στέγη αυτοδιαχειριζόμενης και ελεύθερης καλλιτεχνικής και κοινωνικής έκφρασης και πιο πριν ένα από τα πιο δρώντα, δυναμικά και ενδιαφέροντα κύτταρα δημιουργίας και διδασκαλίας θεάτρου; Δεν είναι βέβαιο. Πράγμα που μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι η απόφαση αυτή της κυβέρνησης ποντάρισε και στην κούρασή τους. Ή απλά αδιαφόρησε για τις αντοχές τους. Πολλοί πάντως εξέφρασαν και δημοσίως το σοκ και τη θλίψη που τους προκάλεσε η κάθοδος της Ειδικής Ομάδας ΟΠΚΕ της αστυνομίας στην πλατεία Αγίων Αναργύρων και το χτίσιμο (κατά τη συνήθη πρακτική της αστυνομίας) των διόδων στο κτήριο της οδού Ρηγα Παλαμηδη.

Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου π.χ. έγραψε ότι το θέατρο «Εμπρός», «έθρεψε τον πολιτισμό για μία δεκαετία» και επεσήμανε ότι και ο ίδιος ουσιαστικά ξεκίνησε τη διαδρομή του με την Ομάδα Εδάφους από ένα άλλο θέατρο «που είχαμε δημιουργήσει με τα γυμνά μας χέρια το 1989». Αναφερόταν στην άλλη περίφημη κατάληψη της 3ης Σεπτεμβρίου στην οποία «μπουκάραμε, παρανόμως χακάραμε το ηλεκτρικό και το νερό και μεταμορφώσαμε το ισόγειο σε θέατρο 40 θέσεων».

Ο Σταμάτης Κραουνάκης πάλι προειδοποίησε ότι «Όποιον χτίζει την πόρτα της τέχνης, η ιστορία θα τον ξηλώσει σαν το έσχατο μπάζο». Ο Δημήτρης Καρατζάς ποστάρισε μία φωτογραφία με τη χτισμένη είσοδο του «Εμπρός» συνοδευοντάς την από το σχόλιο «Εδω σπούδασα, γνώρισα τους καθηγητές μου, τους συμμαθητές μου , ερωτεύτηκα . Εδω είδα παρατάσεις υπέροχες. Εδω γεννήθηκαν κινήματα καλλιτεχνών, μετά νέοι δημιουργοί βρήκαν έναν τόπο δημιουργίας και ελευθερίας, έγιναν συζητήσεις και ημερίδες για τη βία , το φύλο, την ορατότητα. Σήμερα αυτοί οι χώροι, αυτές οι ουτοπίες θάβονται και χτίζονται ..Όσο και να κοιτάζω αυτή τη φωτογραφία δεν μπορώ να την αφομοιώσω».

Αλλά και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος Ακροάματος εξέδωσε ανακοίνωση εκφράζοντας την έντονη αντίθεσή της «στην απόφαση της ΕΛΑΣ να στερήσει από την πόλη μας ένα ανοιχτό, ζωντανό χώρο Πολιτισμού για να εξυπηρετήσει τον διχαστικό και συντηρητικό σχεδιασμό της κυβέρνησης, ειδικά την εποχή που ο Πολιτισμός βάλλεται από τις κυβερνητικές αποφάσεις εδώ και δεκατέσσερις μήνες. Δεν είμαστε με τα χτισμένα παράθυρα και το σκοτάδι. Είμαστε χωρίς προϋποθέσεις και αστερίσκους με τη δημιουργία και το φως». Ενώ επεσήμανε ότι «η πράξη αυτή είναι παράνομη. Το κτήριο, κατασκευασμένο το 1930, είναι κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο από το 1989. Το χτίσιμο με τσιμεντόλιθους των παραθύρων και της πόρτας του κτηρίου αλλοιώνει την μορφή του και αποτελεί παραβίαση του νόμου περί νεότερων μνημείων. Ήταν αυτή η παρέμβαση σε γνώση του Υπουργείου Πολιτισμού; Υπάρχει απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεότερων Μνημείων με την οποία να δίνεται άδεια στην ΕΛΑΣ να παρέμβει βάναυσα στο ιστορικό κτήριο;»

Δε βαριέσαι! Για τα περισσότερα από τα, κραταιά και της επιλεκτικής ενημέρωσης, τηλεοπτικά κανάλια η είδηση δεν πέρασε καν. Κι εκεί που πέρασε αντιμετωπίστηκε ως σφράγισμα του υπό κατάληψη κτηρίου που φιλοξενούσε «το τυπογραφείο της ιστορικής εφημερίδας «Εμπρός»». Η αστυνομική συντάκτρια Μίνα Καραμήτρου παρέλειψε 150 χρόνια της αστικής μας μνήμης. Αλλά μήπως ξέρει ποιος ήταν ο Τάσος Μπαντής και ποιος είναι ο Δημήτρης Καταλειφός ή η Ράνια Οικονομίδου;

Στην πραγματικότητα το κτήριο της οδού Ρήγα Παλαμήδη 2, έζησε μέχρι εδώ, στα 189 χρόνια του δηλαδή, τρείς ή και τρεισήμισι κύκλους ζωής.

