Δημήτρης Δημόπουλος: Χιούμορ από τα “παρασκήνια” της μετάφρασης

Ήταν το 2016 όταν η ταινία Χ-ΜΕΝ: Apocalypse ετοιμαζόταν να προβληθεί στους κινηματογράφους και κάποιοι ένιωσαν πως ο τίτλος της όφειλε να ενσωματωθεί στα ελληνικά δεδομένα. Έτσι όσοι φίλοι των Χ-ΜΕΝ έτρεξαν στις κινηματογραφικές αίθουσες για να παρακολουθήσουν την ταινία, είδαν το… “Χ-ΜΕΝ: Aπόκαλιψ”. Κακά λογοπαίγνια σε τίτλους ταινιών ή παραστάσεων, λάθη στους υπότιτλους και κοτσάνες στις μεταγλωττίσεις είναι μερικά από εκείνα που συχνά μας κάνουν να αναρωτιόμαστε τι συνέβη στο μεταφραστικό; Σας από μηχανής θεός λοιπόν… ο Δημήτρης Δημόπουλος δηλώνει “Καμένος στη μετάφραση“ και αποφασίζει “να ξεσπαθώσει και να αποκαλύψει τα πάντα από τη μακρά εμπειρία του στον υπότιτλο, τη μεταγλώττιση και τη μετάφραση στο μουσικό θέατρο”. Σε έναν πρωτότυπο σταντ-απ μονόλογο που το γκουκγλ-τρανσλέιτ απέδωσε ως “όρθιο μονόλογο” ο κωμικός παρουσιάζει μία νέα φόρμα, με παλαιότερα κείμενα και ιδέες του, συνδυασμένα με διαφάνειες και τον χαρακτηριστικό σχολιασμό του.

“Αν ζεις στην Ελλάδα, οι μεταφράσεις είναι παντού γύρω σου. Στην παράσταση δεν μιλάω μόνο για τις λογοτεχνικές μεταφράσεις ή τις μεταγλωττίσεις αλλά και για τις αυτόματες μεταφράσεις που βλέπουμε σε διάφορες ιστοσελίδες, τους υπότιτλους σε σειρές, τα κακομεταφρασμένα παιδικά βιβλία, ακόμα και τους κακομεταφρασμένους κλασσικούς”, λέει ο Δημήτρης Δημόπουλος στο NEWS 24/7.

Σε ένα παράλληλο μεταφραστικό σύμπαν ο Jerry Springer έγινε Μικρούτσικος

Ο Δημήτρης Δημόπουλος αποφάσισε να κάνει μία παράσταση στην οποία ασχολείται “με όσα με έχουν κάνει να κοπανάω το κεφάλι μου στον τοίχο με απελπισία είτε ως μεταφραστής είτε ως θεατής – ακροατής – αναγνώστης”.

“Ως επαγγελματίας, ένα πράγμα που με κάνει να χτυπάω πάντα το κεφάλι μου στον τοίχο είναι το πόσο ανοικονόμητη είναι η ελληνική γλώσσα. Σε σχέση με τις γλώσσες που έχω μεταφράσει συνειδητοποιώ ότι η μετάφραση στα ελληνικά, ειδικά στα θεατρικά κείμενα, μπορεί να αυξήσει τον χρόνο μιας παράστασης κατά 10-15%. Πολλές φορές όταν μεταφράζεις κάτι που πρέπει να “τρέξει” σε δεδομένο χρόνο, όπως είναι οι υπότιτλοι ή η μεταγλώττιση, κοπανάω το κεφάλι μου γιατί πρέπει να αποδώσεις το νόημα σε περιορισμένο χώρο και χρόνο.

Από την πλευρά του κοινού, με κάνει να χτυπάω το κεφάλι μου στον τοίχο μία μεταφραστική επιλογή η οποία όμως είναι δόκιμη: είναι η μεταφορά πραγμάτων σε ελληνικές αναφορές. Για παράδειγμα, γίνεται μία αναφορά στον παρουσιαστή Jerry Springer και γράφουν στον υπότιτλο “Μικρούτσικος”. Είναι δόκιμο αλλά εμένα μου χτυπάει άσχημα. Επίσης, σε ένα βιβλίο που μου άρεσε πολύ, έγραφε “πήρε το τρένο L”, το οποίο είναι μία γραμμή μετρό στη Νέα Υόρκη. Eκεί θα μπορούσαν να γράψουν “πήρε το μετρό” γιατί ένας Νεοϋορκέζος ξέρει την πορεία της γραμμής L αλλά (πιθανότατα) ένας Έλληνας δεν θα ξέρει”, αναφέρει ο Δημόπουλος.

Για τον ίδιο, οι χειρότερες μεταφράσεις είναι “εκείνες που καταλαβαίνεις ότι ο μεταφραστής δεν πρόσεχε”. “Για παράδειγμα στα αγγλικά το “you” χρησιμοποιείται και στον πληθυντικό και στον ενικό και στον πληθυντικό ευγενείας. Έχω δει πολλές φορές ασυνέχεια σε μετάφραση. Είναι τόσο απλό και το βλέπω συχνά λάθος. Και αυτό πρόκειται για ένα μικρό παράδειγμα”, αναφέρει. 

Ως μεταφραστής, ο Δημήτρης Δημόπουλος έρχεται συχνά αντιμέτωπος με τις ιδιαιτερότητες της κάθε γλώσσας και τα νοήματα συγκεκριμένων εννοιών που πρέπει να αποδοθούν στα ελληνικά. Ωστόσο, όπως επισημαίνει και ο ίδιος, “τo μεγαλύτερο ζήτημα σε όλα τα είδη της μετάφρασης πλέον είναι η ταχύτητα με την οποία απαιτείται να παραδίδεται η δουλειά και τα deadlines πολλές φορές είναι εις βάρος της ποιότητας”. “Θα δεις λάθη σε βιβλία που θα σε κάνουν να καταλάβεις ότι δεν υπήρξε επιμελητής. Κι αυτό είναι ζήτημα γιατί προκειμένου να μειωθεί το κόστος βλέπουμε στα βιβλία να μην γίνεται επιμέλεια. Σε ειδησεογραφικά μέσα φαίνεται ότι ένα κείμενο έχει μπει στο αυτόματο μεταφραστήρι και δεν υπήρξε επιμέλεια. Αυτό όμως μειώνει και την ποιότητα του μέσου αλλά μπορεί να δημιουργήσει και παρεξηγήσεις. Όσο τα μεταφραστικά εργαλεία θα βελτιώνονται, σίγουρα θα είναι χρήσιμα, ειδικά για περιπτώσεις που θα απαιτείται μεγάλη ταχύτητα”, συμπληρώνει

Όταν ένας ηθοποιός – μεταφραστής καλείται να μεταγλωττίσει κακομεταφρασμένο κείμενο

Εξέχουσα θέση στο πλούσιο βιογραφικό του κατέχει η ενασχόλησή του με τη μεταγλώττιση, με τον ηθοποιό να έχει ταυτίσει τη φωνή του με τις περιπέτειες του αγαπημένου Garfield στο “The Garfield Show”. Τι γίνεται όμως όταν ο ηθοποιός – μεταφραστής ετοιμάζεται για μεταγλώττιση και πιάνει στα χέρια του κακομεταφρασμένο κείμενο; “Στη μεταγλώττιση έχω πάρει πολλές φορές μεταφρασμένο κείμενο που δεν ήταν όπως έπρεπε. Για μένα που μεταφράζω κιόλας είναι πάρα πολύ δύσκολο. Είναι πολλές φορές που κρατάω ένα κείμενο που μεταγλωττίζω, το βλέπω που πάει και καταλαβαίνω ότι έρχεται το λάθος και επιβεβαιώνομαι. Λέω τη γνώμη μου και κάποιοι συνεργάτες μου την ζητάνε κιόλας. Θυμάμαι, όταν κάναμε το ‘The Garfield Show’ με τη Σοφία Τσάκα, η οποία μετέφραζε και σκηνοθετούσε, μου είπε μία μέρα πως σε ένα επεισόδιο είχε δύο αστεία που δεν έβγαζαν νόημα και ήθελε να το συζητήσει μαζί μου. Ήταν μία πολύ ωραία επιβεβαίωση και ήταν μία από τις πιο ωραίες μου συνεργασίες στη μεταγλώττιση. Δεν μπορώ να θυμηθώ άλλη δουλειά που να έχω αγαπήσει τόσο πολύ και αυτό οφείλεται στη συνεργασία με τη Σοφία. Άκουγε τις μεταφράσεις με τη φωνή μου και ήξερε όταν άκουγε κάτι αν θα το πω καλά”, αναφέρει ο Δημόπουλος. 

“Ξέρετε ποιος είμαι” αλλά “θα σας συστηθώ και πάλι”

Ο Δημήτρης Δημόπουλος είναι ένας από τους πιο καταξιωμένους Έλληνες κωμικούς και αν δεν έχετε καταδυθεί ακόμα στο έργο του σας προ(σ)καλώ να το πράξετε άμεσα καθώς το χιούμορ του είναι “πανανθρώπινο”. Από το “Αντί διδακτορικού” μέχρι την “Υπερπαραγωγή” και την “Καφρόκρεμα” το χιούμορ του Δημόπουλου μοιάζει να ωριμάζει σαν καλό κρασί που απολαμβάνουμε όλο και περισσότερο γιατί όσο “δενόμαστε” μαζί του τόσο κι εκείνος νιώθει όλο και πιο ελεύθερος επί σκηνής, να μεγαλουργήσει.

“Δεν ξέρω κατά πόσο έχει αλλάξει το χιούμορ μου από το ‘Αντί διδακτορικού’ μέχρι σήμερα ή κατά πόσο αποκτώ εμπιστοσύνη στο χιούμορ που πάντα είχα να αναπτυχθεί και εξωτερικευτεί ακόμα περισσότερο. Όσο περνάει ο καιρός και αποκτάς ακόμα μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στα εργαλεία σου μπορείς να κάνει καλύτερα τη δουλειά σου, να είσαι πιο ανοιχτός στον πειραματισμό. Επίσης σημαντική είναι και η σχέση που έχεις αποκτήσει με το κοινό αλλά πρέπει να κρατήσεις την ισορροπία μεταξύ του “ξέρετε ποιος είμαι” και του “θα σας συστηθώ και πάλι”, καταλήγει ο Δημήτρης Δημόπουλος.

Info: