Εσύ, μέχρι πού θα έφτανες για να προστατεύσεις την οικογένειά σου;

Ο Κωνσταντίνος Μάρκελλος μεταφράζει και σκηνοθετεί ένα από τα πιο αγαπημένα σύγχρονα έργα και με αφορμή τα “Ορφανά” (Herald Angel Award στο Edinburgh Fringe Festival) του Dennis Kelly, παρουσιάζει με τους συνεργάτες του Ελένη Στεργίου και Χρήστο Παπαδόπουλο, μια παράσταση υψηλών εσωτερικών εντάσεων, η οποία παίζει στο όριο ανάμεσα στον νατουραλισμό και το παράλογο.

Το στυλιζαρισμένο, λεπτών αποχρώσεων, ύφος της προεκτείνει τις συγκρούσεις των χαρακτήρων του έργου, φέρνοντας στην επιφάνεια και σε πρώτο πλάνο μια δεύτερη, υπαινισσόμενη σύγκρουση, αυτήν ανάμεσα στην ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου να κατασκευάζει μια ευπρεπή, καθαρή κοινωνική εικόνα-ταυτότητα και στην αδυναμία του να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί την άβυσσο και την σκοτεινιά των ενστίκτων του.

Η υπόθεση του έργου

Σε μια υποβαθμισμένη και με υψηλό δείκτη εγκληματικότητας γειτονιά του Λονδίνου, η Έλεν και ο Ντάννυ ετοιμάζονται να δειπνήσουν στο διαμέρισμά τους γιορτάζοντας την είδηση ότι η Έλεν είναι έγκυος για δεύτερη φορά. Η απροσδόκητη εμφάνιση του αδελφού της Έλεν, Λίαμ, με ρούχα βουτηγμένα στο αίμα, θα ανατρέψει τις, όποιες, προσδοκίες για μια ειρηνική βραδιά. Την αρχική ανησυχία για την σωματική ακεραιότητα του Λίαμ θα διαδεχτούν η αγωνία να προστατευτεί η οικογένεια με κάθε κόστος και στη συνέχεια ο αποτροπιασμός, αφού ένα περιστατικό ακραίας, κατά τα φαινόμενα, ρατσιστικής βίας το οποίο έλαβε χώρα λίγα μέτρα μακρύτερα από το διαμέρισμα, θα εντείνει το αίσθημα της ανασφάλειας και θα ξυπνήσει μια σειρά συγκρούσεων στους κόλπους μιας κατά τα άλλα φιλήσυχης οικογένειας. Με το πέρας της βραδιάς κανένα πρόσωπο δεν θα είναι “ο εαυτός που μπορούσε να αναγνωρίσει”, καμία σχέση δεν θα έχει μείνει αδιατάρακτη. Ματαιώσεις, απωθημένα και μυστικά χρόνων θα έρθουν στην επιφάνεια, πράξεις ανομολόγητες αλλά και αποφασιστικές αρνήσεις θα έχουν τραγικές επιπτώσεις στις ζωές όλων. Επιβεβαιώνοντας, με αυτό τον τρόπο, την πολυδιάστατη φύση της βίας, η οποία -περισσότερο από ποτέ στη σύγχρονη, πολιτισμένη κοινωνία μας- δεν είναι μόνο σωματική, αλλά μπορεί να κρύβεται πίσω από λέξεις και καλές προθέσεις τόσο στην ιδιωτική, όσο στη δημόσια σφαίρα.

Εμείς ρωτήσαμε τους συντελεστές της παράστασης το ερώτημα που προκύπτει από αυτή: Εσύ, μέχρι πού θα έφτανες για να προστατεύσεις την οικογένειά σου;

Κωνσταντίνος Μάρκελλος (Ντάννυ)

Το ερώτημα «εσύ, μέχρι πού θα έφτανες για να προστατεύσεις την οικογένειά σου», ήταν το πρώτο που εκμαιεύσαμε αναλύοντας τις προθέσεις της δραματουργίας και τα στοιχεία της πλοκής των «Ορφανών». Είναι ένα ερώτημα που συμπυκνώνει όλη την κριτική και κοινωνικοπολιτική τοποθέτηση του συγγραφέα Ντένις Κέλι απέναντι στις έννοιες της ηθικής, της συνείδησης, των οικογενειακών δεσμών, των συμπεριφορών αποκλεισμού (αλλά και αποδοχής) του ξένου, του διαφορετικού, του «άλλου».

Όσο σύνηθες είναι στην τέχνη να καταπιανόμαστε με τα μεγάλα θέματα που απασχολούν την κοινωνία και τον άνθρωπο στην πολιτική και οντολογική του διάσταση, άλλο τόσο βέβαιο είναι πως οδηγούμαστε συνειδητά ή ασυνείδητα στο να επιλέγουμε μέσα από την δεξαμενή των «μεγάλων θεμάτων» εκείνα που μας γεννούν αντίστοιχα μεγάλα ερωτήματα, που μας τοποθετούν απέναντι ή μέσα στον πυρήνα των προβληματισμών μας.

Αν μπορούσα να απαντήσω με βεβαιότητα στο περί ου ο λόγος ερώτημα, πιθανότατα δε θα είχα επιλέξει να μεταφράσω και να σκηνοθετήσω τα Ορφανά. Μπορεί η οικογένειά μου να μην μοιάζει με αυτήν που μας σκιαγραφεί ο Ντένις Κέλι, όμως η κάθε οικογένεια δεν είναι, άραγε, μια μικρογραφία του μεγάλου δικτύου των κοινωνικών σχέσεων; Και οι κοινωνικές σχέσεις, άλλωστε, δεν κρύβουν στον πυρήνα τους τόσο διαθέσεις επιβολής και εξουσίας απέναντι στον «άλλο», όσο και περιχαράκωσης, εγκόλπωσης του «οικείου»; Δηλαδή, τηνσύσταση μιας αναγνωρίσιμης και προσιτής επικράτειας (που μπορεί να είναι η οικογένεια, το σχολείο, ο σύλλογος υποστηρικτών ενός ποδοσφαιρικού κλαμπ, μια συντεχνία εργαζομένων, ένα κόμμα κλπ), που να μπορεί να προσφέρει στο άτομο ασφάλεια και προστασία, αυτό-επιβεβαίωση και αποδοχή;

Και ποιος δεν χρειάζεται την αποδοχή των άλλων; Εδώ το ερώτημα μεταλλάσσεται και παίρνει την μορφή του «τι είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε για να λάβουμε αυτήν την αποδοχή;»

Στην εξέλιξη του έργου οι ήρωες, για να διατηρήσουν τους ισχυρούς (στα όρια της τοξικότητας) οικογενειακούς δεσμούς τους (άρα να ανήκουν ο ένας στον άλλο και να είναι αποδεκτοί) δικαιολογούν παραβατικές συμπεριφορές κι εγκλήματα ρατσιστικού μίσους, ανέχονται ψυχολογικούς και ηθικούς εκβιασμούς, αποτυγχάνουν να διαχειριστούν τα τραύματα και τις ενοχές τους. Προσκολλώνται σε κενά ιδεολογήματα περί ηθικής και δικαίου προς όφελος μιας συντηρούμενης και στατικής «κανονικότητας» και, εν τέλει, εις βάρος της ελευθερίας, ακόμα και της ζωής άλλων ανθρώπων, ανθρώπων που, πολύ απλά, δεν ανήκουν στους οικείους, στους «δικούς τους».

Λένε πως η τέχνη, η υψηλή τέχνη (και τα Ορφανά του Κέλι έχουν τη στόφα του «κλασικού» και του έργου «υψηλών νοημάτων») θέτει τα ερωτήματα και προκαλεί τις απαντήσεις. Τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο, στοιχειωμένος από τον Λίαμ, την Έλεν και τον Ντάννυ, αδυνατώ να κλίνω προς οποιαδήποτε απόλυτη κρίση σχετικά με το τι θα θυσίαζα: την οικογένεια ή την συνείδησή μου. Φυσικά και δεν θα επιθυμούσα να κινδυνεύσει ούτε μια τρίχα των αγαπημένων μου ανθρώπων, όμως δεν γνωρίζω και πώς μπορώ να χαράξω τα όρια μιας ανώτερης ηθικής, πώς να δοκιμάσω τις αντοχές ενός αισθήματος δικαιοσύνης, πώς να ρυθμίσω την σκέψη και τις πράξεις μου με γνώμονα το αγαθό της ελευθερίας (της δικής μου και του «άλλου»).

Εύχομαι η επαφή μου με αυτό το σπουδαίο έργο να με κάνει, αν όχι πιο σοφό, τουλάχιστον πιο υποψιασμένο και έτοιμο. Και είθε ποτέ να μην έρθει μια στιγμή κινδύνου για τους «δικούς μου ανθρώπους», ούτε κανένα ηθικό δίλημμα για το αν θα προστατεύσω αυτούς ή την ακεραιότητά μου.

Χρήστος Παπαδόπουλος (Λίαμ)

Οι δικοί μου μένουν στην Κομοτηνή, οπότε -με το κακό χιούμορ που με διακρίνει- θα πω πως προκειμένου να προστατεύσω την οικογένειά μου, αρχικά θα έφτανα μέχρι την Κομοτηνή.

Σε μια ύστατη προσπάθεια, όμως, να σοβαρευτώ, αρνούμαι να χτίσω τοίχους γύρω από τις έννοιες της οικογένειας και της πατρίδας. Αρνούμαι να απαρνηθώ συναισθήματα αγάπης και αλληλεγγύης για άτομα εκτός ενός κλειστού προαποφασισμένου κύκλου. Και η αγάπη και η αλληλεγγύη είναι ένας ολόκληρος κόσμος επιλογών, διαρκώς υπό συζήτηση. Ναι, είναι και ασφάλεια, προστασία, αναπνοή κι ελευθερία χωρίς σύνορα. Μα με όρια.

Μπορεί να μοιάζει δυσνόητο σε πρώτη ανάγνωση, αλλά υπάρχει όντως μια αισθητή στην ανθρώπινη συνείδηση διαφορά, με τον ίδιο τρόπο που υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην ελευθερία και την ασυδοσία.

Αγάπη σημαίνει και κόβω έναν ομφάλιο λώρο. Μια εξάρτηση. Όταν αναγνωρίζω ότι ήρθε η ώρα να κοπεί.

Ελένη Στεργίου (Έλεν)

Δεν μπορώ να φτάσω σε μια ρεαλιστική απάντηση με το λογικό μου αυτή τη στιγμή. Όμως θυμήθηκα ένα περιστατικό που μου συνέβη όταν ήμουν 20 χρόνων το οποίο είναι ενδεικτικό για το τι μπορεί να έκανα. Ήμουν με το Πανεπιστήμιο, όταν ήμουν φοιτήτρια σε εκπαιδευτική εκδρομή στην Ισπανία. Ήμασταν μέσα σε ένα λεωφορείο και πηγαίναμε από Βαρκελώνη προς Μαδρίτη, αν θυμάμαι καλά. Κάποια στιγμή άρχισε να σταματάει το λεωφορείο. Προσπαθούσε η οδηγός να το βάλει μπροστά, έσβηνε η μηχανή, μας έπαιρνε λίγο προς τα πίσω, προσπάθησε μερικές φορές να το βάλει μπρός μέχρι που σταμάτησε το λεωφορείο. Εθνικός δρόμος, μεγάλες ταχύτητες. Στην αρχή το πήραμε στην πλάκα γιατί μας είχαν συμβεί διάφορα περίεργα μέσα στη μέρα μέχρι που αρχίζει να μυρίζει καμένο, να βγαίνει από κάπου καπνός. Μέσα στο λεωφορείο κανείς άλλος δεν είχε αντιληφθεί τον καπνό, γιατί υπήρχε μια ωραία ατμόσφαιρα με γέλια και χαβαλέ.

Με το που «μυρίζω» τον καπνό αρχίζω να ουρλιάζω, θυμάμαι χτυπούσε η καρδιά μου σαν τρελή αλλά συγκεντρωνόμουν συγχρόνως για να δω τι κινήσεις πρέπει να κάνω για να καταλάβουν όλοι ότι κάτι συμβαίνει, να σταματήσει ο θόρυβος και να προλάβω, φυσικά να βγω έξω. Το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να φωνάξω «σταματήστε τώρα, μυρίζει καπνός, φωτιά, φωτιά» ή κάτι τέτοιο. Κι έπειτα έτρεξα στις μπροστινές θέσεις, εκεί που καθόταν η κολλητή μου φίλη, ή «οικογένειά μου» μέχρι και σήμερα. Την άρπαξα από τα μαλλιά για να την βγάλω έξω. Την πόνεσα δηλαδή για να την προστατεύσω. Δεν είχα καμία ψυχραιμία, έφτασα στην Ισπανίδα οδηγό και ούρλιαζα μέσα στην μούρη της στα Ελληνικά “άνοιξε την πόρτα”, δεν μπορούσα με τίποτα να θυμηθώ να πω ένα “open the door”. Το είπε κάποιος άλλος. Άνοιξε η γυναίκα και βγήκαμε όλοι έξω. Τελικά δεν ήταν κάτι σημαντικό, ήταν μια συνηθισμένη βλάβη, αλλά και μόνο στην πιθανότητα ότι θα καούμε ζωντανοί, οι συμφοιτητές μου, εγώ και η δική μου φίλη, πανικοβλήθηκα, ενεργοποιήθηκα και έδρασα με τρόπο που να γίνει αντιληπτό σε όλους το επείγον της κατάστασης έτσι ώστε να προλάβει να δράσει ο καθένας και να σώσει τον εαυτό του κι έπειτα έτρεξα στην φίλη μου, στην οδηγό και την έξοδο.

Δεν ξέρω τι θα έπρεπε να κάνω σύμφωνα με ηθικούς και ανθρωπιστικούς κώδικες. Η έξοδος ήταν ο στόχος μου. Είπα την πληροφορία κι έφυγα. Έτσι αντέδρασα εγώ σε ένα πραγματικό γεγονός. Ήμουν υπερβολική, μ’ έπιασε υστερία, σχεδόν γελοία. Κάποιους τους σόκαρα κάποιοι μετά το βρήκαν αστείο, η φίλη μου πόνεσε. Ειλικρινά δεν ξέρω μέχρι που θα έφτανα για να προστατεύσω την -πραγματική- οικογένειά μου. Δεν ξέρω τι θα έκανα αν είχα έναν αδερφό σαν τον Λίαμ όπως η Έλεν στο έργο μας. Δεν ξέρω αν θα ήμουν ικανή να σπάσω τον δεσμό του αίματος. Δεν μπορώ να φανταστώ στην πραγματική μου ζωή πώς θα μπορούσα ποτέ να απομακρύνω την αδερφή μου που την υπεραγαπώ από την ζωή μου γιατί δεν έχω ανάλογα ερεθίσματα, εμπειρίες στο κοντινό μου περιβάλλον. Και μόνο το να φανταστώ αυτό το ενδεχόμενο τρομοκρατούμαι. Με το τι θα γινόταν αν… Αυτή η φαντασία στο ενδεχόμενο είναι όμως, ας πούμε, και ένα από τα ψυχικά εργαλεία που με βοηθάνε να μένω ενεργή κατά τη διάρκεια της παράστασης.

Συντελεστές

• Μετάφραση-Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μάρκελλος
• Σκηνικά-Κοστούμια: Αρετή Μουστάκα
• Σχεδιασμός Φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου
• Μουσική-Sound Design: Διαμαντής Αδαμαντίδης (Inner D)
• Βοηθός Σκηνοθέτη: Ilya Algaer
• Παίζουν οι ηθοποιοί: Ελένη Στεργίου, Χρήστος Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος Μάρκελλος

Η παράσταση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού.

Info

• Θέατρο: Γκλόρια Μικρό: Ιπποκράτους 7, Στάση Μετρό Πανεπιστήμιο
• Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Πέμπτη 21.15/Παρασκευή 21.15/Σάββατο 21.15/Κυριακή 20.15
• Διάρκεια: 110’
• Εισιτήρια: https://www.viva.gr/tickets/theater/orfana-tou-dennis-kelly/

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις