Γιατί το Φαγητό της Μαρίας Λαϊνά είναι το μόνο που θα πρέπει να επιτρέπεται στο θέατρο

Το φαγητό στο θέατρο συνήθως δεν επιτρέπεται. Πέρα από την καθαρά βιολογική, η ανθρώπινη ανάγκη για τροφή αποκαλύπτει και παραπέμπει σε περισσότερες από μία μορφές πείνας. Ο Δημήτρης Λιόλιος επιστρέφει αυτή τη φορά στο θέατρο ΠΛΥΦΑ, με το θεατρικό έργο της Μαρίας Λαϊνά «Το Φαγητό».

Πρόκειται για ένα δυνατό και ιδιότυπο κείμενο της βραβευμένης Ελληνίδας ποιήτριας που έφυγε από τη ζωή στις 23 Δεκεμβρίου του 2023 και που θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε για έξι μοναδικές παραστάσεις.

“Το Φαγητό είναι ένα έργο με ιδιαίτερη και πυκνή δραματουργική δομή, με γοητευτικές παγίδες και με πολλά αδιαπέραστα και άρρητα νοήματα. Η εκρηκτική αφηγηματική ροή του και ο χειμαρρώδης λόγος της ποιήτριας σε εγκλωβίζει από τις πρώτες κιόλας γραμμές. Σε αυτό το φαγητό σίγουρα δεν υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας.

Προηγήθηκε ένα μεγάλο διάστημα μελέτης, έρευνας και επεξεργασίας μέχρι να φτάσουμε στην πρώτη σκηνική μεταφορά του έργου. Ειλικρινά, δεν ξέρω αν θα είχα πάρει αυτή την απόφαση αν δεν είχα συναντηθεί πρώτα με τη Μαρία Λαϊνά. Ύστερα, ήρθαν όλα αθόρυβα ή μάλλον αβίαστα, με τη στήριξη και την πολύτιμη βοήθεια της. Σαν μια ευθύνη στην οποία έπρεπε οπωσδήποτε να ανταποκριθώ. Σαν μια ευθύνη που αναλαμβάνοντας την, αντλείς και ευχαρίστηση” αναφέρει ο Δημήτρης Λιόλος μιλώντας για το τι τον γοήτευσε στο έργο αυτό.

Οι μεγάλοι ποιητές συνεχίζουν να ζουν και μέσα από το έργο τους,

Η παράσταση αυτή πρωτοανέβηκε το 2018. Γιατί επιστρέφει τώρα;

“Πράγματι, το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά τη θεατρική σεζόν 2018-19 στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης, για έναν κύκλο παραστάσεων. Κι όλα πήγαν πολύ καλύτερα από ό,τι θα μπορούσα ποτέ να έχω φανταστεί, ειδικά αφού ήταν το πρώτο μου σκηνοθετικό εγχείρημα.

Μετά το πέρας κι ενώ υπήρχε σημαντική ανταπόκριση ώστε να συνεχιστεί η παράσταση, έμαθα με έναν κάπως βίαιο τρόπο τι σημαίνει burn out. Βλέπετε υπάρχει η ευθύνη η ευχάριστη, η δημιουργική, που αναφέραμε παραπάνω, όμως εν προκειμένω είχα αναλάβει και αυτή της παραγωγής, φυσικά από ανάγκη και όχι από επιλογή” εξηγεί ο Δ. Λιόλιος.

Και συνεχίζει “χρειαζόμουν χρόνο να ξεκουραστώ, να ανακτήσω τις δυνάμεις μου και να αναμετρηθώ και με τη ματαιοδοξία μου. Δηλαδή, πώς θέλω να υπάρχω σε αυτό το εργασιακό περιβάλλον κι αν όντως αξίζει και πρέπει να είναι μέρος της διαδικασίας αυτή η ματαίωση.

Έπειτα ήρθε η πανδημία κι όλα έμειναν σε μια άρση, όμως η επαφή με την Μαρία συνεχίστηκε και «Το Φαγητό» κάθε φορά ήταν αντικείμενο μιας εκκρεμότητας που είχαμε αφήσει και οι δυο. Την απόφαση την πήραμε το περασμένο καλοκαίρι και είμαι ακόμα σε τρομερή αμηχανία με την πρόσφατη αναπάντεχη απώλεια της.

Αντιλαμβάνομαι ότι οι μεγάλοι ποιητές συνεχίζουν να ζουν και μέσα από το έργο τους, αλλά έχω ακόμη τεράστια συστολή…

Για να επανέλθω όμως στο πώς η παράσταση επικοινωνεί με το σήμερα, θα έλεγα ότι όπως η ζωτική ανάγκη μας για τροφή είναι μια διαχρονική συνθήκη απέναντι σε αυτό που λέμε ζωή, αυτό που βιώνουμε ως κόσμο – αυτό ακριβώς συμβαίνει κι εδώ.

Διαχειριζόμαστε κάποια πολύ ισχυρά σύμβολα με αφορμή μια άγρια ιστορία. Εξάλλου, ζούμε στην εποχή της δυστοπίας κι επειδή θέλω να είμαι συγκρατημένα αισιόδοξος, θεωρώ ότι είμαστε ακόμα στην κουζίνα του πράγματος, δηλαδή στην αρχή”.

Δύο παράλληλες μαρτυρίες

Στην παράσταση λαμβάνουν χώρα δύο παράλληλες μαρτυρίες… “Η ανάγνωση της παράστασης μας στηρίζεται σε έναν εξαιρετικά απλό, σχεδόν οριακό άξονα επικοινωνίας.

Χωρίς να θέλω να προδώσω κάποιες πληροφορίες που ίσως στερήσουν την ενδεχόμενη επικείμενη κατανάλωση από τη γευστική παλέτα του κάθε θεατή: Στο φαγητό συναντάμε, μια αλλόκοτη διάλεξη σε σχέση με τη διαδικασία του. Έναν έρωτα και το πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει η αγάπη. Ένα αποτρόπαιο έγκλημα, μαζί και το πένθος της απώλειας κάποιου.

Όλα αυτά τα υλικά συνθέτουν ένα επικίνδυνο μοτίβο, ένα θρίλερ ψυχολογικής υφής. Εντέλει, σταδιακά, ερχόμαστε όλοι αντιμέτωποι με μια αντικειμενική αλήθεια που αδυνατούμε να διαχειριστούμε, όπως κάθε ζωντανός οργανισμός είναι δυνητικά έτοιμος να αντιδράσει, να διεκδικήσει και να αναμετρηθεί με τα κατώτερα ένστικτά του για να επιβιώσει” αναφέρει ο σκηνοθέτης και ηθοποιός.

Τι είναι τελικά φαγητό;

Τι τελικά ορίζουμε ως φαγητό;
“Ειδικά αυτή την περίοδο, όπου βρισκόμαστε σε πρόβες, και λίγο πριν την πρεμιέρα μας, στις 15 Μαρτίου στο θέατρο ΠΛΥΦΑ, θεωρώ ότι είμαι ο πλέον ακατάλληλος άνθρωπος που θα μπορούσε να ορίσει ή να εξηγήσει το οτιδήποτε.

Το φαγητό σίγουρα μιλά και για την προσωπική, τη σχεδόν αδιαμεσολάβητη σχέση μας μαζί του, αλλά η αντικειμενική αλήθεια κρύβεται μάλλον κάπου αλλού. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να έχω ακέραιες απαντήσεις κι είμαι, συνήθως, σίγουρος μονάχα για τα ερωτήματα μου.

Η γνώση, ειδικά στην τέχνη μας, έρχεται συνήθως στιγμιαία, για λίγο, κι εκείνη τη στιγμή οφείλεις να την πετάξεις, να τη σκοτώσεις, και μετά πάλι από την αρχή. Όμως, μπορώ να σας παραθέσω ένα αγαπημένο μου απόσπασμα του έργου λίγο πριν από μια οριακή στιγμή της παράστασης, να αφήσω την ποιήτρια να μιλήσει με τις λέξεις της:

«Το φαγητό είναι μια καθαρή τέχνη που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί στην απόλαυση, το φαγητό δεν είναι σαν την τέχνη οποιαδήποτε τέχνη που μπορεί να σε προδώσει να σε βασανίσει να σε πετάξει στον δρόμο ξαφνικά να σε πετάξει στον δρόμο χωρίς τίποτα, να μη σου αφήσει τίποτα, να σε πετάξει στον δρόμο γυμνό και να μην έχεις που να πας, να μην μπορείς να ξαναγυρίσεις και να μην έχεις που να πας, αυτό μπορεί να σ’ το κάνει η τέχνη, μπορεί να σ’ αφήσει μόνο σου και χωρίς τίποτα και να μην έχεις τί να κάνεις να μην ξέρεις πια τι να κάνεις να σου΄ρχονται κλάματα και να κλαις για όλη σου τη ζωή να κλαις και να κρυώνεις, όχι, το φαγητό δεν είναι έτσι, δεν το κάνει αυτό».

Αναφέρεστε στο σημείωμά σας στην ανθρωποφαγία του εαυτού. Πώς σχολιάζετε αυτό το είδος… φαγητού;
“Η ανθρωποφαγία του εαυτού είναι ένα πρόσχημα που διαπερνά όλο το έργο, δηλαδή, μια ενδεχόμενη υποψία ενός νοσηρού εγκλήματος μέσα σε ένα εντελώς ρεαλιστικό-διχαστικό πλαίσιο. Ένα πρόσχημα, για να έρθουμε πιο κοντά με το κέντρο μας, με ό,τι θυσιάζουμε ή αποχωριζόμαστε.

Βλέπετε πολλές φορές η αγριάδα αυτού του κόσμου μας οδηγεί στο να αυτοπεριοριζόμαστε για να επιβιώσουμε, να τρώμε και να τρωγόμαστε, κυριολεκτικά και μεταφορικά, καμιά φορά απλώς για να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε κι όχι για να ζήσουμε όπως θέλουμε. Αντιλαμβάνεστε την ειρωνεία του πράγματος… Μέσα λοιπόν από ένα σχεδόν ψυχαναλυτικό πρίσμα μπορώ να το αναγνωρίσω, να το κατανοήσω.

Αντιστέκομαι όμως στην ιδέα ότι η κοινωνία είναι πλέον μόνο ένας βωμός κατανάλωσης και ότι αυτή η ακατάσχετη λαιμαργία είναι η μοναδική, η αποκλειστική λύση για την επιβίωση μας. Άραγε, πόσος «εαυτός» μπορεί να απομείνει στον καθένα και για πόσο ακόμη;”