Γιατί η ιστορία της 12χρονης Σπυριδούλας που έκαψαν τα αφεντικά της μας αφορά ακόμη και σήμερα

Οι “Σπυριδούλες” της Νεφέλης Μαϊστράλη, η παράσταση της αγαπημένης θεατρικής ομάδας 4Frontal που συ-σκηνοθέτησαν οι Θανάσης Ζερίτης και Χάρης Κρεμμύδας, επιστρέφουν και επαναφέρουν στη σκηνή τις φωνές των γυναικών που υπήρξαν ψυχοκόρες και οικιακές εργάτριες, τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, παλεύοντας για την αυτοδιάθεσή τους.

Αντλώντας στοιχεία από ιστορικά ντοκουμέντα και γυναικείες αφηγήσεις της εποχής, αλλά και από συνεντεύξεις γυναικών που εργάζονται σήμερα ως εσωτερικές οικιακές βοηθοί, η Νεφέλη Μαϊστράλη παραδίδει ένα πρωτότυπο θεατρικό έργο, εμπνευσμένο από τη συγκλονιστική ιστορία της Σπυριδούλας.

Η παράσταση πρωτοπαρουσιάστηκε το 2023 στο Φεστιβάλ Αθηνών και “η υποδοχή της ήταν ιδιαίτερα θερμή και συγκινητική. Η ισχυρή απήχησή της επιβεβαιώθηκε και από τη διάκρισή της στα Βραβεία Κοινού της Mastercard, όπου κατέλαβε μία από τις τρεις πρώτες θέσεις. Καθώς επιδιώκουμε να διατηρούμε τον διάλογο με το κοινό ανοιχτό, πολλά από τα εποικοδομητικά σχόλια που λάβαμε μας οδήγησαν σε κάποιες αλλαγές. Στο επερχόμενο ανέβασμα, η σκηνοθεσία και η δραματουργία ανανεώθηκαν, ενισχύοντας την εκδοχή της ιστορίας και προσφέροντας μια πιο έντονη και επίκαιρη αφήγηση” σημειώνει ο Χάρης Κρεμμύδας.

Εκκινώντας από την αληθινή ιστορία της Σπυριδούλας

Tο θεατρικό έργο της Νεφέλης Μαϊστράλη και η σκηνική σύνθεση της παράστασης συνδυάζουν στοιχεία θεάτρου ντοκουμέντου, πρωτότυπης δραματουργίας και σύγχρονης ελληνικής μουσικής και επιδιώκουν να συστήσουν στο κοινό ένα σύγχρονο είδος που δανείζεται στοιχεία από την αρχαία ελληνική τραγωδία και τη φέρνει στο σήμερα.

Εκείνη την εποχή, πλήθος ανήλικα άπορα κορίτσια υιοθετούνται από επιφανείς οικογένειες με την ιδιότητα της «ψυχοκόρης», για να εργαστούν ως εσωτερικές οικιακές βοηθοί σε μια ιδιάζουσα κατάσταση σύγχρονης δουλείας.

Ανάμεσά τους, η 12χρονη Σπυριδούλα από τη Ματαράγκα Αγρινίου, που μετακόμισε στην πρωτεύουσα για να εργαστεί στο εύπορο σπίτι ενός ζευγαριού στον Πειραιά. Επί δύο συναπτά έτη, όπως αποκαλύφθηκε στο νοσοκομείο, το ζεύγος την κακοποιούσε σωματικά και ψυχικά, φτάνοντας ως το σημείο να την κάψουν με το ηλεκτρικό σίδερο στο σώμα και το πρόσωπο. Η Σπυριδούλα, όμως, βρήκε το θάρρος να μιλήσει, σπάζοντας τον φαύλο κύκλο της βίας.
Λαϊκό ίνδαλμα και πηγή ενδυνάμωσης για γενιές και γενιές γυναικών που υφίστανται κακοποίηση και καταφέρνουν να την αρθρώσουν και την τερματίσουν, η Σπυριδούλα συνεχίζει να εμπνέει.

“Η αληθινή ιστορία της δωδεκάχρονης ψυχοκόρης, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, είναι τόσο σκληρή που μοιάζει επινοημένη. Ωστόσο, η βιαιότητα αυτού του γεγονότος και ο σάλος που προκάλεσε στην κοινή γνώμη συνέβαλε στο να αποκαλυφθούν πολλές άλλες ιστορίες ανήλικων κοριτσιών, οι οποίες κακοποιούνταν στο πλαίσιο αυτού του είδους οικιακής εργασίας, καταδεικνύοντας την ψυχοκόρη ως κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο.

Η έννοια της ιδιοκτησίας ενός ατόμου που δε διαθέτει τα οικονομικά μέσα για να ανταπεξέλθει, πόσο μάλλον ενός ανήλικου κοριτσιού και η απάνθρωπη μεταχείριση του από τους εργοδότες του, μας παρείχε το κατάλληλο πεδίο για να θίξουμε το θέμα της ταξικότητας και ποιο είναι το αποτύπωμά του στο έμφυλο ζήτημα, όπως συζητείται σήμερα.

Επίσης, η ιστορία της Σπυριδούλας μάς δίνει το έναυσμα για να ανοίξουμε το θέμα της οικιακής εργασίας, τότε και τώρα, θέτοντας ερωτήματα που σχετίζονται με τους όρους και τις προϋποθέσεις ενός κλάδου που κατά κύριο λόγο, απασχολεί γυναίκες, οι οποίες είναι αντιμετωπίζονται ως «αόρατες»”, σημειώνει στο NEWS 24/7 η Νεφέλη Μαϊστράλη εξηγώντας τι ήταν αυτό που την ώθησε να γράψει το συγκεκριμένο έργο.

Τι συμβολίζει, όμως το πρόσωπο της Σπυριδούλας;

Η Νεφέλη Μαϊστράλη εξηγεί πως “η Σπυριδούλα και το γεγονός ότι κατόρθωσε και κατέδωσε τους βασανιστές της, την ανάγει σε σύμβολο για μια ολόκληρες γενιές κοριτσιών που γεννήθηκαν σε συνθήκες οικονομικής ανέχειας και έχασαν την παιδική τους ηλικία, ως εργαζόμενες σε σπίτια εύπορων οικογενειών.

Η Σπυριδούλα είναι αυτή που μίλησε, που έσπασε τον φαύλο κύκλο της βίας, ο οποίος συντηρούνταν μέσω της σιωπής. Έτσι, στο έργο – που δανείζεται πολλά στοιχεία από τη φόρμα της τραγικής ποίησης – η Σπυριδούλα αντιμετωπίζεται ως σύμβολο, ως το Κορίτσι που αντιστάθηκε και ενέπνευσε τη δημιουργία ενός κινήματος αντίστασης στην εκμετάλλευση των αδύναμων από τους ισχυρούς”.

Η παράσταση αγγίζει πολλά κοινωνικά ζητήματα; Πώς συνδέεται η ιστορία της “Σπυριδούλας” με τη σημερινή πραγματικότητα και ποιες είναι οι θεματικές που θέλετε να προβληματίσουν το κοινό;

Η Νεφέλη Μαϊστράλη σημειώνει: “Δυστυχώς, η ιστορία έχει την τάση να επαναλαμβάνεται και τα ζητήματα που θίγονται στο έργο, δεν αντιμετωπίζονται ως παρελθοντικά γεγονότα που έρχονται στο φως, εν είδη ντοκιμαντέρ. Το ζήτημα της παιδικής εργασίας και της εκμετάλλευσης των άπορων παιδιών από τους «ισχυρούς» είναι παρόν στη σύγχρονη πραγματικότητά μας. Η εκπόρνευση του δωδεκάχρονου κοριτσιού απ’ τον Κολωνό ήρθε στο φως μόλις πριν δυο χρόνια. Ακόμη, το ζήτημα της οικιακής εργασίας και το πλαίσιο προστασίας των εργαζομένων σε αυτήν είναι μια μαύρη τρύπα που δεν συζητείται συχνά”.

Ελίνα Γιουνανλή

Γιατί πρέπει να συνεχίσει να ακούγεται η ιστορία αυτή;

Ο Χάρης Κρεμμύδας που συσκηνοθετεί την παράσταση αυτή με τον Θανάση Ζερίτη απαντά πως “η ιστορία της Σπυριδούλας πρέπει να συνεχίσει να ακούγεται γιατί αποτελεί ένα διαχρονικό σύμβολο στον αγώνα ενάντια στην αδικία, την κακοποίηση και την εκμετάλλευση των πιο ευάλωτων.

Η περίπτωση της Σπυριδούλας δεν αφορά μόνο την προσωπική της τραγωδία, αλλά είναι μια υπενθύμιση της συστηματικής καταπίεσης που συνεχίζουν να βιώνουν παιδιά, γυναίκες και θύματα ταξικών ανισοτήτων σε όλο τον κόσμο. Ειδικότερα, η ιστορία της όπως και αρκετές ιστορίες που ακούγονται ακόμα στην παράσταση θίγουν ζητήματα που παραμένουν τραγικά επίκαιρα. Παιδιά εξακολουθούν να εργάζονται υπό άθλιες συνθήκες, γυναίκες συνεχίζουν να βιώνουν κακοποίηση και οι φωνές των θυμάτων συχνά φιμώνονται από την ίδια την κοινωνία για αναρίθμητους λόγους που δεν είναι της παρούσης.

Η ιστορία της Σπυριδούλας μάς καλεί να θυμόμαστε και να αναλογιζόμαστε την ανάγκη για αλλαγή και προστασία των δικαιωμάτων εκείνων που βρίσκονται σε ευάλωτες θέσεις. Ίσως όμως, το πιο σημαντικό είναι ότι πολλές “Σπυριδούλες” και “Σπυριδούλοι” αυτού του κόσμου καταφέρνουν να σπάσουν τον φαύλο κύκλο της βίας και να βγουν νικητές. Εμπνέουν ως σύμβολα αντίστασης και μπορούν ακόμα και σήμερα να αποτελέσουν φωνές ενός κινήματος για δικαιοσύνη, ισότητα και σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Ακόμα και εάν ακούγεται υπερβολικά ρομαντικό, το να συνεχίσουμε να μιλάμε για όλες αυτές τις ιστορίες είναι ένας τρόπος να δίνουμε χώρο στις φωνές των θυμάτων και να παλεύουμε για έναν κόσμο όπου οι τραγωδίες σαν τη δική της δεν θα επαναλαμβάνονται”.

Οι προκλήσεις για έναν ηθοποιό και η μουσική των Θραξ Πανκc

Ο Θανάσης Ζερίτης αναφέρει πως “όταν πήραμε στα χέρια μας το κείμενο, αποφασίσαμε να αξιοποιήσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα, τη φόρμα της αρχαίας τραγωδίας, όπως προτείνεται απ’ το έργο. Η διαχείριση του ρόλου του Χορού, δηλαδή μιας συλλογικής φωνής που εκφράζει όλα εκείνα τα κορίτσια που αναγκάστηκαν να εργαστούν σε τόσο νεαρή ηλικία, υπήρξε ένα μεγάλο στοίχημα.

Αυτό θεωρώ ότι ήταν και μια απ’ τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τους ηθοποιούς. Η ενσωμάτωση σε μια συλλογική οντότητα που πρωταγωνιστεί και προωθεί τη δράση, αφήνοντας πίσω το «εγώ» και εξυπηρετώντας, το «εμείς».

Ακόμη, η εμπλοκή των ερμηνευτών με την ιστορία της Σπυριδούλας και κατ’ επέκταση με τις ιστορίες όλων αυτών των γυναικών, ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα αλλά και πολύ δύσκολη διαδικασία, διότι διαπραγματευόμαστε από σκηνής γεγονότα τρομακτικής σκληρότητας και βίας, οπότε προϋπέθετε από όλους μας, λεπτό χειρισμό και πραγματικό νοιάξιμο. Πρόκειται επίσης, για μια παράσταση υψηλής ενέργειας και απαιτήσεων, όσον αφορά στο σώμα και τη φωνή τους, κι αυτό σε συνδυασμό με την απεύθυνση και την μετάδοση του διανοήματος είναι πρόκληση για τον ηθοποιό”.

Με όχημα το έργο αυτό και υπό τους ελληνικούς και πανκ ήχους των Θραξ Πανκc επτά ηθοποιοί (Ελένη Βλάχου, Σταύρος Γιαννουλάδης, Τάσος Δημητρόπουλος, Αργυρώ Θεοδωράκη, Κατερίνα Λάττα, Αριστέα Σταφυλαράκη, Ελένη Τσιμπρικίδου) δίνουν με συγκλονιστικό τρόπο σάρκα και οστά στην ιστορία.
Ο Θανάσης Ζερίτης εξηγεί πως “η μουσική των Θραξ Πανκc λειτουργεί ως ένας βασικός δραματουργικός άξονας που συνδράμει στην αφήγηση και αναδεικνύει τη φόρμα της αρχαίας τραγωδίας, μέσω χορικών. Το πάντρεμα παραδοσιακών ήχων με σύγχρονες αναφορές φέρνει στο φως τη συνομιλία του τότε με το τώρα και του πως η συλλογική μνήμη ενός λαού αποτυπώνει και αναπαράγει τραύματα το παρελθόντος στο σήμερα. Ακόμη, οι Θραξ Πανκc συνέθεσαν το κομμάτι της Σπυριδούλας-ένα πολύ δυνατό και εμπνευστικό κομμάτι για μας, σε στίχους της Νεφέλης που κάνει πια το δικό του ταξίδι, πέραν της παράστασης και ανοίγει το θέμα της ορατότητας αυτών των κοριτσιών και στον χώρο της μουσικής”.

Ελίνα Γιουνανλή

Συντελεστές

Κείμενο-Στίχοι: Νεφέλη Μαϊστράλη
Σκηνοθεσία: Θανάσης Ζερίτης, Χάρης Κρεμμύδας
Σκηνικά – Κοστούμια: Γεωργία Μπούρδα
Μουσική επιμέλεια – Σύνθεση: Θραξ Πανκc
Κίνηση: Πάνος Τοψίδης
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός σκηνοθετών: Ελένη Τσιμπρικίδου
Μουσική διδασκαλία: Ευαγγελία Καρακατσάνη
Έρευνα: Παναγιώτης Λιαρόπουλος

Παίζουν Ελένη Βλάχου, Σταύρος Γιαννουλάδης, Τάσος Δημητρόπουλος, Αργυρώ Θεοδωράκη, Κατερίνα Λάττα, Αριστέα Σταφυλαράκη, Ελένη Τσιμπρικίδου.

Η παράσταση «Σπυριδούλες» είναι μια παραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2023 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του grape (Greek Agora of Performance), της πλατφόρμας προβολής των ελληνικών παραστατικών τεχνών στο εξωτερικό