Γιώργης Ζάρκος: Ο συγγραφέας που έσπαγε βιτρίνες και μπήκε στο ψυχιατρείο τον μεσοπόλεμο

Ο Άρης Μπαλής σκηνοθετεί την περιπατητική περφόρμανς “Γιώργης Ζάρκος: Τρεις πέτρες, μια βιτρίνα κι ένας εγκλεισμός”, στο Κάστρο Πάτρας (22 και 23/7) στο πλαίσιο του προγράμματος 2024 του θεσμού του Υπουργείου Πολιτισμού «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός» με κεντρικό θεματικό άξονα την έννοια της «Σύγκρουσης».

Ο συγγραφέας Γιώργης Ζάρκος στα τέλη της δεκαετίας του ’20 πέφτει θύμα λογοκλοπής, καθώς ένα διήγημά του δημοσιεύεται με διαφορετικό όνομα. Αφού προσπαθεί εις μάτην να αποκαταστήσει αυτήν την εις βάρος του αδικία, εντέλει σπάει τρεις φορές τις βιτρίνες του εκδοτικού οίκου «Πυρσός». Η πράξη του αυτή τον οδηγεί με εισαγγελική εντολή στο Δημόσιο Ψυχιατρείο Αθηνών για «παρακολούθηση».

Η αφορμή με την ενασχόληση με τον Γιώργη Ζάρκο

“Αφορμή για την ενασχόλησή μου με τον Γιώργη Ζάρκο στάθηκε το εξαιρετικό βιβλίο του Δημήτρη Υφαντή, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα: “Ο άνθρωπος που έσπασε τις βιτρίνες-Γιώργης Ζάρκος. 54 ημέρες εγκλεισμού στο Δημόσιο Ψυχιατρείο Αθηνών”. Όταν διάβασα, λοιπόν, αυτό το βιβλίο, άνοιξε όλο αυτό το πολύπλευρο πεδίο που λέγεται Γιώργης Ζάρκος με όλη του τη ζωή, την ύπαρξη και φυσικά το συγγραφικό του έργο.

Ούτως ή άλλως με ενδιαφέρει το γεγονός ότι διάφοροι συγγραφείς, για συγκεκριμένους (το πιο πιθανό) ή και όχι λόγους έχουν μείνει εκτός της επίσημης νεοελληνικής λογοτεχνικής ιστορίας. Μιλάμε για συγγραφείς που στην εποχή τους διαβάζονταν ευρέως και δημοσιεύονταν, αλλά η γνώση της ύπαρξής τους δεν έχει φτάσει σε μας σήμερα και έχουν μείνει στην αφάνεια. Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Ζάρκος. Συγκινητικότατη ύπαρξη ούτως ή άλλως, πόσω μάλλον με όλα αυτά που υπέστη” αναφέρει ο Άρης Μπαλής στο ΝEWS 24/7.

Και συνεχίζει: “Επειδή η έρευνα αρχικά συμπεριέλαβε όλο το έργο και τη ζωή του Ζάρκου, κατάλαβα κάποια στιγμή ότι αυτό που με τάραξε περισσότερο ήταν η ιστορία της λογοκλοπής που υπέστη ο Ζάρκος, που είχε ως αποτέλεσμα τον εγκλεισμό του στο Δαφνί. Πώς όλοι οι μηχανισμοί της εξουσίας σε αγαστή συνεργασία έκλεισαν έναν άνθρωπο ως “τρελό” στο ψυχιατρείο, επειδή “ενοχλούσε”.

Στις 54 ημέρες που παρέμεινε έγκλειστος έγραψε δύο αριστουργηματικές καταγραφές-μαρτυρίες από αυτά που είδε και έζησε μέσα στο Δημόσιο Ψυχιατρείο Αθηνών, εν έτει 1932 όλα αυτά. Το γεγονός ότι έδωσε φωνή σε υπάρξεις “χαμένων” ανθρώπων με συγκίνησε πολύ βαθιά. Ζωές που για κάποιο λόγο βρέθηκαν μέσα στο ψυχιατρείο και αν δεν υπήρχε ο Ζάρκος δεν θα είχαν καταγραφεί ούτε οι ίδιες καθ’ εαυτώ, ούτε φυσικά και οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζούσαν. Ο Ζάρκος ήταν ένας άνθρωπος που ενώ είχε υποστεί τα πάντα από τους μηχανισμούς της εξουσίας, βρίσκει τη δύναμη να κάνει όπλο τον εγκλεισμό του σε ένα άσυλο και να δημοσιοποιήσει την άθλια κατάσταση που επικρατούσε”.

Πώς συνομιλεί αυτή η performance με τον χώρο όπου θα παρουσιαστεί, στο Κάστρο της Πάτρας;

Το Κάστρο της Πάτρας είναι αρκετά οικείος χώρος για μένα όντας Πατρινός. Συνδέσεις προσωπικές υπήρξαν ως εκ τούτου κατευθείαν. Στο άμεσα καλλιτεχνικό διακύβευμα, μολαταύτα, προσπαθήσαμε να συμπεριλάβουμε όσο το δυνατόν περισσότερα μέρη του Κάστρου που είναι επισκέψιμα αυτή τη στιγμή και να σχετιστούν οι ιδιαιτερότητες του κάθε χώρου με κομμάτια της ιστορίας του εγκλεισμού του Ζάρκου.

Πώς δηλαδή ένας ιστορικός περίπατος στο Κάστρο και το αίσθημα που αφήνει η κάθε επιμέρους διαδρομή θα συσχετιστεί με την παράλληλη αφήγηση του Ζάρκου. Αυτη η παραλληλία άλλες φορές έχεις ταυτοτικές σχέσεις και άλλες φορές έρχεται σε απόλυτη σύγκρουση.

Τι θα δουν οι θεατές σε αυτές τις στάσεις της περιπατητικής διαδρομής;

Η περιπατητική αυτή διαδρομή περιλαμβάνει ένα μικρό ιστορικό της λογοκλοπής και του εγκλεισμού του Ζάρκου, αποσπάσματα από τους λίβελους που δημοσίευσε εναντίον του πολιτιστικού και πολιτικού κατεστημένου της εποχής του, κάποιες παραληρηματικές φωνές ανθρώπων “τρελών”, όπως τις κατέγραψε ο ίδιος ο συγγραφέας και τέλος ιστορίες από τη ζωή στο Δημόσιο Ψυχιατρείο Αθηνών του 1932.

Ο Γιώργης Ζάρκος τα ξεγύμνωσε όλα.

Τι σημαίνει σας εσάς σήμερα «αυτός που έσπασε τις βιτρίνες»;

Ίσως κάποιος που έχει το θάρρος, τη δύναμη και το κουράγιο να εναντιωθεί στον γενικευμένο αυτόματο φαινομενικής δικαιοσύνης, ευρυθμίας κι ευτυχίας και που κινείται αυτή τη στιγμή η κοινωνία. Ένας γενναίος άνθρωπος δηλαδη.

Εκτός από τις βιτρίνες του εκδοτικού οίκου «Πυρσός», ποιες άλλες «βιτρίνες» έσπασε ο Γιώργης Ζάρκος;

Ο Γιώργης Ζάρκος αποδόμησε όλο το λογοτεχνικό, δικαστικό, πολιτικό και φυσικά το ψυχιατρικό κατεστημένο της εποχής του. Τα ξεγύμνωσε όλα. Δεν νιώθω ότι άφησε κάποια βιτρίνα αλώβητη. Και για αυτό άλλωστε κυνηγήθηκε διαρκώς στη ζωή του και υπέφερε πολλά. Και για αυτό πιθανότατα έμεινε και στην αφάνεια από την επίσημη ιστορία.

Συντελεστές:

Σύλληψη ιδέας, σκηνοθεσία: Άρης Μπαλής
Έρευνα υλικού: Η ομάδα
Επιμέλεια εγκατάστασης: Βερονίκη Διαμαντάκου, Βίκυ Πολυχρονοπούλου
Επιμέλεια κοστουμιών: Άρτεμις Φλέσσα
Ερμηνευτές: Παναγιώτης Εξαρχέας, Άρης Μπαλής

Ακούγονται οι φωνές των ηθοποιών Βαγγέλη Αμπατζή, Δήμητρας Βλαγκοπούλου, Έκτορα Λυγίζου, Κατερίνας Πατσιάνη, Γιώργου-Πλάτωνα Περλέρου, Ελίνας Ρίζου, Νάνσυς Σιδέρη, Αινεία Τσαμάτη.

Ακούγονται αποσπάσματα από τα κάτωθι βιβλία:
• Ζάρκος Γιώργης, Η τρέλα σ’ όλα τα στάδια (εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1981)
• Ζάρκος Γιώργης, Ζωντανά πτώματα (εκδ. Κάλβος, Αθήνα, 1981)
• Ζάρκος Γιώργης, Τέσσερις λίβελοι (εκδ. Φαρφουλάς, Αθήνα, 2007)
• Υφαντής Δημήτρης, Αυτός που έσπασε τις βιτρίνες – Γιώργης Ζάρκος (εκδ. Άγρα, Αθήνα, 2020)