Είδαμε τη “Φαίδρα” της Τσβετάγιεβα σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά- Εκεί όπου το γάλα “κυβερνά” τον κόσμο

Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα (1892-1941) είναι Ρωσίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στη Μόσχα και εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή το 1910. Λίγο αργότερα εγκατέλειψε τις εγκύκλιες σπουδές της και παντρεύτηκε τον Σεργκέι Έφρον. Το 1922, δηλώνοντας την αντίθεσή της στην Οκτωβριανή Επανάσταση, εγκατέλειψε την πατρίδα της και έως το 1939 έζησε στο εξωτερικό. Όταν επέστρεψε στη Σοβιετική Ένωση, η κόρη της φυλακίστηκε, ο άντρας της εκτελέστηκε και η ίδια τελικά αυτοκτόνησε. Θεωρείται μια από τις σημαντικότερες ποιητικές φωνές του 20ού αιώνα, ποιήτρια που γεφύρωσε με μοναδικό τρόπο τον μοντερνισμό με τη λυρική συγκίνηση.

Στο σημείωμα του μεταφραστή του έργου, Χρήστου Χρυσόπουλου, (το εντοπίσαμε στο πρόγραμμα της παράστασης που παρουσιάζεται στο θέατρο Προσκήνιο), διαβάζουμε πως “η ποιήτρια ολοκλήρωσε τη «Φαίδρα» το 1927 παραδίδοντάς μας μια από τις ψυχολογικά βαθύτερες εκδοχές του μύθου. Η Τσβετάγιεβα τοποθετεί όλη την ιστορία στο παλάτι του Θησέα στην Τροιζήνα και αναγορεύει σε κεντρικό πρόσωπο την Τροφό της Φαίδρας, εγκαθιδρύοντας δυο δραματουργικά δίπολα βασισμένα στη διαλεκτική του έρωτα ανάμεσα σε άντρα και γυναίκα. Το ένα δίπολο είναι ανδρικό: Ιππόλυτος-Θησέας και το δεύτερο (αλλά πρωτεύον) γυναικείο: Φαίδρα-Τροφός. Στο κέντρο όλων στέκεται, φυσικά, η Φαίδρα. Το έργο της Τσβετάγιεβα είναι ένα γλωσσικό και ποιητικό αριστούργημα, επιτυγχάνοντας να συγκεράσει το ψυχολογικό βάθος και την ποίηση. Η απολύτως επίκαιρη εκδοχή του μύθου από την Τσβετάγιεβα μάς προσκαλεί να συλλογιστούμε τη σχέση ανάμεσα στα φύλα στη σημερινή κοινωνική συνθήκη, την εξουσία της ερωτικής επιθυμίας καθώς και τον ρόλο της μητρότητας”.

Ο Δημήτρης Καραντζάς δημιούργησε ένα κουιντέτο μυθικών ηρώων που επιχειρούν σ’ έναν νεκρό τόπο να ανασυνθέσουν τη χαμένη μας σχέση με την ελευθερία, την ερωτική επιθυμία και την ανάγκη για ένωση μέχρι θανάτου. Η σκηνοθετική του οπτική σκάβει βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή και είναι λυρική και ποιητική. Χαρακτηριστικό είναι πως παρακολουθούμε ολόκληρη τη δράση μέσα από ένα παραλληλόγραμμο παράθυρο που “άνοιξε” η σκηνογράφος Μαρία Πανουργιά. Τη σκηνή αρχικά κλείνει ένα μαύρο πανί και από αυτό, όταν ξεκινά η παράσταση, αποσπάται κατά μήκος της και σηκώνεται ένα μεγάλο κομμάτι του, δημιουργώντας έτσι ένα παράθυρο, αλλά και μία εκ προοιμίου συναισθηματική αποστασιοποίηση από τα δρώμενα (μοναδική μας ένσταση εδώ το γεγονός πως οι πάνω σειρές του θεάτρου δεν είχαν καλή ορατότητα στα του βάθους της σκηνής δρώμενα). Εκεί, μέσα στο δωμάτιο, παρακολουθούμε τη διάδραση των δύο ισχυρών διπόλων του έργου – της Τροφού και της Φαίδρας και του συντρόφου του Ιππόλυτου με τον Ιππόλυτο- και τον Θησέα.

Αυτά τα δύο ζευγάρια διαντιδρούν τόσο μεταξύ τους, όσο και το ένα με το άλλο, καταδυόμενα βαθιά μέσα στην περιοχή της επιθυμίας. Άλλοτε γυμνά και άλλοτε ντυμένα μάς καλούν να αφυπνίσουμε τη σχέση μας με τη φύση και το ένστικτο. Στη μέση της σκηνής, ένας βωμός πάνω στον οποίο οι πέντε πρωταγωνιστές προσπαθούν με την τεχνική της Ικεμπάνα να συνθέσουν ένα λουλούδι. Το κάνουν με κινήσεις τελετουργικές. Σαν μία θυσία στην ομορφιά της ζωής που ανανεώνεται διαρκώς στο δίπολο ζωής και θανάτου. Ωστόσο αντί για λουλούδι, δημιουργούν ένα τερατούργημα, πάνω στο οποίο κρεμούν στο τέλος ακόμη και νεκρά ζώα. Ο θάνατος και η ασχήμια κυριαρχούν παντού…

Με το έργο αυτό ο Δημήτρης Καραντζάς επιτυγχάνει ένα προσωπικό σκηνοθετικό άθλο σε ένα έργο έντονης πολυπλοκότητας. Είναι φανερό το πόσο έχει δουλέψει προκειμένου όχι μόνο να κατανοήσει, αλλά και να εκφράσει ευκρινώς το κείμενο και τους συμβολισμούς του αποδομώντας το σε εικόνες υψηλής αισθητικής, χωρίς όμως να το στερήσει από τον εγγενή λυρισμό του. Το στήθος, το σύμβολο της μητρότητας, το πρώτο ερωτικό αντικείμενο του ανθρώπου, κατέχει στην παράσταση κεντρική θέση. Το ίδιο και το γάλα. “Το γάλα κυβερνά τον κόσμο”, θα ακουστεί μία εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή από τα στόματα των πρωταγωνιστών και είναι εκείνη η στιγμή που το αδιόρατο νήμα που μας δένει όλους γίνεται ορατό. Είναι η στιγμή που η ερωτική επιθυμία κατευθύνεται προς τη μητέρα και η σχέση ανάμεσα στα δύο φύλα φαντάζει τόσο εύθραυστη. Η Φαίδρα δεν μπορεί να έχει το αντικείμενο της επιθυμίας της, τον Ιππόλυτο, μοιραία παλινδρομεί και χάνεται η υποκειμενικότητα στη σχέση της με την Τροφό. Πλέον η επιθυμία της μίας γίνεται επιθυμία της άλλης.

Το έργο αυτό έχει την τύχη να έχει πέντε σπουδαίους ερμηνευτές που πραγματικά “κεντούσαν” με τις ερμηνείες και την κινησιολογία τους (Τάσος Καραχάλιος). Η Αλεξία Καλτσίκη ήταν συγκλονιστική στον ρόλο της Τροφού. Οι στιγμές που μοιράστηκε με τη Στεφανία Γουλιώτη ήταν υπόδειγμα υποκριτικής τέχνης. Το ίδιο ισχύει και για το δίδυμο του Νίκου Μάνεση με τον Μιχάλη Σαράντη με τον πρώτο και πιο άπειρο ηθοποιό να εκπλήσσει με το ειδικό βάρος του ρόλου του που κατάφερε να σηκώσει. Ο Θησέας του Κωνσταντίνου Αβαρικιώτη ήταν αρκετά πιο θολός ως ρόλος. Ίσως και η ίδια η Τσβετάγιεβα δεν του έδωσε το αναμενόμενο βάθος, γι αυτό και η συμβολή του στα τελευταία λεπτά της παράστασης πέρασε μάλλον αδιάφορα.

Συμπέρασμα; Μία εξαιρετική γνωριμία, αλλά και αποτύπωση του έργου της Μαρίνα Τσβετάγιεβα και της εκδοχής που η ποιήτρια ήθελε να δώσει στον μύθο της Φαίδρας. Ένα έργο δύσκολο, στο κείμενο του οποίου πρέπει να εντρυφήσει ενδελεχώς κάποιος προκειμένου να κατανοήσει όλες του τις πτυχές. Ο Δημήτρης Καραντζάς κατάφερε με τη σκηνοθετική του οπτική να φέρει στην επιφάνεια πολλές από αυτές και να αναδείξει το βάθος των νοημάτων τους. Το σημαντικότερο, ωστόσο, όλων είναι πως μετά από πολύ καιρό νιώσαμε πως κάποιος έθεσε και πάλι σε λειτουργία τους μηχανισμούς κατανόησης ενός θεατρικού έργου του μυαλού μας.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις