Έλλη Παπακωνσταντίνου: “Θέλω να προβοκάρω τη συντήρηση”

Η Έλλη Παπακωνσταντίνου είναι μια δημιουργός που επαναπροσδιορίζει διαρκώς το θεατρικό τοπίο, συνδυάζοντας το πολιτικό με το ποιητικό, το φιλοσοφικό με το φαντασιακό. Με τολμηρές αισθητικές επιλογές, πολυμεσικές αφηγήσεις και μια διάθεση συνεχούς ανατροπής, η δουλειά της έχει κατακτήσει διεθνή αναγνώριση.

Στην τελευταία της δημιουργία, το HOLY BITCH!, η Έλλη Παπακωνσταντίνου επανέρχεται με μια καμπαρέ performance που ανατρέπει μύθους και στερεότυπα. Με ανάθεση της Όπερας του Βερολίνου (Neuköllner Oper), η παράσταση θα κάνει πρεμιέρα στο Θέατρο Πορεία στην Αθήνα (30 Απριλίου – 30 Μαΐου 2025), προτού ταξιδέψει στη Γερμανία και σε μεγάλα φεστιβάλ.

Σε ένα σουρεαλιστικό αρτοποιείο, όπου οι φουρνάρισσες είναι απόγονοι μυθικών πλασμάτων, ξεπερασμένοι μύθοι καίγονται στους φούρνους, ενώ οι ηρωίδες τραγουδούν άριες, pop και punk μελωδίες. Ο χώρος μεταμορφώνεται σε ένα ζωντανό κόμικ μέσω live video animation, και η μουσική της Μαρίας Παπαγεωργίου, που ερμηνεύει επί σκηνής, δίνει έναν επιπλέον παλμό στην παράσταση.

Η σκηνοθέτις αντλεί έμπνευση από τις Γοργόνες και τη Μέδουσα και φέρνει τον μύθο στο σήμερα μέσα από ένα σύμπαν που ισορροπεί μεταξύ φαντασίας και σκληρής πραγματικότητας. Σχολιάζει την πατριαρχία όχι καταγγελτικά, αλλά με χιούμορ και σουρεαλισμό, θέτοντας ερωτήματα για τη θέση των θηλυκοτήτων στη σύγχρονη εποχή.

Στην κουβέντα που κάναμε μας μίλησε για τη σύγχρονη τέχνη, τις πολιτικές προεκτάσεις του έργου, την εμπλοκή του Έλον Μασκ στο αφήγημα και τη βαθιά της πίστη πως η τέχνη μπορεί να γίνει το πιο ριζοσπαστικό όπλο απέναντι στη βία και τον φασισμό.

HOLY BITCH! – Η έμπνευση

Η παράσταση «HOLY BITCH!» φέρνει έναν πολύ ιδιαίτερο συνδυασμό μυθολογίας, καμπαρέ και σύγχρονης κουλτούρας. Ποιες ήταν οι κύριες πηγές έμπνευσης για την ανάπτυξη αυτής της θεατρικής δημιουργίας;

Έψαχνα να βρω ένα τρόπο να μιλήσω για τις θηλυκότητες στη σημερινή εποχή κάτι που πραγματικά μου φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο αλλά και απολύτως απαραίτητο.

Με την έννοια ότι έχουμε περάσει την εποχή που καταγγείλαμε πως το γυναικείο σώμα κακώς εργαλειοποιήθηκε από τον καπιταλισμό για να πουλήσει αυτοκίνητα και αντικείμενα πάσης φύσεως και έχουμε πια μπει στην εποχή της πολιτικής ορθότητας, τα έχουμε πια πει όλα, τα έχουμε κατονομάσει, φωνάξει, συμφωνήσει.

Ναι, έχω πραγματικά την αίσθηση πως όλα έχουν ειπωθεί και χιλιοειπωθεί. Κι όμως! Τα συμφωνήσαμε, αλλά την ίδια στιγμή ο κόσμος στρέφεται όλο και περισσότερο στον σεξισμό και στο φασισμό. Και έτσι υπάρχει μια αντίφαση εδώ και μια αμηχανία ταυτόχρονα. Γιατί καμιά θηλυκότητα δεν διώκεται γι’ αυτό που είναι ανοιχτά και -θεωρητικά μιλώντας- «όλα επιτρέπονται», δε μας σοκάρει τίποτα, κι όμως, όλοι ξέρουμε πως αυτό δεν ισχύει τη στιγμή που επιτίθενται σε έργα τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη.

Έψαχνα, λοιπόν, να βρω πώς να μιλήσω γι’ αυτό το θέμα. Με ποια γλώσσα στην εποχή του Τραμπ και του Έλον Μασκ θα μιλήσω για συμπερίληψη και αγάπη και για την ομορφιά την άγρια ομορφιά της Μέδουσας.

Και έτσι στράφηκα στον μύθο για άλλη μια φορά που αποτελεί ανεξάντλητο υλικό έμπνευσης και συγκεκριμένα στο μύθο των Γοργόνων, της Μέδουσας και των αδερφών της. Και έφτιαξα ένα έργο, όπου ο ´Ελον Μασκ έχει στείλει στην εξορία τις γοργόνες (όπως και συμβαίνει πραγματικά στις ΗΠΑ με την καταστροφική επίθεση στην queer κοινότητα και σε όλες τις θηλυκότητες).

Εξαιτίας του Έλον οι δύο αδερφές δουλεύουν σε ένα φούρνο στο τουριστικοποιημένο Μίττε του Βερολίνου. Και η τρίτη αδελφή, η Μέδουσα, αφού βιάστηκε κατ’ εξακολούθηση και -σαν να μην έφτανε αυτό- τιμωρήθηκε να έχει φίδια στο κεφάλι της αντί για μαλλιά και μετά αποκεφαλίστηκε και έσερνε το κεφάλι της ο Περσέας για να πετρώνει τους εχθρούς του, τώρα έρχεται από τα βάθη του χρόνου στο φουρνάρικο αυτό.
Είναι μια σύγχρονη γυναίκα, ένα ερείπιο που στέφει τον θυμό της ενάντια στον εαυτό της και αυτοτραυματίζεται, βρίσκεται σε απόγνωση και μπαίνει στον φούρνο για να ξαναβρεί τη δύναμή της. Και φυσικά να ξαναβρεί τον εαυτό της. Εγώ την βλέπω ως μια όμορφη δυνατή γυναίκα που γελάει. Εκεί ξεκινάει ο δικός μας μύθος. Γιατί ο μύθος ξανά φτιάχνεται, θέλω να πω εμείς τον φτιάχνουμε, όταν στεκόμαστε στο ύψος του εαυτού μας.

Πώς συνδυάζετε την έννοια της πατριαρχίας με τη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση και ποιο ρόλο παίζουν οι μυθικές γυναικείες μορφές, όπως η Μέδουσα, στην παρουσίαση του έργου;

Φτιάχνω μία σουρεαλιστική πλοκή που μου δίνει τη δυνατότητα να παίξω με στερεότυπα με εικόνες με σύγχρονα τραύματα με χιούμορ και που μου δίνει τη δυνατότητα να αναρωτηθώ σε σχέση με βίαιους αρχαίους μύθους που ως γυναίκα δεν είχα συλλάβει πόση πραγματική βία εγκλείουν. Οι αρχαίοι μύθοι φέρουν φυσικά κωδικοποιημένες αρχές της πατριαρχίας. Αλλά, αυτές οι μυθικές μορφές είναι τρομερή πηγή έμπνευσης και χαράς (γιατί όπως σας είπα διαβάζω την Μέδουσα με τα μάτια της Helene Cixous που λέει “Χρειάζεται μόνο να κοιτάξεις την Μέδουσα ευθέως για να την δεις. Και δεν είναι θανάσιμη. Είναι όμορφη και γελάει.”)

Στο φούρνο μας ψήνουμε πραγματικό ψωμί το σκηνικό μας είναι κουζίνες ηλεκτρικές τις χρησιμοποιούμε πραγματικά και μαζί με αυτό ψήνουμε κι άλλα πολλά. Και κυρίως γελάμε. Η σκηνή για μένα είναι ένας τόπος χαράς και παιχνιδιού και το έργο μου μια πολύ απαιτητική παρτιτούρα για τον ηθοποιό -γιατί όλα τα στοιχεία το βίντεο το animation, οι μουσικές, οι άριες το καμπαρέ είναι ενορχηστρωμένα και συνυφαίνουν ένα ποιητικό έργο που φλέγεται! Θέλω να πω μπορεί να είμαστε κουλ, αλλά από μέσα φλεγόμαστε κι ο φούρνος αυτός είναι η ψυχή μας και το σώμα μας που φλέγεται.

Η παράσταση ενσωματώνει live video animation και κόμικ. Πώς λειτουργούν αυτά τα μέσα στο αφηγηματικό και οπτικό μέρος του έργου;

Με την Κατερίνα Σαββόγλου δουλεύουμε in tandem από την αρχή των προβών με live camera που παρακολουθεί τη δράση των ηθοποιών στη σκηνή και σε πραγματικό χρόνο, προβάλλεται ως ένα βιβλίο κόμικ, ως ζωντανό animation. Διάλεξα δηλαδή μια ποπ αισθητική για την παράσταση και όσα συμβαίνουν στη σκηνή να μεταμορφώνονται σε ένα ζωντανό comic σε έναν κόσμο υπερηρώων. Εδώ οι υπερήρωες είναι οι Γοργόνες – οι φουρνάρισες που τολμούν να βουτήξουν μέσα στο μύθο τους και να θυμηθούν την χαμένη τους δύναμη.

Μαρία Παπαγεωργίου- Η ζεστή καρδιά του έργου.

Πώς επηρεάζει η παρουσία της τραγουδοποιού Μαρία Παπαγεωργίου, με τα πρωτότυπα τραγούδια που ερμηνεύει επί σκηνής, την ατμόσφαιρα της παράστασης και τη σύνδεση του θεατή με τα μηνύματα του έργου;

Η Μαρία είναι μια υπέροχη καλλιτέχνιδα κι είναι τεράστια η χαρά μου να δουλεύω μαζί της. Είναι η ζεστή καρδιά του έργου. Ακούγεται κάπως παράξενο αυτό, αλλά πραγματικά τα πρωτότυπα τραγούδια της μας συνδέουν άμεσα με την καρδιά και κατά κάποιο τρόπο με την ουσία της σκηνής που προηγήθηκε.

Η Μαρία βρίσκεται στη σκηνή ως η εαυτή της και είναι και λίγο σαν το χορό που σχολιάζει. Δεν υποκρίνεται κάτι κι έχει μία αμεσότητα με το κοινό που είναι αφοπλιστική όπως και στις συναυλίες της. Οι μουσικές που έχει γράψει για την παράσταση είναι συγκινητικές. Αλλά συμμετέχει ζωντανά κι ως μουσικός και σε όλη τη διάρκεια της παράστασης είτε με κείμενα είτε με ηχοτοπία.

Η παράσταση συνδέεται με το έργο σας «Traces of Antigone», το οποίο είχε διθυραμβικές κριτικές, ακόμη και από τη φιλόσοφο Judith Butler. Ποια είναι τα κοινά σημεία που ενώνουν αυτές τις δύο δημιουργίες και τι νέο φέρνει το «HOLY BITCH!» σε σχέση με το προηγούμενο έργο σας;

Στο Traces of Antigone, ο κύριος θεματικός άξονας που ανέπτυσσε η συγγραφέας Χριστίνα Ουζουνίδη αφορούσε κυρίως στην εφηβική ηλικία και στο πως διαμορφώνει η πατριαρχία το σώμα και τη συνολική συμπεριφορά ενός κοριτσιού. Το HOLY BITCH! θα έλεγα πως κινείται σε πιο μεταφυσικά πεδία μέσα από τις εμφανείς μεταμορφώσεις και μέσα από τις εσωτερικές μετατοπίσεις.

Η δουλειά σας έχει παρουσιαστεί σε σημαντικά ευρωπαϊκά φεστιβάλ. Ποιες είναι οι διαφορές και οι ομοιότητες που παρατηρείτε μεταξύ της καλλιτεχνικής σκηνής στην Ελλάδα και αυτής στο εξωτερικό;

Υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ της καλλιτεχνική σκηνή στην Ελλάδα και αυτή στο εξωτερικό. Η κυριότερη διαφορά είναι πως στο εξωτερικό υποστηρίζεται πολλαπλά και επί της ουσίας η καλλιτεχνική δημιουργία. Εδώ, έχω την τύχη να μου έχει ανατεθεί η συγκεκριμένη δουλειά από την όπερα του Βερολίνου. Αυτό μου έδωσε την δυνατότητα να συνεργαστώ για παράδειγμα πολύ στενά με τον δραματουργό της όπερας που ήρθε στην Ελλάδα στις πρόβες.

Δουλεύω εδώ και ένα χρόνο στην συγγραφή του έργου σε συνεργασία με τον Bernhard Glocsin, έχω επισκεφτεί το θέατρο εκεί έχουμε συνεργαστεί με Γερμανούς μουσικούς και περφόρμερ σε διάφορα στάδια για να τεστάρουμε σκηνές, να τις ακούσουμε και να τις εξελίξουμε. Είναι πολύ δημιουργικός ο τρόπος αυτός. Το ίδιο παρατήρησα και στην ανάθεση από το Βασιλικό Θέατρο της Σουηδίας για την συγγραφή και σκηνοθεσία της Άλκηστης. Κι εκεί η συνεργασία μου με τον δραματουργό ξεκίνησε ενάμιση χρόνο πριν τις πρόβες. Θέλω να πω, πως η υποστήριξη δεν αφορά μόνο μόνο σε καλύτερους μισθούς ή καλύτερες συνθήκες δουλειάς, αλλά σε μια προσπάθεια να αναδειχτεί η ιδιαιτερότητα του κάθε έργου και του κάθε δημιουργού ώστε να αποκτήσει η παράσταση την αιχμή της και την ιδιαίτερη γλώσσα της.

Ποια είναι η σημασία της ανατροπής αυτών των στερεοτύπων στη σύγχρονη κοινωνία, και πώς το έργο τοποθετείται στην ανάγκη για ριζοσπαστική σκέψη και δράση;

Θέλω να προβοκάρω την συντήρηση. Είναι μια παράσταση που προβοκάρει μέσα από το βάθος και την φαντασία. Ένας κόσμος ανατρεπτικός, ο μύθος, είναι σαν μια μια μήτρα που γεννάει συνέχεια νέα «τέρατα». Κι έτσι κι εγώ θέλω να γελάσω και να διασκεδάσω με τα στερεότυπα της εποχής και όχι να φτιάξω ένα μανιφέστο καταγγελίας. Πιστεύω πως η τέχνη είναι η πιο ριζοσπαστική μορφή αντίδρασης στοn σκοταδισμό και στην επίπεδη πραγματικότητα και τον φασισμό που ζούμε. Είμαστε γοργόνες και γελάμε. Κι ελπίζουμε να συμπαρασύρουμε το κοινό στη μέθη του μύθου μας.

Η τέχνη πιστεύω πως μπορεί να υπενθυμίσει μέσα σε αυτό το γενικευμένο σκοτάδι, την πίστη σε ένα μέλλον καλύτερο για τα παιδιά μας. Ένα μέλλον, όπου θα μπορούν να ζουν ελεύθερα να αγαπούν χωρίς ενοχές όπως θέλουν, όπως πραγματικά είναι. Αυτή είναι η βασική μου απάντηση στην βία και στην παράνοια που έχει κατακλύσει τον κόσμο.

Στη διαδικασία των προβών πάντως υπάρχει μία σχέση αλληλοϋποστήριξης, σεβασμού και αλληλοδιδασκαλίας. Δεν είναι αυτό πολύ σημαντικό; Θέλω να πω, η ριζοσπαστικό δράση και σκέψη υπάρχει και στα μικρά πράγματα.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Σύλληψη-Σκηνοθεσία: Έλλη Παπακωνσταντίνου
Κείμενο: Έλλη Παπακωνσταντίνου, Bernhard Glocksin, Νεφέλη Παπαναστασοπούλου
Μουσική σύνθεση: Πέτρος Μπούρας
Τα τραγούδια που εκτελεί η Μαρία Παπαγεωργίου είναι δικές της συνθέσεις
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Σκηνικά: Μαρία Πανουργιά
Video Art-Live Video Performance: Κατερίνα Σαββόγλου
Σχεδιασμός Φωτισμού: Στέβη Κουτσοθανάση
Ηχοληψία: Γιώτης Παρασκευαΐδης
Βοηθός σκηνοθέτριας: Χαρίκλεια Πετράκη
Συνεργασία στη δραματουργία: Νεφέλη Παπαναστασοπούλου, Ελένη Γκίνη
Διεύθυνση Παραγωγής: Τσαμπίκα Κωτούλα
Φωτογραφίες: Alex Kat

Παίζουν
Στην Αθήνα:
Μαρία Παπαγεωργίου, Αναστασία Κατσιναβάκη, Ελεάνα Γεωργούλη, Francesca Diprima
Στο Βερολίνο:
Merve Akyildiz, Lisa Mader, Ελεάνα Γεωργούλη, Μαρία Παπαγεωργίου