Το «Εμπρός» του Δημήτρη Καλαποθάκη

Ο πρώτος κύκλος συνδέεται βέβαια με τον, γεννημένο το 1862 στην Αρεόπολη της Μάνης, εκδότη εφημερίδων, δημοσιογράφο και συγγραφέα Δημήτρη Καλαποθάκη. Σε αφιέρωμα στο «Σαν σήμερα» διαβάζουμε ότι «μετά την ήττα του Τρικούπη και την αποχώρησή του από την πολιτική, ο Καλαποθάκης επανήλθε στον εκδοτικό στίβο και στις 10 Νοεμβρίου 1896 εξέδωσε την εφημερίδα «Εμπρός» με μαχητική αρθρογραφία και προοδευτική κατεύθυνση». Δεν ήταν η πρώτη φορά που ασχολούνταν με τον Τύπο. Είχε ξεκινήσει το 1881 με τη σατιρική εβδομαδιαία έκδοση «Σατανάς», ακολούθησαν τα «Αβδηρα» και η αμιγώς πολιτική «Σημαία», η οποία από το 1896 είχε γίνει ημερήσια και απηχούσε τις απόψεις του Χαρίλαου Τρικούπη, χωρίς να έχει αξιόλογη κυκλοφορία. Ήταν η εφημερίδα «Εμπρός» που «του χάρισε κύρος και κοινωνική καταξίωση. Το Εμπρός κατάφερε να καθιερωθεί αμέσως. Το 1897 η κυκλοφορία του κυμαινόταν μεταξύ 15.000 και 20.000 φύλλων, ενώ κατάφερε να βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της αναγνωσιμότητας για την επόμενη εικοσιπενταετία».

Πέρα από την πολιτική γραμμή του («Από την αρχή κιόλας πολέμησε με φλογερά άρθρα την πολιτική του πρωθυπουργού Θεόδωρου Δηλιγιάννη, ενώ θεωρούσε τα ανάκτορα υπαίτια για την κακοδαιμονία της χώρας. Μάλιστα, δεν δίστασε να ζητήσει την απομάκρυνση του διαδόχου Κωνσταντίνου από την αρχηγία του Στρατού, μετά την ταπεινωτική ήττα από την Τουρκία το 1897») ο Καλαποθάκης «έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στο χρονογράφημα, το οποίο πρώτος αυτός καθιέρωσε ως οργανικό στοιχείο του Εμπρός, όπως και στις πολιτιστικές σελίδες της εφημερίδας, με συνεργάτες σπουδαία ονόματα της λογοτεχνίας, όπως ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος».

Διατηρητέο μνημείο

Το κτίριο του τυπογραφείου κατασκευάστηκε το 1933 και χαρακτηρίζεται από τις λιτές γραμμές που κυριαρχούσαν στην αρχιτεκτονική κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Σήμερα θεωρείται χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής βιομηχανικού χώρου της περιόδου του Μεσοπολέμου. Της ίδιας εποχής (1933) είναι και η εμβληματική επιγραφή «Εμπρός», που δεσπόζει στην ταράτσα του και τώρα πια πάνω από τις χτισμένες εισόδους. Όσο για την εφημερίδα ανέστειλε την έκδοσή της λίγο πριν από την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, επανεκδόθηκε το 1945 κι έκλεισε οριστικά το 1953.

Το 1988 το εγκαταλελειμμένο ακίνητο πέρασε στην τότε Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (ΚΕΔ) που την ξέρουμε σήμερα ως Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ). Ένα χρόνο αργότερα με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού το κτήριο κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο γιατί «αποτελεί σταθμό της πνευματικής ζωής της χώρας και συνδέεται με την ιστορία της δημοσιογραφίας». Με την ίδια απόφαση, μνημείο in situ (δηλαδή άρρηκτα συνδεδεμένο με το χώρο όπου βρέθηκε) χαρακτηρίστηκε και ο μηχανολογικός εξοπλισμός του γιατί «προσφέρει τη δυνατότητα ολοκληρωμένης παρουσίασης της ιστορίας της εξέλιξης της εκτυπωτικής τεχνολογίας και του εκσυγχρονισμού της».
Το 1992 η ΚΕΔ παρέδωσε με πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής τον εξοπλισμό στον Δήμο Αθηναίων, προκειμένου να φυλαχθεί σε μια αποθήκη στο Γκάζι, ώστε να γίνουν εργασίες αναστήλωσης στο κτίριο. Έκτοτε ο εξοπλισμός αγνοείται κι αυτή είναι άλλη μια πονεμένη ιστορία, συνδεδεμένη με το «Εμπρός»… Σε εκτεταμένο ρεπορτάζ του Α.Π.Ε. το 2012 ο Αγάπιος Καραδελόγλου, που αρχές του ΄90 ήταν υπάλληλος της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού και είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με το θέμα, εκτιμούσε ότι ο εξοπλισμός μόνο λυμένος θα μπορούσε να φύγει από το κτίριο και προέβλεπε ότι κανείς δεν μπήκε στον κόπο να τον επανασυναρμολογήσει, οπότε είναι πιθανό να χάθηκε ή να πουλήθηκε κομμάτι-κομμάτι.

Πάντως από το 1988 το κτήριο του «Εμπρός» είχε εισέλθει στο δεύτερο κύκλο της ιστορίας του, καθώς ο χώρος μισθώθηκε από το Δημόσιο στον θεατρικό οργανισμό «Μορφές»…

Το θέατρο και οι «Μορφές»

Ο σκηνοθέτης Γιάννης Μόσχος βοηθός του Τάσου Μπαντή και υπεύθυνος της Δραματικής Σχολής του Εμπρός έχει δημοσιεύσει στο περιοδικό «Σκηνή» του Τμήματος Θεάτρου του Αριστοτελείου την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη του «Η δραστηριότητα του θεατρικού οργανισμού «Μορφές» στο θέατρο Εμπρός (1988-99): μια χαρτογράφηση της ιστορίας του θιάσου και μια πρώτη αποτίμηση των παραστάσεών του και της πρόσληψής τους από την κριτική». Από εκεί αντλούμε τα ακριβή στοιχεία.

Ο Θεατρικός Οργανισμός «Μορφές» ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1988 από τους ηθοποιούς Δημήτρη Καταλειφό, Γιώργο Κέντρο (ο οποίος αποχώρησε το 1990 από τον αρχικό ιδρυτικό πυρήνα) , Ράνια Οικονομίδου, και τον σκηνοθέτη Τάσο Μπαντή. Το καταστατικό των «Μορφών», που λειτουργούσαν ως Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρία, συνυπέγραψαν, πέρα από τα τέσσερα ιδρυτικά μέλη, και άλλες δεκαέξι προσωπικότητες της καλλιτεχνικής και πνευματικής ζωής του τόπου: Θάλεια Ασλανίδου, Νινή Βοσνιάκου, Γιώργος Κανδύλης, Γιώργος Καραχάλιος, Λιλή Κεντάκα, Γιώργος Κουρουπός, Νίκος Κυπουργός, Μαρία Κυρτζάκη, Αλέξης Μινωτής, Ξανθίππη Μίχα-Μπανιά, Κώστας Νίτσος, Μαίρη Πεσκετζή, Λένα Σαββίδη, Γιάννης Τσαρούχης, Σοφία Φραγκούλη και Τάκης Φραγκούλης.

Τα ιδρυτικά μέλη των «Μορφών» διαμόρφωσαν το χώρο σε θέατρο, με νέο «βαφτιστικό»: «Θέατρο στο Παλιό Τυπογραφείο του Εμπρός», αλλά χάριν συντομίας όλοι σχεδόν εξαρχής αναφέρονταν στο «Θέατρο Εμπρός». «Τη μετατροπή του χώρου σε θέατρο πραγματοποίησε ο αρχιτέκτονας Τάκης Φραγκούλης σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα-σκηνογράφο Αντώνη Δαγκλίδη. Η ανάπλαση έγινε με διακριτικές επεμβάσεις των δύο αρχιτεκτόνων, με στόχο να μην αλλοιωθεί η φυσιογνωμία του χώρου και να διατηρηθούν ανέπαφα πολλά από τα στοιχεία της παλιάς του χρήσης. Μάλιστα κρατήθηκε –εξωτερικά και εσωτερικά– η πατίνα του χρόνου στην τοιχοποιία, και η αισθητική της φθοράς δέσποζε στην αναμόρφωση του κτιρίου. Διαμορφώθηκαν δύο σκηνές: στο ισόγειο –στον παλιό χώρο του πιεστηρίου– στεγάστηκε η κεντρική σκηνή (χωρητικότητας 150-200 θέσεων) και στον πρώτο όροφο –στην αίθουσα στοιχειοθεσίας– η δεύτερη σκηνή, μικρότερης χωρητικότητας (80-100 θέσεις). Οι σκηνές ονομάστηκαν: «Κάτω Όροφος» και «Επάνω Όροφος» αντίστοιχα. Στο ισόγειο του κτιρίου διαμορφώθηκε επίσης ο χώρος υποδοχής των θεατών, στον ημιόροφο τα γραφεία των συντακτών της εφημερίδας μετατράπηκαν σε καμαρίνια, ενώ τα γραφεία της εφημερίδας στον πρώτο όροφο χρησιμοποιήθηκαν για διάφορες ανάγκες του θεάτρου (βεστιάριο, διοίκηση, φροντιστήριο, συμπληρωματικά καμαρίνια)».

Τα εγκαίνια του «Κάτω Ορόφου» έγιναν στις 2 Μαΐου του 1990 με τον «Σωσμένο» του Έντουαρντ Μποντ. Την χειμερινή περίοδο 1992-93 οι «Μορφές» εγκαινίασαν και τη δεύτερη σκηνή του θεάτρου, τον «Επάνω Όροφο», όπου στις 27 Νοεμβρίου του 1992 έκανε πρεμιέρα το άπαιχτο μέχρι τότε έργο του Ντέιβιντ Μάμετ «Αμερικάνικος βούβαλος». Την ίδια σεζόν εγκαινιάστηκε και η λειτουργία Ανωτέρας Σχολής Δραματικής Τέχνης με 30 μαθητές στο προπαρασκευαστικό της τμήμα.

Μια ήδη ιστορική αποτίμηση

Γράφει ο Γιάννης Μόσχος: «Δύο φουρνιές μαθητών πρόλαβε να βγάλει η Σχολή των «Μορφών»: 23 μαθητές αποφοίτησαν το 1996 και 41 το 2000.87 Στους διδάσκοντες ανήκαν φυσικά οι τρεις ιδρυτές του θιάσου, οι οποίοι ήταν οι βασικοί καθηγητές υποκριτικής, αλλά και πολλοί άλλοι αξιόλογοι άνθρωποι του θεάτρου. Μέρος της εκπαίδευσης των μαθητών ήταν και η συμμετοχή στις παραστάσεις του θιάσου. Ήδη από το 1993 άρχισαν οι πρώτοι μαθητές να έχουν βοηθητικούς ρόλους και να παίρνουν μέρος ενεργά στην επαγγελματική θεατρική πράξη. Μετά την αποφοίτηση των πρώτων μαθητών, ο θίασος θα φροντίσει να κρατήσει στους κόλπους του πολλούς από αυτούς, εντάσσοντάς τους στις διανομές του Γυάλινου κόσμου, της Αγγέλας και του Δον Ζουάν. Το καλό επίπεδο σπουδών των αποφοίτων καθρεφτίζεται στην ενδιαφέρουσα πορεία που διέγραψαν πολλοί από αυτούς στη συνέχεια στο ελληνικό θέατρο..»

Αυτή ήταν η μία προσφορά των «Μορφών». Η άλλη ήταν αυτή κάθε αυτή η θεατρική: «Οι «Μορφές» υπερασπίστηκαν με δονκιχωτισμό και αφοσίωση ένα θέατρο ουσίας, δείχνοντας τον δρόμο για την ανάπτυξη της θεατρικής τέχνης στην Ελλάδα. Η πλούσια δεκάχρονη δραστηριότητα τους –με την παράλληλη λειτουργία δυο σκηνών και τη λειτουργία της Δραματικής Σχολής, με την παρουσίαση ενός ενδιαφέροντος ρεπερτορίου και το ανέβασμα παραστάσεων που αποτέλεσαν γεγονότα στην θεατρική μας ζωή– άφησε ισχυρά αποτυπώματα και κατέστησε τις «Μορφές» ένα από τα σημεία αναφοράς στη σύγχρονη θεατρική και πολιτιστική πραγματικότητα του τόπου μας», υπογραμμίζει ο Γιάννης Μόσχος.

Κατά τον ίδιο υπήρξε «και μια παράπλευρη ωφέλεια: έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη γενικότερη αναβάθμιση της περιοχής του Ψυρρή, η οποία, όταν ξεκίνησε η δραστηριότητα του θιάσου ήταν μια υποβαθμισμένη γειτονιά της Αθήνας».

Η ρήξη…

Παρόλα αυτά, η θεατρική αυτή ευδαιμονία έληξε το 1999. Ήδη το φθινόπωρο του 1998 ενώ είχαν ξεκινήσει οι πρόβες για το έργο του Έντεν φον Χόρβατ «Ο Δον Ζουάν έρχεται από τον πόλεμο», με πρωταγωνιστή τον Δημήτρη Καταλειφό που δοκιμαζόταν για πρώτη φορά και στη σκηνοθεσία, οι σχέσεις των τριών συνδιαχειριστών διαταράχθηκαν. Δημιουργήθηκαν δύο στρατόπεδα, με τον Τάσο Μπαντή στο ένα και τους Δημήτρη Καταλειφό και Ράνια Οικονομίδου στο άλλο να ανταλλάσσουν αρχές του 1999, εξώδικα.

Ετσι ο Τάσος Μπαντής συγκαλεί γενική συνέλευση όλων των μελών που είχαν συνυπογράψει το καταστατικό της εταιρείας και προτείνει την ανάληψη της πλήρους καλλιτεχνικής ευθύνης του θιάσου από τον ίδιο. Η πρότασή του δεν γίνεται δεκτή από τον Δημήτρη Καταλειφό και τη Ράνια Οικονομίδου. Τα υπόλοιπα μέλη της εταιρείας αναζητώντας μια συμβιβαστική λύση για να συνεχίσει η δραστηριότητα των «Μορφών» προκρίνουν εναλλακτικά τη δημιουργία μιας καλλιτεχνικής επιτροπής, η οποία θα αναλάβει τη διοίκηση. Μάταια. Στα τέλη του 1999 το σχήμα διαλύεται οριστικά.

 Ο Τάσος Μπαντής συνέχισε μόνος του στο χώρο, συστήνοντας τον Νοέμβριο του 1999 τη νέα Εταιρεία Θεάτρου «Εμπρός». Μέχρι και τον θάνατό του, τον Ιανουάριο του 2007 θα παρουσιάσει εκεί έξη παραγωγές. Εκτοτε και για μια πενταετία το κτίριο έμεινε κλειστό…

«Κίνηση Μαβίλη»

 Τον Νοέμβρη του 2011 με πρωτοβουλία της ομάδας καλλιτεχνών «Κίνηση Μαβίλη» που είχε δημιουργηθεί δυο χρόνια νωρίτερα και με τη συμμετοχή και στήριξη της Κίνησης Κατοίκων Ψυρρή καθώς και άλλων καλλιτεχνών και θεωρητικών από όλους τους χώρους των τεχνών, ο χώρος καταλαμβάνεται (μία συνήθης και δημιουργική καλλιτεχνική πρακτική σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η οποία έχει οδηγήσει σε θαυμάσια αποτελέσματα) και ξαναζωντανεύει.

Έγραφε τότε η κριτικός Ειρήνη Μουνδράκη: «Σχεδόν δύο χρόνια μετά τη δημιουργία της Κίνησης Μαβίλη νομίζω ότι οι «Φανεροί 7» της Κίνησης- Ανέστης Αζάς (ομάδα Προτζέκτορ), Γκίγκη Αργυροπούλου (ομάδα Mkultra), Κώστας Κουτσολέλος (ομάδα Mag), Γιώργος Κολιός (ομάδα Προτζέκτορ), Γεωργία Μαυραγάνη (ομάδα Χάπι Εντ), Βασίλης Νούλας (ομάδα Nova Melancholia), Αργυρώ Χιώτη (ομάδα Vasistas) – καταφέρνουν αντίστοιχα να αναλάβουν δράση και να προτείνουν λύση σε μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, ιδιαίτερα στις παρούσες συνθήκες. Την υπόθεση «ελληνικό θέατρο». Σίγουρα, δεν μιλάμε για θαύματα, όμως μιλάμε για βήματα, εφαρμόσιμες ιδέες και πρακτικές που μπορούν να βοηθήσουν τις νέες δυνάμεις που αναπτύσσονται και να δώσουν μια ανάσα στο υπάρχον σύστημα. Έχουν περάσει αρκετοί μήνες από τον Σεπτέμβριο του 2010 και την επιστολή προς τον Υπουργό Πολιτισμού με την οποία ζητούσαν την αναδιαμόρφωση του συστήματος, την παραχώρηση περισσότερου χώρου σε νέες ομάδες και την εφαρμογή μιας ουσιαστικής πολιτιστικής πολιτικής που θα αντιμετωπίζει το θέατρο όχι ως μικρομάγαζα αλλά ως κοινωνικό αγαθό και προνόμιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Την επιστολή έσπευσαν να προσυπογράψουν δεκάδες άνθρωποι του θεάτρου από την πράξη και τη θεωρία, αλλά και από άλλους χώρους της τέχνης. Το κράτος έτεινε μάλλον ευήκοα ώτα. Χωρίς να μπει επίσημα σε διάλογο, τους έδωσε «χώρο» να λειτουργήσουν

Όταν τον περασμένο Νοέμβριο η Κίνηση Μαβίλη αποφάσιζε να εισβάλλει και να καταλάβει το πολυσυζητημένο θέατρο ΕΜΠΡΟΣ -κλειστό από το 2006-, το κράτος δεν επενέβη, επιδεικνύοντας ένα είδος ανοχής και συνενοχής…»

Η «Κίνηση Μαβίλη» πάλι που είχε ενημερώσει το ΥΠΠΟ για τις προθέσεις της ήδη εξαρχής επεσήμαινε: «Η Πολιτεία διατείνεται πως το Εμπρός έχει εκκρεμότητες στατικότητας και κτηριακής καταλληλότητας. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν το έχουν αξιοποιήσει τόσα χρόνια. Αφού το κράτος δεν μπορεί επίσημα να το αξιοποιήσει παραχωρώντας το, επί παραδείγματι, σε νέες ομάδες, κλπ., μοιάζει πως η κίνησή μας είναι μια υγιής αντίδραση/παράκαμψη των κρατικών κωλυσιεργιών και γραφειοκρατικών  (τυπικών ή ουσιαστικών) προσχωμάτων».

Το επόμενο διάστημα η κατάληψη πάντως ανθίζει συναντώντας θερμή υποδοχή από τους περισσότερους ανθρώπους της τέχνης. Σημαντικοί καλλιτέχνες από όλους τους χώρους συμμετέχουν σε συζητήσεις και παραστάσεις: Από τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, τον Ακύλλα Καραζήση, τον Ζάφο Ξαγοράρη και την Εύα Στεφανή μέχρι την ομάδα Yelp, τους Electobalcana και την κολεκτίβα αρχιτεκτόνων Encounter Athens. Το Εμπρός μένει ανοιχτό με παραστάσεις, με συνεργασίες, συναντήσεις, δράσεις της Κοινότητας Κατοίκων Ψυρρή, τη διοργάνωση ουσιαστικών συζητήσεων για τον Πολιτισμό αλλά και τα πιο σημαντικά κοινωνικά ζητήματα, από τον ρατσισμό έως την έμφυλη βία.

«Υγιής στάση απέναντι στην παρακμή, την αδιαφορία και τη μελαγχολία»

Πολλοί αρθρογράφησαν, πολλοί τοποθετήθηκαν, πολλοί ζήτησαν τη συνδρομή του ΥΠΠΟ. Χαρακτηριστικό το κείμενο της σκηνοθέτριας Άντζελας Μπρουσκου που είχε κι εκείνη εμπλακεί δημιουργικά εξαρχής. Έγραφε τότε η Μπρούσκου χαιρετίζοντας την κατάληψη και ενεργοποίηση του θεατρικού χώρου του Εμπρός από την Κίνηση Μαβίλη: «Το κτίριο όντως ενεργοποιήθηκε και ίσως να είναι η πιο σημαντική κινητοποίηση, ειδικά στον χώρο του θεάτρου, που είναι τόσο αξιοθαύμαστα οργανωμένη.

» Ένας δραστικός και δημιουργικός τρόπος για να γίνουν γνωστά αναγκαία και ζωτικής σημασίας αιτήματα, όπως η στέγαση και η επιβίωση καλλιτεχνών και δημιουργών. Είναι κρίμα να υπάρχει τέτοιο δυναμικό ανθρώπων που θέλει να προσφέρει, αλλά να μένει ανεκμετάλλευτο και να τελεί υπό αμφισβήτηση. Να περιθωριοποιείται επειδή ασχολείται με την έρευνα, τον πειραματισμό, τη μέθοδο, τη δημιουργικότητα, τη συλλογικότητα και τελικά να παράγει πάντα με πενιχρά μέσα και να πρέπει να τα καταφέρνει. Μοιραία, όλο αυτό το δυναμικό ανθρώπων γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης και κατανάλωσης από αιθουσάρχες, περιοδικά εβδομαδιαία, δημοσιογράφους, κριτικούς κ.λπ.

» Όλη αυτή η κινητοποίηση δεν είναι μια τυχαία συγκυρία, αλλά μια υγιής στάση απέναντι στην παρακμή, την αδιαφορία και τη μελαγχολία μιας χώρας που δεν έχει να δώσει τίποτα στα παιδιά της. Ας μην ξεχνάμε ότι δεν έχουμε σχολές, ακαδημίες θεάτρου, παιδεία, αξιοπρεπείς χώρους για να καλλιεργηθούμε και ν’ ασκηθούμε, χώρους ανταλλαγής και συνάντησης, χώρους για να παράγουμε. Και τώρα ούτε επιχορηγήσεις. Θα ήταν ευχής έργον να δοθεί πιλοτικά ο χώρος στην Κίνηση Μαβίλη, να τον διαχειριστεί χωρίς την κηδεμονία επιτροπών και ειδικών γραμματέων. Επίσης, θα ήταν πολύ χρήσιμο για το υπουργείο Πολιτισμού, πέρα από τη δημόσια διαβούλευση ή διαπόμπευση καλύτερα μέσω ίντερνετ, ν’ αφουγκραστεί πραγματικά αυτή την πρόταση και να παραχωρήσει, μαζί με το κτίριο, και βοήθεια οικονομική για εξοπλισμό και γενικότερη στήριξη.

» Αλλιώς, ας μας δώσουν ένα ελικόπτερο για να πετάξουμε όσο γίνεται πιο μακριά και ψηλά.

Οι «επιθέσεις» και οι αλλαγές

Δεν ήταν όλοι θετικά διακείμενοι. Η διοίκηση του ΤΑΙΠΕΔ από την αρχή αντιμετώπισε εχθρικά τις δημιουργικές προσπάθειες των καλλιτεχνών και των συλλογικοτήτων που τους στηρίζουν. Στις 30 Οκτωβρίου 2013, η απόπειρα αστυνομικών δυνάμεων να σφραγίσουν τον χώρο είχε οδηγήσει στη σύλληψη δύο ηθοποιών. Ήδη από τους αρχικούς 7 της «Κίνησης Μαβίλη» είχαν μείνει μόνον δύο-που όμως δραστηριοποιούνταν και μέσα από τη δημιουργία άλλων ομάδων. Από το 2013 τη διαχείριση της κατάληψης αναλαμβάνει η Ανοιχτή Συνέλευση του Ελεύθερου Aυτοδιαχειριζόμενου Θεάτρου και η λειτουργία του βασίζεται στις αποφάσεις που λαμβάνονται συλλογικά σε εβδομαδιαίες συνελεύσεις. Σιωπηρά ένα μεγάλο μέρος του αρχικού καλλιτεχνικού σώματος αποχωρεί το 2015, ανάμεσα σε αυτούς και όσοι θα κάνουν την κατάληψη του Green Park. Παρόλα αυτά το 2016 όταν συνεργείο της ΔΕΗ επιχείρησε να κόψει την παροχή ρεύματος, η κατακραυγή είναι γενική και έτσι ο Στέργιος Πιτσιόρλας, τότε επικεφαλής του ΤΑΙΠΕΔ, ζητά την επανασύνδεση του ρεύματος. Το επόμενο επεισόδιο σημειώνεται το 2018 όταν ενώ στο χώρο φιλοξενούνταν έκθεση φωτογραφίας και ζωγραφικής, Ακροδεξιοί επιχείρησαν να εισβάλλουν, πετώντας πέτρες και μπουκάλια αλλά απωθήθηκαν.

Ένα στοίχημα που χάθηκε;

Η πανδημία επέδρασε καταλυτικά βέβαια. Αλλά και η ίδια η κατάληψη του Εμπρός χάνοντας την αρχική της μορφή και ταυτότητα, προσέκρουσε στην εχθρότητα όσων συνδέουν οπωσδήποτε τον όρο «κατάληψη» με παραβατικές συμπεριφορές. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που αυτού του είδους οι καλλιτεχνικές καταλήψεις υποστηρίζονται και εποπτεύονται από το κράτος, κανείς υπουργός πολιτισμού δεν ήταν ακριβώς πρόθυμος να στηρίξει ένα ανάλογο όραμα. Το «Εμπρός» θα μπορούσε να παραμείνει ένα πολυκαλλιτεχνικό κύτταρο πειραματισμού και μία φιλόξενη στέγη για τους δεκάδες καλλιτέχνες που δεν βρίσκουν διέξοδο και χώρο. Όμως όχι. Ακόμα και πιο φιλικοί προς αυτό το μοντέλο υπουργοί απλώς ανέχτηκαν το «Εμπρός» και φυσικά δεν είχαν την επιθυμία, ούτε και τους πόρους πιθανώς να στηρίξουν το εγχείρημα. Έτσι και το αρχικό ενδιαφέρον του ίδιου του καλλιτεχνικού κόσμου υποχώρησε. Και βέβαια ποντάροντας στην κόπωση των καλλιτεχνών από την αεργία και την προσπάθειά τους να επιβιώσουν, αποφασίστηκε ότι ήρθε η ώρα το «Εμπρός» να χτιστεί μαζί με τις μνήμες και το παρόν του.

Η Ανοιχτή Συνέλευση του Ελεύθερου Αυτοδιαχειριζόμενου Εμπρός εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία ανέφερε μεταξύ άλλων: «Στις 19/5, νωρίς το πρωί, κατά τις 7:30, έγινε μετά από εισαγγελική παραγγελία, επέμβαση εκκένωσης και σφράγισης του Ελεύθερου Αυτοδιαχειριζόμενου Θεάτρου Εμπρός, με την παρουσία της αστυνομίας και εκπροσώπων της ΕΤΑΔ (Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου), της εταιρείας στην οποία ανήκει το ιστορικό κτίριο του Εμπρός, του πρώτου τυπογραφείου της Ελλάδας, χαρακτηρισμένου ως σύγχρονου μνημείου, χωρίς παρ’ όλ’ αυτά την άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού που είναι υπεύθυνο γι’ αυτά τα κτίρια ή με την τρανταχτή απουσία του και τη σιωπηλή συνενοχή του.

Τι πρόβλημα, εξάλλου, να έχει ένα Υπουργείο Πολιτισμού που τσιμεντώνεται ένα σύγχρονο μνημείο τι στιγμή που έδωσε άδεια να τσιμεντωθεί το σπουδαιότερο από τα αρχαία.

Τι πρόβλημα να έχει ένα Υπουργείο Πολιτισμού που σφραγίζεται ένα θέατρο τι στιγμή που σε όλη τη διάρκεια της δύσκολης αυτής περιόδου της πανδημίας απαξιώνει και προσβάλλει με το χειρότερο τρόπο την Τέχνη και τους ανθρώπους της οδηγώντας τους στην απόγνωση και τον αφανισμό».

Με την ίδια ανακοίνωση καλούσε χθες σε Ανοιχτή Συνέλευση έξω από το Εμπρός «για την υπεράσπιση και συνέχιση του εγχειρήματος μετά την εκκένωση και τη σφράγιση του κτιρίου».

Τί θα γίνει περαιτέρω; Πάντως όσο σκληρή διαπίστωση κι αν είναι ότι αυτή η εποχή κουβαλάει ψυχική κόπωση και άγχος επιβίωσης που δεν ευνοεί τον ενθουσιασμό, τη δημιουργικότητα και την προσωπική «κατάθεση» που απαιτεί ένα τέτοιο εγχείρημα, είναι μάλλον και ρεαλιστική. Και ειλικρινά μακάρι να διαψευστούμε.

Πηγές:

«Η δραστηριότητα του θεατρικού οργανισμού «Μορφές» στο θέατρο Εμπρός (1988-99): μια χαρτογράφηση της ιστορίας του θιάσου και μια πρώτη αποτίμηση των παραστάσεών του και της πρόσληψής τους από την κριτική», μελέτη του σκηνοθέτη Γιάννη Μόσχου (δημοσιευμένη στο περιοδικό «Σκηνή» του τμήματος Θεάτρου του Α.Π.Θ.)

Κίνηση Μαβίλη: Οι φανεροί 7 (monopressgr, Ειρήνη Μουντράκη, Απρίλιος 2012)

Άφαντος ο εξοπλισμός του ιστορικού «Εμπρός» (ΑΠΕ-ΜΠΕ, Νοέμβριος 2012)

Η πονεμένη ιστορία του «Εμπρός» (Εφημερίδα των Συντακτών, Χαρά Τζαναβάρα, Μάρτιος 2016)

«Εμπρός»: Το κτίριο, η ιστορία και ο αντίκτυπός του στο ελληνικό θέατρο (LIFO, Αργυρώ Μποζώνη, 20/5/21)

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις