Γιατί ο Νικόλας Ανδρουλάκης έγινε φακίρης του Ηλίθιου

Ο Νικόλας Ανδρουλάκης φέρνει επί σκηνής έναν σύγχρονο “Ηλίθιο”. Έναν Ηλίθιο που δεν είναι παρά ένας από εμάς, ένας αληθινός άνθρωπος που προσπαθεί καθημερινά να εκφραστεί με ορθό λόγο και να αγαπήσει άνευ όρων. Μέσα από την παράσταση αυτή, το έργο του Ντοστογιέφσκι, που άλλοτε φαντάζει ακατανόητο ή εκκεντρικό, γίνεται καθρέφτης της εποχής μας, αποκαλύπτοντας τη σκληρότητα και την ειλικρίνεια της ζωής μας.

Ο “Ηλίθιος” του Νικόλα Ανδρουλάκη δεν συμβολίζει κάτι, είναι απλώς… Είναι. Η παράσταση που παρουσιάζεται στην Κεντρική Σκηνή του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης στις 7, 8, 14 και 15 Απριλίου, είναι κατά τον ίδιο μία συγχώνευση του θεάτρου ντοκουμέντο και ψυχοδραματικής προσέγγισης, μια συνεχής διαδικασία μεταμόρφωσης.

Ο Νικόλας Ανδρουλάκης και ο Ηλίθιος

Ποια είναι η κύρια φιλοσοφία που καθοδηγεί τη σκηνοθετική σας προσέγγιση και πώς αυτή εξελίχθηκε με τα χρόνια;

Στη μεθοδολογία που εξελίσσουμε με την ομάδα μου τα τελευταία χρόνια, τη μοίρα τους τη γράφουν από την αρχή οι ίδιοι οι ήρωες των έργων. Όπως συμβαίνει στη ζωή. Η δραματουργία και η σκηνοθεσία -η πίστα δηλαδή στην οποία υπάρχουν και λειτουργούν οι ήρωες, οι ανάγκες τους, οι στόχοι, το αισθητικό περιβάλλον, όλα αυτά συνδιαμορφώνονται μέσα από τον ενδιάμεσο ήρωα. Έτσι και στον “Ηλίθιο“, ο Μίσκιν Νικολάγιεβιτς είναι μια όχθη, ο Νικόλας Ανδρουλάκης είναι η άλλη όχθη. Αυτές οι δυο όχθες δομούν ένα ποτάμι. Το ποτάμι αυτό είναι το καθαυτό έργο, ανάμεσα σε δύο ιδέες, δύο ζωές, δύο παρελθόντα.

Τώρα σου απαντάει ο Ηλίθιος.Ο δικός μου ηλίθιος. Εγώ. Ο συγκινημένος λόγος μου, οι σκέψεις μου, τα συναισθήματά που μεταβολίζω, όλα αυτά σμιλεύονται μέσα από την αέναη πραγμάτωση της μοίρας του ήρωα. Σήμερα, τώρα, απ’ την αρχή, λίγο λίγο. Και ο ρόλος είναι κατάσταση του νου. Είναι σκέψη. Και ο χαρακτήρας είναι ό,τι εκρέει, το πετσί, η όψη, τα έργα του ήρωα. Και κάθε στιγμή η σκηνοθεσία οδηγείται και οδηγεί. Είτε μοιάζει εξώκοσμη είτε αυτονόητη, διακριτική. Στην κορύφωση της θεατρικής τελετής και στο ταξίδι πριν και μετά, κάθε φορά.

Πώς αποφασίσατε να μεταφέρετε το έργο του Ντοστογιέφσκι σε ένα σύγχρονο πλαίσιο, και ποια στοιχεία του έργου θεωρείτε ότι είναι πιο επίκαιρα για το κοινό του σήμερα;

Πρώτα βρέθηκα να βιώνω τις πυρηνικές μετατοπίσεις αυτού του φιλοσοφικού έπους του Ντοστογιέφσκι, στη δική μου μικρή θνητή ωρίμαση των τελευταίων ετών κι εν τω μέσω αυτής της διαδρομής αποφάσισα ότι αυτός θέλω να είναι ο ήρωας που θα μελετήσω, στη βιωματική μεθοδολογία της καθ’ ολοκληρίαν εμπλοκής. Είπα θα γίνω φακίρης του Ηλίθιου.

Γιατί το πιστεύω βαθιά, αν όλοι ασκηθούμε να γίνουμε λίγο πιο Ηλίθιοι του Ντοστογιέφσκι, τότε ο επόμενος πραγματικός Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι δεν θα ποδοπατηθεί από την κοινωνία, δακτυλοδεικτούμενος ως ηλίθιος σε ένα τερέν δολιότητας και απιστίας. Έτσι πρώτα βρέθηκα να κλαίω με λυγμούς, να κάνω τις εξομολογήσεις μου, τις απολογίες μου, να θέτω και να εξηγώ τα δικά μου προσωπικά όρια, να υπερβαίνω πανικούς, να κόβω το κάπνισμα, να νηστεύω το αλκοόλ, να αποφεύγω τα ψέματα, να λυτρώνομαι από τις πιο αχρείαστες ενοχές, να ξεψαχνίζω προς τα μπρος τα πιο τρυφερά του παρελθόντος.

Με αγάπη άνευ όρων και λογική διαμπερή. Με πίστη στις λέξεις και στις πράξεις. Κι είναι υπέροχη περιπέτεια να γίνομαι ξανά, με ενήλικη ευθύνη, το ηλίθιο νήπιο, το πιο αγαθό, το πιο λογικό που μπορώ, κάθε μέρα. Να βλέπω στα μάτια κάθε ανθρώπου αδερφό και αδερφή. Να ζούμε λίγο πιο αλληλέγγυα μαζί στο κοινό μας ταξίδι για την ευτυχία. Κι ό,τι καταφέρουμε παρέα. Ναι, γίνεται. Κι είναι πιστεύω ο μόνος τρόπος να γλιτώσουμε την καταστροφή ως γενιά.

Τι συμβολίζει ο δικός σας Ηλίθιος;

Ο Ηλίθιος δεν συμβολίζει. Ο Ηλίθιος απλώς είναι. Μέσα από την κυριολεξία των εννοιών πορεύεται η αλήθεια του. Όπως ένα μικρό παιδί. Στο αποκορύφωμα της αγαθοσύνης και της λογικής. Όταν η τυρόπιτα είναι τυρόπιτα και το σ’ αγαπώ είναι σ’ αγαπώ. Πριν προλάβει -μιμητικά- να μετατοπίσει τους λόγους και τα έργα στα μισόλογα, στα εισαγωγικά, στα ανομολόγητα, στη χειραγώγηση, στο ψέμα. Όταν ακόμα ο κοντινότερος δρόμος είναι η ευγενής, κατάματη, ευθεία της ειλικρίνειας. Αν με ρωτάς, είναι μέγιστο διακύβευμα της εποχής που διανύουμε. Μιας φαρισαϊκής εποχής.

Που όλοι ζωγραφίζουν στον αέρα με τα δάχτυλα αφτάκια εισαγωγικών όταν μιλάνε τις λέξεις τους και δεν εννοούν τίποτα κι όλο πληκτρολογούν αποσιωπητικά. Κι όλα είναι μέσα σε πρέπει, πρέπει, πρέπει και στεγανά. Σε μια ηθικίζουσα έδρα κάλου και κάκου. Η οποία καταλήγει να είναι ο νόμος του ισχυρού κάθε φορά. Η επανάσταση του Ηλίθιου είναι η μετατόπιση στον αισθητικό άξονα. Σε αυτό που του αρέσει ή δεν του αρέσει, αυτό που θέλει ή δεν θέλει. Και της τόλμης και της υπομονής να ρωτάει πραγματικά τι θέλουν οι άλλοι. Τι τους αρέσει. Και να βρίσκουν, να βρίσκουμε, κοινό τόπο πραγματικά. Εκεί ριζώνουν οι συμβολισμοί, αν με ρωτάς. Αλλιώς όλοι οι στίχοι του Ρίτσου και του Λειβαδίτη και της Δημουλά θα έπρεπε να είναι σε εισαγωγικά.

Στην παράσταση, συνδυάζετε το θέατρο ντοκουμέντο με την ψυχοδραματική προσέγγιση. Ποια είναι η διαδικασία για να επιτευχθεί αυτή η σύνθεση και τι προσφέρει στο έργο;

Στο θέατρο ντοκουμέντο τα προσωπικά βιώματα βρίσκουν τον χώρο, την ασφάλεια και την ποίηση, να αρθρωθούν μέσα στη θεατρική συνθήκη. Στο ψυχόδραμα το δραματικό παίγνιο είναι τέτοιο που τα βιωματικά σημεία αναφοράς αναβλύζουν σε μία θεραπευτική αφηγηματική διαδρομή και συνομιλία. Στον αυτοσχεδιασμό η ευστροφία της δημιουργικότητας και η επινοητικότητα κατασκευάζουν στη στιγμή δραστικές τσαχπινιές.

Η δική μας μεθοδολογία συνενώνει όλους τους ως τώρα δρόμους με στόχο το πιο απλό -και ίσως το πιο δύσκολο. Η συνάντηση με τον μύθο, με το σύμπαν κάθε συγγραφέα να είναι τόσο εμπνευστική, ασκητική και ζωογόνα, ώστε οι ήρωες επί σκηνής να μπορούν να επανεγγραφούν την ιστορία σε βάθος, σε πραγματικό χρόνο. Στον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στη δική μας πραγματικότητα και αυτή που βιώνουν τα πλάσματα των σελίδων.

Όταν το 2018 αναφέραμε πρώτη φορά την μεθοδολογία του Θεάτρου της Πραγματικότητας ήταν κάτι ανοίκειο. Πλέον βλέπω όλο και συχνότερα αναφορά σε αυτές τις έννοιες, κυρίως και λόγω ανάλογων -αλλά αρκετά διαφορετικών από τη δική μας- προσεγγίσεων, στο εξωτερικό. Έτσι πορεύομαι με την έννοια του νέου βιώματος. Κι η σπουδή μπορεί να φτάσει -όπως στον Ηλίθιο- σε μια ευγενική φακιρική διαδρομή. Που δεν είναι ούτε ντοκουμέντο του παρελθόντος μου, ούτε method acting για να παρασταθεί κάτι ρεαλιστικά. Είναι ζωή καθαυτή με καθ’ ολοκληρίαν καλλιέργεια κι εμπλοκή σε όλους τους επιμέρους ρόλους της ζωής μου.

Κι αν αυτό κάποιους τους φοβίζει ότι μπορεί να οδηγεί στην τρέλα, πληροφορώ ότι δημιουργεί το ευθέως αντίθετο. Από ‘κει βγαίνει και το «ξε-τρελάθηκα» αν με ρωτάς. Από τη διαύγεια και την ομορφιά της ευθύνης της ενσυνείδητης δράσης και λειτουργίας του ατόμου σε κάθε συνθήκη. Γι’ αυτό αξίζει να γίνεται απολαυστικό παιχνίδι. Όσο μπορούμε πιο ελεύθερο και ασφαλές. Στην αέναη παράσταση της ζωής.

Ο Νικόλας Ανδρουλάκης, ο Ηλίθιος, το TikTok και ο Θανάσης Βέγγος

Η χρήση του TikTok στην παράσταση αποτελεί μια ιδιαίτερη καινοτομία. Πώς ενσωματώνεται η σύγχρονη τεχνολογία και ποιο ρόλο παίζει στην κατανόηση του έργου από το κοινό;

Ως Νικόλας δεν έχω TikTok. Είναι ένα μέσο ανοίκειο στον τρόπο που μου αρέσει να επικοινωνώ, αφού φτάνει στο άκρο τους δύο ρόλους: ο θεατής είναι μόνο θεατής και καταναλώνει και ο δημιουργός είναι μόνο δημιουργός κι όλο ανεβάζει υλικά. Σε ένα πολύ άνισο τοπίο και με αυτόν τον ακατάπαυστο ρυθμό που φέρνει το δάχτυλο καθώς το πας προς τα πάνω. Και δυσκολία να συγκεντρωθεί κανείς πάνω από μερικά δευτερόλεπτα.

Έτσι είπα να κάνω μια Ηλίθια πράξη αντίστασης σε αυτή τη διάσπαση και να δημιουργήσω, μέσα από τον χαρακτήρα του Ηλίθιου, ένα κανάλι μόνο για αυτόν. Εκεί λοιπόν, σε video που όλοι οι ιντερνετικοί σύμβουλοι θα έλεγαν μην το κάνεις αυτό στο TikTok, παραθέτω φιλοσοφικούς στοχασμούς, βιωματικούς, για θεμελιώδεις έννοιες κι όσα μπορεί να ταλανίζουν τον δημόσιο λόγο κάθε περίοδο.

Είτε είναι 3 λεπτά ένα βίντεο είτε είναι 20 λεπτά. Και έχει ενδιαφέρον διότι πολλοί δεν γνωρίζουν ή δεν παρατηρούν αυτό που είναι μπροστά στα μάτια τους -το πρίσμα του θεατρικού ήρωα. Είναι ένα συγκινητικό πείραμα αν με ρωτάς. Πρωτίστως για εμένα. Να φτιαχτεί μια ήσυχη ηλίθια στοχαστική γωνιά μέσα στο χάος. Ως τώρα δείχνει να λειτουργεί. Να γινόμαστε η αλλαγή που θέλουμε αντί απλώς να τη ζητάμε. Κι ας μοιάζει ηλίθιο.

Ο «Ηλίθιος» παρουσιάζεται ως ένας «συνοδοιπόρος» για το κοινό. Πώς επιλέγετε να τοποθετήσετε τον ήρωα σε μια τόσο άμεση σχέση με τον θεατή;

Το πιο δύσκολο μέρος του έργου είναι όλες οι αμέτρητες ώρες γύρω από αυτές τις δύο δυόμιση ώρες πάνω στη σκηνή. Ο Ηλίθιος δίνω κάθε φορά το κινητό μου τηλέφωνο σε όλους τους θεατές και τους παρακαλώ να μη με χακάρουν, να μη με στοκάρουν, αλλά να δοκιμάσουμε να γίνουμε φίλοι αληθινοί, όποτε χρειαστεί.

Έτσι συνομιλώ -όπως και στην κοινωνική δικτύωση- με δεκάδες δεκάδων ανθρώπους και προσπαθούμε να βρούμε κοινό τόπο, κοινό λόγο, ανάμεσα στην επιστημονική γνώση που φέρει κάθε άνθρωπος και την εξομολογητική ανάγκη και τη βαθιά επιθυμία για φιλιά, για παιχνίδι, για εξερεύνηση, για δημιουργία. Αυτός είναι ο ενδιάμεσος χώρος της συνύπαρξης που μας αξίζει. Όχι να τσακώνονται όλοι σε σχόλια επί σχολίων στο ίντερνετ και να βρίζονται στα φανάρια και να καταπιέζονται στις εργασίες και στις σχέσεις και να προσβάλλουν και να πληγώνουν και να πονούν. Αυτό είναι αρρωστημένο. Τώρα όσα ζούμε είναι η ζωή μας.Δεν είναι δοκιμασία ως τη ζωή μας. Αυτό μόνο κέρδη προσφέρει σε απάνθρωπα συστήματα με τίμημα την ευτυχία μας.

Στις φωτογραφίες που βλέπουμε με το δελτίο Τύπου βλέπουμε εσάς με τον πατέρας σας, αλλά και με τον Θανάση Βέγγο. Τι σε ώθησε να επεξεργαστείς το έργο αυτό ως μια «ζωντανή εξομολόγηση»; Και πώς όλα αυτά συνδέονται με τον Ηλίθιο;

Προσπέρασες τη μάνα, τον φύλακα άγγελό μου και την καλύτερη φίλη μου. Όπως σου είπα και πριν η αναφορά στην παιδικότητα ως -ταυτόχρονα- τόπο αγαθοσύνης αλλά και λογικής είναι το κλειδί για να ξεδιπλωθεί και να αναβλύσει το άπειρο υλικό σε αυτό το υπαρξιακό και -τελικά- πολιτικό έργο. Μέσα από τα πιο ευαίσθητα κι ασθενικά υλικά, πέρα από τα ηθικοδυναμικά μας στεγανά.

Παντοδύναμα κι ευάλωτα παιδιά. Αλληλέγγυα και λογικά. Έτσι όπου πάμε. Αυτές οι παιδικές φωτογραφίες είναι οι πυξίδες μου. Για το ποιος θέλω να προσπαθώ να γίνομαι ξανά κάθε πρωί. Και πόσο όμορφα μου φέρονται οι γονείς μου απ’ όταν ήμουνα μωρό. Και πώς μια τέτοια γνωριμία με έναν τέτοιο ήρωα, όπως ο Θανάσης Βέγγος, ένας πραγματικός Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι της εποχής του, αν με ρωτάς -πώς όλα αυτά μπορούν να γίνουν μανιφέστο της ζωής μας. Το πιο βιωματικό, αυτό που είναι μπροστά στα μάτια μας όλη την ώρα κι εμείς το ψάχνουμε σε κόμματα, σε θρησκείες, σε ομάδες και πάντα κάποιοι μας το πουλάνε ακριβά. Κι έχω γνωρίσει ψυχές που δεν έχουν τέτοιες παιδικές φωτογραφίες για πυξίδες.

Γιατί τους τις στέρησαν. Εκεί να δεις δυσκολία. Εκεί να δεις μόχθο. Αξίζει να γινόμαστε συνοδοιπόροι, να μην είναι ποτέ αργά. Στη σύγχρονη εποχή, όπου το «ευρύ κοινό» έχει πρόσβαση σε πληθώρα πληροφοριών μέσω των κοινωνικών δικτύων, πώς ο «Ηλίθιος» αντιτίθεται στη σύγχρονη κουλτούρα της πληροφόρησης και της υπερβολής;

Ο Ηλίθιος δεν αντιτίθεται στην πληροφόρηση. Τουναντίον. Είμαι τόσο ηλίθιος που κάθομαι και απαντώ σε όλα τα μηνύματα και όλα τα σχόλια που λαμβάνω παντού, σε όλα τα προσωπικά μηνύματα, τα πιο εξομολογητικά, τα πιο φιλικά, τα πιο δεικτικά, τα πιο καχύποπτα, όλα. Δεν περιφρονώ τίποτα και κανέναν. Αληθινοί άνθρωποι είναι. Κι όταν το μάτι μου πέσει σε μια πληροφορία θα τη διαβάσω πραγματικά. Δεν είναι η βροχή της πληροφορίας το πρόβλημα. Άπειρη πληροφορία υπάρχει πάντοτε γύρω μας.

Ένα λιβάδι αν κοιτάς, ένα χέρι, ένα ζευγάρι μάτι. Άπειρη πληροφορία έχουν όλα αυτά. Δίχως πέρας και πείρα. Τρισεκατομμύρια φωτόνια στέλνουν πληροφορίες στα μάτια μας -έτσι κι η ακοή κι η όσφρηση κι όλες μας οι αισθήσεις. Δεν είναι η πληροφορία ο εχθρός. Δεν είναι καν η παραπληροφόρηση. Ο εχθρός μας είναι η τεμπελιά. Η ψευδαίσθηση ότι γίνεται να ζούμε χωρίς καλλιεργημένη συνείδηση, να μπορούμε να φιλτράρουμε, να κάνουμε πράξεις, συνεπαγωγές, να δομούμε επιχειρήματα, λογική.

Αυτό είναι ο πυρήνας της παράστασης κι όποιος έρθει θα καταλάβει τι εννοώ: ο δρόμος, ο τρόπος να δημιουργούμε το ζωντανό μας λειτουργικό μανιφέστο. Ως ελεύθεροι άνθρωποι. Ελεύθεροι στη συνείδηση, εξερευνητές της γλώσσας, της πληροφορίας, της επιστήμης, της λογικής. Ταπεινά και γαμάτα. Κι εν οίδα ότι ουδέν. Όλα τα άλλα είναι πόλεμος. Και μια θα αυξάνουν την πληροφορία και μια θα τη μειώνουν. Άνθρωποι ή αλγόριθμοι έξω από εμάς. Κι η αποχαύνωση όλο θα συντελείται. Οπή απείρου. Τώρα είναι η στιγμή να αλλάξουμε.