Ανδρέας Στάικος: “Βρισκόμαστε κοντά στο φαινόμενο της θεατροφάνειας”

Ο Ανδρέας Στάικος είναι ένας από τους πιο αξιόλογους θεατρικούς συγγραφείς στη χώρα μας και σπουδαίος μεταφραστής και πεζογράφος. Μετά τις φιλολογικές σπουδές του στην Ελλάδα, έφυγε για το Παρίσι, όπου ξεκίνησε θεατρικές σπουδές. Εκεί σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο Δραματικής Τέχνης και παρέμεινε μέχρι το 1981 γράφοντας και δουλεύοντας ως βοηθός σκηνοθέτη στο πλάι του μεγάλου σκηνοθέτη Αντουάν Βιτέζ. Από το Παρίσι έγινε γνωστό το πρώτο θεατρικό του έργο με τίτλο “Κλυταιμνήστρα“.

Η ιδιότυπη θεατρική γραφή του είναι αποτέλεσμα της δυναμικής των προβών με τους ηθοποιούς. Ο ίδιος έχει αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η γραφή γεννούσε αυτομάτως τη σκηνοθεσία τους και η σκηνοθεσία γεννούσε αυτομάτως τη γραφή τους. Σύγχυση ή ταύτιση της γραφής και της σκηνοθεσίας.» Έτσι τα έργα του ανεβαίνουν σχεδόν πάντα για πρώτη φορά στη σκηνή κάτω από τη δική του σκηνοθεσία.

Παράλληλα έχει μεταφράσει στα ελληνικά πληθώρα θεατρικών έργων Γάλλων κλασσικών συγγραφέων όπως ο Λακλό, ο Μολιέρος, ο Μαριβώ, ο Λεσάζ, ο Λαμπίς, κ.α. και έχει εκδώσει δύο δημοφιλή μυθιστορήματα (Αισχροτάτη Εριέττα και Επικίνδυνες μαγειρικές).

Τώρα, ο Ανδρέας Στάικος γράφει την «Αλίφειρα», μια εξωφρενική, όσο και πικρή κωμωδία που ανεβαίνει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά -Σκηνή Ωμέγα- σε σκηνοθεσία του ίδιου, πρωτότυπη μουσική του Νίκου Ξυδάκη, σκηνικά του Αλέξη Κυριτσόπουλου και ένα θίασο εκλεκτών ηθοποιών (Δημήτρης Πασσάς, Ελένη Ζαραφίδου, Εμμανουέλα Κοντογιώργου, Αιμιλία Μήλιου).

Η Αλίφειρα και ο Ανδρέας Στάικος

Τι σας ενέπνευσε ώστε να γράψετε την «Αλίφειρα»; Τι συμβολίζει το όνομα αυτό της αρχαίας πόλης και το επιλέξατε για τίτλο;

Έμπνευσή μου ήταν η ίδια η λέξη Αλίφειρα. Τη συνάντησα διαβάζοντας τον Παυσανία στα «Αρκαδικά», ένα κεφάλαιο των περιηγήσεών του στην Ελλάδα του 2ου αιώνα μ.Χ. Η έμπνευση μπορεί να προέλθει απ’ οτιδήποτε, από κάτι σημαντικό ή ασήμαντο, ένα αντικείμενο, ένα οποιοδήποτε γεγονός, από το τίποτα. Έπεται η διάθεση και η δυνατότητα της μεταμόρφωσης σε δρώμενο.

Η Αλίφειρα, όπως μέσω του Παυσανία τη συνάντησα, συμβολίζει την εγκατάλειψη, την παραίτηση, το κενό. Όμως τα πρόσωπα που βιώνουν αυτό το κενό καλούνται με τρόπο δραστικό να το πληρώσουν. Με όπλο τους τη φαντασία, τις φαντασιώσεις, την χιμαιρική ελπίδα και το παιχνίδι, επιχειρούν να χτίσουν πάνω στην άμμο το νέο οικοδόμημα της Αλίφειρας. Τι κι αν δεν χτιστεί η Αλίφειρα των ονείρων τους; Αρκεί η προσπάθεια!

Γιατί επιλέγετε εσείς να πρωτοσκηνοθετείτε τα έργα τα οποία γράφετε;

Δε σκηνοθετώ τα έργα μου. Τα έργα μου σκηνοθετούνται κατά τη διάρκεια της συγγραφής τους. Και από τη συγγραφή τους προηγείται η συνάντησή μου με τους ηθοποιούς. Γνωρίζοντας τους ηθοποιούς, τις συμπεριφορές, τα βλέμματά τους, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, προτερήματα και ελαττώματα, βαθμηδόν πλάθω πάνω τους, σμιλεύω πάνω τους τους ρόλους των έργων.

Ο ρόλος συναντά τον ηθοποιό και όχι ο ηθοποιός τον ρόλο. Πρόκειται για μια σκηνοθεσία της γραφής που κατά κάποιον τρόπο αναιρεί την παραδοσιακή θεατρική σκηνοθεσία.

Το παρελθόν, η Ελλάδα και το θέατρο

Μέσα από τα ερείπια τι μπορεί να αναδυθεί; Πόσο έχουμε ανάγκη το παρελθόν μας;

Η μεταμόρφωση του παρελθόντος σε παρόν ή μέλλον είναι το ζητούμενο. «Η ζωή μας είναι το σύνολο των αναμνήσεών μας», όπως λέει ο Επαμεινώνδας, το μοναδικό ανδρικό πρόσωπο στην «Αλίφειρα». Τα ερείπια είναι ο χειμώνας και από τον χειμώνα θα αναδυθούν οι ανεμώνες της φαντασίας και της άνοιξης.

Αν σας ζητούσα να αποτιμήσετε το έως τώρα έργο σας, ποια θα επιλέγατε ως ορόσημά του;

Ορόσημα στη ζωή μου είναι οι συναντήσεις, οι λίγες συναντήσεις, με τους φίλους μου, εκείνους που ζουν κι εκείνους που έχουν εγκαταλείψει τη ζωή.

Πώς κρίνετε σήμερα το θεατρικό τοπίο στην Ελλάδα; Βλέπετε να ανθίζει κάτι νέο και όμορφο; Ρωτώ γιατί υπάρχει μία γενικότερη αίσθηση πως το θέατρο και ειδικά η δραματουργία φλερτάρει με τη μετριότητα …

Το νεοελληνικό θέατρο αναπτύχθηκε καχεκτικά, κάτω από τη σκιά και το βάρος της αρχαίας τραγωδίας, η οποία ανά τους αιώνες έπαψε να είναι μόνον ελληνική και κατέστη αρχετυπική και οικουμενική.
Κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα, το νεοελληνικό θέατρο κάτω από το δυσβάστακτο βάρος της τραγωδίας περιθωριοποιήθηκε και η έκφρασή του περιορίστηκε στην ηθογραφία, αστική ή λαϊκή ηθογραφία.

Για δύο ή τρεις δεκαετίες, κάποιοι αυτοδίδακτοι και χαρισματικοί ηθοποιοί ανέδειξαν την ηθογραφία, και δικαίως, σε ένα προϊόν τοπικής κατανάλωσης, αυταρέσκειας και διασκέδασης, με κάποιες εμβόλιμες και περιστασιακές εξάρσεις νεωτερισμού (κοινωνική και πολιτική κριτική, ελληνικότητα, λαϊκότητα, θέατρο του παραλόγου κ.λπ.).

Κατά την πρώτη εικοσαετία του 21ου αιώνα, το νεοελληνικό θέατρο ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό την ηθογραφική παράδοση, με στοιχεία αναφομοίωτα, μιας ήδη παρωχημένης ευρωπαϊκής ή αμερικάνικης πρωτοπορίας (σκηνοθετισμός, σωματική-γυμναστική έκφραση, ανάμειξη αλλοτρίων τεχνών, προβολές βίντεο κ.λπ.). Το νεοελληνικό θέατρο έχει απομακρυνθεί από τον ποιητικό λόγο. Βρισκόμαστε κοντά στο φαινόμενο της θεατροφάνειας.

Το μεταφραστικό σας έργο είναι τεράστιο. Υπάρχει κάποιος συγγραφέας που σας επηρέασε ιδιαίτερα;

Η μετάφραση, η μετάφραση θεατρικών έργων συγκεκριμένα, ήταν μια έντονη προετοιμασία, μια επίπονη όσο και απολαυστική προπόνηση, γλωσσική προπόνηση για την προσωπική μου θεατρική έκφραση. Μεταφράζοντας, δεν επηρεάστηκα από κάποιους, δικής μου επιλογής, συγγραφείς, αλλά τους συνάντησα και συνδιαλέχθηκα μαζί τους. Με τον Μαριβώ αντάλλαξα και κάποια πονηρά βλέμματα.

Λέτε πως τελικά έχετε γράψει ένα μόνο έργο – παρά το ότι έχετε γράψει πολύ περισσότερα από 10 θεατρικά- με την έννοια πως όλα είναι παραλλαγές του ίδιου έργου. Αυτό πιστεύετε πως ισχύει τελικά με όλους τους συγγραφείς;

Ένας συγγραφέας έχει εμμονές και αινίγματα άλυτα, σε ολόκληρη τη σταδιοδρομία και τη ζωή του. Και στο έργο του επικεντρώνεται στις εμμονές και τα αινίγματα, όχι για να δώσει απαντήσεις αλλά για να προκαλέσει ερωτήματα, νέα και πιο βασανιστικά ερωτήματα. Υπό αυτήν την έννοια, ο συγγραφέας γράφει ένα έργο συνολικά. Τα δέκα, τα δεκαπέντε ή τα είκοσι έργα του, είναι πτυχές, παραλλαγές ή εκδοχές του ίδιου μοναδικού έργου του.