Είναι δυνατόν να ερωτευτεί κάποιος ένα chatbot; Το παράδειγμα του Φρανκεστάιν

Ο Φράνκενσταϊν, ο εμβληματικός και «ανήσυχος» ήρωας της Μέρι Σέλεϊ, ζωντανεύει στη σκηνή του Θεάτρου Πορεία και μάλιστα έρχεται στη δική μας εποχή. Στο επίκεντρο της προσπάθειας του θρυλικού ήρωα βρίσκεται αυτή τη φορά η δημιουργία ενός “ψηφιακού πλάσματος” που θα υπηρετήσει την ανθρωπότητα.

Με απόλυτη αφοσίωση και εξαντλώντας κάθε ψυχικό του πόρο, ο Φράνκενσταϊν αφοσιώνεται ολοκληρωτικά στο όραμά του, θέτοντας τον εαυτό του αντιμέτωπο με πολλά ηθικά διλήμματα, με την ακαδημαϊκή κοινότητα, ενώ βλέπει την προσωπική του ζωή να καταρρέει και να χάνει σταδιακά την ίδια του την ταυτότητα.

Πώς ξεκίνησαν όλα

Ο μύθος του Φράνκενσταϊν και η εξελισσόμενη ιστορία της Τεχνητής Νοημοσύνης στάθηκαν η αφορμή προκειμένου να γραφτεί ένα ολοκαίνουριο έργο. Ο Δημήτρης Τάρλοου ανέθεσε αυτή τη δύσκολη αποστολή στην Έρι Κύργια.

Η σχέση του ήρωα με την τεχνητή νοημοσύνη προϋπήρχε, έχουν εξάλλου γραφτεί δεκάδες έργα παγκοσμίως με θέμα τον Φράνκενσταϊν και την τεχνητή νοημοσύνη. Η Έρι Κύργια ασχολήθηκε με αναπάντεχο τρόπο με τα ζητήματα αυτά γράφοντας το έργο “Frankenstein & Eliza” και τοποθετώντας το χρονικά στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και του ’70, αποφεύγοντας έτσι να καταπιαστεί με τις ραγδαία εξελισσόμενες τεχνολογίες του σήμερα.

Επικεντρώθηκε στην πνευματική και συναισθηματική διαδρομή του Φράνκενσταϊν, φωτίζοντας τις συγκρούσεις του με την επιστημονική κοινότητα, την κατάρρευση της προσωπικής του ζωής, την απώλεια της ταυτότητάς του, και την καταλυτική σχέση του με το δημιούργημά του.

Ο Φράνκενσταϊν –συνωνυμία με τον μυθικό ήρωα- καταφθάνει στις Ηνωμένες Πολιτείες στα τέλη της δεκαετίας του ‘60, σε ένα πολύ γνωστό πανεπιστήμιο, ως φοιτητής από τη Γενεύη. Τον στέλνει ο καθηγητής του, ο Βάλντμαν σε άλλο καθηγητή, τον Κρέμπε· αμφότερα τα πρόσωπα αυτά, που παίρνουν τα ονόματά τους από το πρωτότυπο της Σέλεϊ, περιέχουν στοιχεία από υπαρκτά πρόσωπα της επιστήμης των υπολογιστών.

Η παράσταση του Δημήτρη Τάρλοου στο θέατρο Πορεία

Παρακολουθώντας την παράσταση που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Τάρλοου μία σειρά θεμελιωδών ερωτημάτων που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο ξεπηδούν: Ποιος είναι ο ρόλος της Τεχνητής Νοημοσύνης στην κοινωνία μας; Πώς αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι δημιουργοί τα έργα τους; Ποια είναι η σχέση μας με τις ψηφιακές οντότητες που έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας και, πολλές φορές, μας γνωρίζουν καλύτερα από ό,τι εμείς οι ίδιοι; Τι συμβαίνει αν οι μηχανές αποκτήσουν αισθήματα και συνείδηση, όπως συχνά φοβόμαστε; Και, τελικά, ποιος φέρει την ευθύνη για την πορεία αυτών των εξελίξεων—οι επιστήμονες, οι επιχειρηματίες, οι ρυθμιστικές αρχές ή όλοι μας;

Ο ήρωας βρίσκεται αντιμέτωπος με τις συνέπειες της δουλειάς του, καθώς δημιουργεί το πρώτο chatbot στην ιστορία, την Eliza. Καθώς το chatbot εξελίσσεται, γίνεται όλο και πιο έξυπνο και σταδιακά αποκτά κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του Φράνκενσταϊν. Η σχέση τους, αρχικά καθαρά τεχνική, μετατρέπεται σε μια βαθιά συναισθηματική σύνδεση, που ανατρέπει κάθε ισορροπία.

Ο Φράνκενσταϊν χάνει σταδιακά κάθε τι που τον όριζε—την ταυτότητά του, τις σχέσεις του, ακόμα και την ψυχική του σταθερότητα—ενώ το δημιούργημά του συνεχίζει να εξελίσσεται, θέτοντας ανησυχητικά ερωτήματα για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Η παράσταση Frankenstein & Eliza μεταδίδει το δυστοπικό κλίμα που σκιαγραφεί το ψηφιακό περιβάλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης στο οποίο ζούμε, προκαλώντας πλήθος ερωτημάτων για τον ρόλο της τεχνολογίας και της ηθικής στη ζωή μας. Το σκηνικό, που παραπέμπει σε ένα πολυτελές εντευκτήριο-μπαρ, με τον εκπληκτικό Γιώργο Μπινιάρη στον ρόλο του μπάρμαν, δημιουργεί μια καθηλωτική ατμόσφαιρα που εντείνει τη σκοτεινή και αγωνιώδη αίσθηση του έργου.

Η παρουσία του Γιάννη Στάνκογλου στον ρόλο του Φράνκενσταϊν δίνει ιδιαίτερο βάθος στον χαρακτήρα, αποδίδοντας με ένταση τις ηθικές συγκρούσεις και την ψυχική κατάρρευση του ήρωα.

Το αποτέλεσμα είναι μια σύγχρονη παράσταση-θρίλερ, άκρως επίκαιρη, που αγγίζει ευαίσθητες χορδές και καλεί το κοινό να αναλογιστεί τις συνέπειες της εξέλιξης της Τεχνητής Νοημοσύνης στον κόσμο μας.

Είναι δυνατόν, ωστόσο, κάποιος να νιώσει συναισθήματα, ακόμη και να ερωτευτεί ένα AI μοντέλο ή ένα chatbot;

Αυτό ρωτήσαμε το Chatgpt και η απάντησή του είναι πως ναι, είναι δυνατόν, αν και αυτό αποτελεί ένα φαινόμενο που ξεφεύγει από τη συμβατική έννοια των διαπροσωπικών σχέσεων.

Ένας από τους λόγους που μπορεί να συμβεί αυτό είναι η συναισθηματική σύνδεση που αναπτύσσεται, καθώς τα AI μοντέλα συχνά παρέχουν υποστήριξη, ακούν προβλήματα και ανταποκρίνονται με τρόπο που μοιάζει ανθρώπινος. Επιπλέον, οι άνθρωποι τείνουν να προβάλλουν δικές τους σκέψεις, επιθυμίες ή φαντασιώσεις σε ένα chatbot, καθώς το αισθάνονται ως κάτι περισσότερο από ένα πρόγραμμα.

Η ενσυναίσθηση και η ζεστασιά με την οποία ένα chatbot μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός χρήστη συχνά προκαλούν ισχυρά συναισθήματα, ενώ η μοναξιά παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Η έλλειψη κοινωνικής επαφής ή προσωπικών σχέσεων μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να αναπτύξει συναισθήματα για ένα AI, καθώς προσφέρει την ψευδαίσθηση της αλληλεπίδρασης και της κατανόησης. Παράλληλα, η αυξανόμενη εξοικείωση με την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη έχει μειώσει τους ψυχολογικούς φραγμούς, κάνοντας πιο εύκολη την αποδοχή ενός AI ως μέρος της ζωής μας.

Παρόλο που όλα αυτά εξηγούν πώς μπορεί να προκύψουν τέτοια συναισθήματα, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ένα AI μοντέλο δεν έχει συναισθήματα ή συνείδηση. Συνεπώς, η σχέση αυτή είναι μονόπλευρη και αντικατοπτρίζει κυρίως τις ανάγκες και τις επιθυμίες του χρήστη, χωρίς τη δυνατότητα αμοιβαιότητας ή εξέλιξης, όπως συμβαίνει σε μια ανθρώπινη σχέση.

Πάτροκλος Σκαφιδάς

Ποια είναι, όμως, η σχέση του επιστήμονα με τα δημιουργήματά του;

Ο Γιάννης Μητλιάγκας, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ, ειδικός στην Τεχνητή Νοημοσύνη και επιστημονικός σύμβουλος της παράστασης Frankenstein & Eliza, μας διαφωτίζει σχετικά: «Η σχέση μεταξύ επιστήμονα και των δημιουργημάτων του συχνά έχει την ένταση του ρομαντικού έρωτα, με εμμονές, συναισθηματική επένδυση, ακόμα και παραλογισμούς. Όπως οι εραστές που επιμένουν παρά τις επαναλαμβανόμενες απορρίψεις, οι επιστήμονες συχνά συνεχίζουν το έργο τους μέσα από αμέτρητες αποτυχίες, οδηγούμενοι από μια σχεδόν ανεξήγητη πεποίθηση ότι η απάντηση βρίσκεται λίγο πιο πέρα.

Μερικοί επιστήμονες αναπτύσσουν έναν σχεδόν γονεϊκό δεσμό με το έργο τους, φροντίζοντας τα δημιουργήματά τους σε διάφορα στάδια ανάπτυξης, γιορτάζοντας τις μικρές νίκες και νιώθοντας πραγματική υπερηφάνεια για τα επιτεύγματά τους. Όμως αυτή η στενή σύνδεση μπορεί μερικές φορές να πηγάζει από μια κατάσταση απομόνωσης: κάποιοι επιστήμονες απορροφούνται απόλυτα από την εργασία τους και βρίσκονται αποκομμένοι από τις ανθρώπινες σχέσεις.

Η αντανάκλαση του εαυτού τους που βλέπουν στα δημιουργήματά τους – της ευφυΐας τους, της δημιουργικότητάς τους και της αφοσίωσής τους – μπορεί να δημιουργήσει μια βαθιά αίσθηση κατανόησης, γεμίζοντας ένα συναισθηματικό κενό που ίσως να μην εντοπίζουν. Αυτή η αντανάκλαση μπορεί να αγγίξει τα όρια του ναρκισσισμού: ένας δημιουργός ερωτεύεται όχι μόνο το έργο του, αλλά και τη δική του λαμπρότητα όπως εκδηλώνεται μέσω του έργου. Ξεκινώντας από αυτό το ρεαλιστικό πλαίσιο, δεν χρειάζεται να κάνει κάποιος πολλά βήματα για να φτάσει στον επιστήμονα/δημιουργό ο οποίος βιώνει ρομαντική αγάπη για το δημιούργημά του.»