Glam νομάδες, χορευτικά και απλώστρες: Γιατί η Άλκηστη του Γιόχαν Σίμονς ήταν μια παράσταση-εμπειρία πέρα από το προφανές

Με μία παγκόσμια πρεμιέρα- έκπληξη σήκωσαν αυλαία τα φετινά Επιδαύρια το πρώτο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου. Και λέμε έκπληξη, καθώς στους τίτλους των συντελεστών δεν υπήρχαν γνωστοί Έλληνες ηθοποιοί, ούτε επρόκειτο για κάποια λαμπερή ξένη μετάκληση με πρωταγωνιστές-σταρ.

Ο καταξιωμένος – και γνωστός στο αυστηρά θεατρόφιλο κοινό- Ολλανδός Γιόχαν Σίμονς, ιδρυτής του σπουδαίου Theater Hollandia και από τους πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής θεατρικής πρωτοπορίας επιχείρησε μια σύγχρονη μεταγραφή της ευριπίδειας Άλκηστης, καθοδηγώντας ένα καστ καταξιωμένων και νεότερων διεθνών –Γερμανών και Ολλανδών– ηθοποιών.

Επιλογή-ρίσκο θα έλεγε κανείς, γιατί πώς μπορεί να γεμίσει η Επίδαυρος αυτήν τη δύσκολη εποχή, με την τιμή της βενζίνης στα ύψη, με μία μη εμπορική παράσταση; Το αργολικό θέατρο μπορεί να μη γέμισε με κόσμο, όμως παρουσιάστηκε μία παράσταση-πρόταση για το πώς μπορεί να αναγνωστεί σήμερα η αρχαία τραγωδία. Και ναι, αυτό είναι κάτι που ταιριάζει στο ύφος και την αποστολή ενός διεθνούς φεστιβάλ.

Το παράδοξο της Άλκηστης

Η Άλκηστη είναι ένα έργο που στην αρχαιότητα είχε θέση σατυρικού δράματος, μολονότι δεν συγκαταλέγεται στο είδος αυτό. Είναι ένα ιδιαίτερο έργο. Πολλοί μελετητές το έχουν χαρακτηρίσει ως τραγικωμωδία, η οποία ενσωματώνει κάποια ψήγματα σατυρικού δράματος μέσα της.

Η ηρωίδα πεθαίνει με τη θέλησή της, για να σώσει από τον θάνατο τον άνδρα της, Άδμητο, βασιλέα των Φερών. Ο Albin Lesky αναφέρει πως σε ένα πρώτο επίπεδο στην Άλκηστη αναγνωρίζουμε την ιστορία μιας γυναίκας που, ούσα ερωτευμένη, θυσιάζει τη ζωή της ανταλλάσσοντάς τη με εκείνη του ετοιμοθάνατου άνδρα της. Την ίδια στιγμή, βέβαια, η αφήγηση προσλαμβάνει στο δράμα του Ευριπίδη διαφορετικά χαρακτηριστικά. Αυτό που προτάσσεται ως λύση, αποδεικνύεται η αρχή μιας καινούριας δυστυχίας. Θρήνοι, διαπραγματεύσεις, διαφωνίες· ποιος δεν φοβάται να πεθάνει, ποιος δικαιούται περισσότερο να ζήσει; Εντέλει, ο Ηρακλής κατεβαίνει στον Άδη για να φέρει πίσω την Άλκηστη, μόνο που τώρα η ηρωίδα είναι μια ξένη για την οικογένειά της. Και γυρνά εξουσιάζοντας τους πάντες με τη σιωπή της.

Η κατά Γιόχαν Σίμονς όψις και άποψις

Πριν ακόμη μπει κάποιος στο αρχαίο θέατρο “οσμίζεται” πως κάτι πέρα από το σύνηθες συμβαίνει. Στα πέριξ των παρόδων και στο πίσω μέρος της σκηνής έχουν στηθεί σκηνές και τροχόσπιτα. Σαν κάποιοι κατασκηνωτές να έχουν καταλάβει τον χώρο. Αυτό, άλλωστε, μου είχε πει και η δραματολόγος της παράστασης Susanne Winnacker, όταν είχαμε ταξιδέψει μέχρι το Μπόχουμ της Γερμανίας προκειμένου να παρακολουθήσουμε τις πρόβες της παράστασης, «ερχόμαστε σαν νομάδες, ειρηνικά, καταλαμβάνουμε το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου για λίγο και φεύγουμε…». Οι ηθοποιοί βρίσκονται ήδη στον χώρο, κάνουν δουλειές στο τροχόσπιτο. Τα παιδιά του Άδμητου και της Άλκηστης επιδίδονται σε παιχνίδια. Και λίγο πιο δίπλα μία μεγάλη μαύρη νεκροφόρα που επιβάλλει βίαια μία ατμόσφαιρα θανατική.

Η αργολική ορχήστρα μπροστά μοιάζει άδεια. Στο πίσω δεξί της μέρος υπάρχει ένα μόνο εκκλησιαστικό όργανο το οποίο κατάλληλα φωτισμένο δείχνει να δεσπόζει στον χώρο.

Τα φώτα σβήνουν σιγά σιγά και η παράσταση ξεκινά. Με τους ηθοποιούς να είναι ντυμένοι κάτι ανάμεσα σε χίπις και τσιγγάνους. Ο λόγος του Ευριπίδη διατηρείται ατόφιος στην έξοχη μετάφραση της ποιήτριας Anne Carson. Αυτό γίνεται αισθητό από τον πρόλογο κιόλας, όπου ο Απόλλωνας συνδιαλέγεται με τον Θάνατο. Έναν Θάνατο που παραπαίει φορώντας μία υπερμεγέθη μάσκα ιαπωνικής αισθητικής και στη συνέχεια αποσύρεται πίσω στη νεκροφόρα να περιμένει το άψυχο σώμα της Άλκηστης.

Μετά το πρώτο ατμοσφαιρικό οπερατικό χορικό, στη σκηνή μπαίνουν ο Άδμητος με την Άλκηστη ελαφρώς ενδεδυμένοι. Εκείνος φορά μόνο ένα στενό μποξεράκι και την κρατά σφιχτά στην αγκαλιά του. Αγκαλιάζονται, φιλιούνται, κυλιούνται στο χώμα της ορχήστρας σαν σφόδρα ερωτευμένο ζευγαράκι που ερωτοτροπεί στην παραλία. Είναι ο ύστατος αποχαιρετισμός τους. Ένας αποχαιρετισμός βίαιος και αμφιλεγόμενος με την Άλκηστη στον ρόλο του θύματος.

Μία γυναίκα αλλιώτικη

Η Άλκηστη είναι μία γυναίκα αλλιώτικη, που δε διακατέχεται από τον ηρωισμό που χαρακτηρίζει τις ηρωίδες του Σοφοκλή, οι οποίες πεθαίνουν για τους άγραφους νόμους και για ανώτερα ιδανικά. Η γυναίκα αυτή θυσιάζεται για τον άντρα της. Ο θάνατός της είναι η απόδειξη της αγάπης της. Τι κι αν είναι μάνα, τι κι αν πρόκειται να αφήσει ορφανά τα παιδιά της. Αυτή επιλέγει να πεθάνει από… έρωτα. Και ο Άδμητος από την άλλη πλευρά αυτό το δέχεται, χωρίς να τον ενδιαφέρει καθόλου αν αυτή η αποδοχή του θανάτου της τον καθιστά απόλυτα δειλό στα μάτια μας. Διψά για ζωή και δέχεται την αυτοθυσία της αγαπημένης του. Πόσο κωμικοτραγικές οι στιγμές που της λέει να το ξανασκεφτεί, που προσπαθεί να την πείσει πόσο η απόφασή της τον πονά.

Και πόσο εύστοχα ιλαροτραγικό το τραγούδι της Βίκυ Λέανδρος “Ich liebe das Leben” (Αγαπώ τη ζωή) που ακούγεται αντί χορικού σαν αποχαιρετισμός της Άλκηστης. Σαν ένας ύμνος στη σύγχρονη γυναίκα που έχει μάθει θυσιάζει τα πάντα στον πατριαρχικό βωμό της οικογένειάς της. Ακόμη και τη ζωή της, που τόσο αγαπά.

Και από την άλλη ο Άδμητος την κοιτά με απορία, βουτηγμένος στη δειλία του, απόλυτα ευνουχισμένος και ανακουφισμένος που κάποιος άλλος θα επωμιστεί το βάρος του θανάτου του. Γιατί είπαμε. Και τότε και τώρα, η γυναίκα σηκώνει το βάρος. Και στην παράσταση του Γιόχαν Σίμονς αυτό είναι πιο ορατό από ποτέ.

Με απόλυτο σεβασμό στον λόγο του Ευριπίδη, ο Ολλανδός σκηνοθέτης έστησε τη δική του σκηνική εκδοχή του κλασικού όσο και αλλόκοτου αυτού κειμένου. Αυτή βέβαια δεν έγινε αποδεκτή από το σύνολο του κοινού. Υπήρξαν και κάποιοι που φώναξαν «αίσχος», ενώ μία θεατής επέμενε να αποχωρήσει επιδεικτικά περνώντας μπροστά από την ορχήστρα. Αναμενόμενο και αυτό. Άλλωστε πολλοί μένουν στο φαίνεσθαι και δεν προχωρούν βαθύτερα στο είναι…

Θα μπορούσαμε να γράψουμε πάρα πολλά αναλύοντας το κάθε επεισόδιο ξεχωριστά. Γιατί το καθετί ήταν βαθιά μελετημένο και με άποψη. Όπως ο φορτισμένος διάλογος του Άδμητου με τον πατέρα του Φέρη, μία σκηνή που “ξεσκεπάζει” και τους δύο κάνοντάς τους να φαίνονται σαν τις δύο όψεις ενός νομίσματος, αλλά και που “κληρονομεί” στον γιο του Άδμητου την ίδια ακριβώς ηθική. Όπως και η στάση των δύο παιδιών του ζευγαριού που στέκονται άναυδα και παρακολουθούν τη μητέρα τους να χάνεται αδιαφορώντας γι’ αυτά. Αυτά αλήθεια τα ρώτησε ποτέ κανείς τη γνώμη τους;

Πολύ ενδιαφέρουσα ήταν επίσης η επιλογή του Σίμονς να τοποθετήσει στη θέση του Χορού τέσσερις γυναίκες τραγουδίστριες και ένα εκκλησιαστικό όργανο, με όχημα τη μουσική της ομώνυμης όπερας του Γκλουκ, καθώς και το γεγονός πως στίχοι από τα χορικά προβάλλονταν στα δέντρα στο βάθος της σκηνής και στην ορχήστρα. Αυτό προσέδωσε μία μοναδική, υποβλητική ατμόσφαιρα στην παράσταση.

Αίσθηση προκάλεσε και η όψη του Ηρακλή που εισέβαλε στη σκηνή σαν Γερμανός τουρίστας με κατασκηνωτικό backpack επί των ώμων. Κοντούλης και μεσήλικας, ο έμπειρος και βραβευμένος με EMMY α’ ανδρικού ρόλου, Pierre Bokma, δε θυμίζει σε τίποτα τον Έλληνα super-hero της ελληνικής μυθολογίας. Κι όμως πείθει, ακόμη και όταν μας κάνει να μειδιάζουμε ανεπαίσθητα. Πώς τελικά μοιάζει ένας ήρωας, ένας από Μηχανής Θεός; Και μπορεί αυτός να διπλώνει τα απλωμένα ρούχα μίας απλώστρας μαζί με τον δυνατό και ατρόμητο βασιλιά της πόλης;

Ο Σίμονς την ίδια ακριβώς στιγμή δομεί και αποδομεί ακόμη και το ηρωικό στοιχείο. Το ίδιο κάνει και στους κοινωνικούς κώδικες. Τους προϋπάρχοντες και τους υπάρχοντες. Με τρόπο άλλοτε κωμικό και άλλοτε τραγικό. Και με ένα φαίνεσθαι που μπορεί να ξενίζει, όμως έχει και ουσία και ένταση μέσα του. Όπως η επικρατούσα σιωπή της Άλκηστης, που επιστρέφει μετά τον θάνατό της, και με αυτήν εξουσιάζει στην Έξοδο τους πάντες.

Οι εντυπωσιακές ερμηνείες

Στο αποτέλεσμα αυτό συνέβαλαν τα μέγιστα οι εντυπωσιακές ερμηνείες των ηθοποιών. Ερμηνείες που δονούνταν από ρυθμό και ένταση εσωτερική. Πόσο εντυπωσιακός στις διακυμάνσεις τους ο Άδμητος του Steven Scharf, πόσο εσωτερικά δυναμική η Elsie de Brauw στον ρόλο της Τροφού, πόσο συγκρατημένα βροντερός και εξωστρεφής ο Pierre Bokma ως Ηρακλής. Ιδανικά εύθραυστη η Άλκηστη της Anne Rietmeijer, απόλυτα πειστικός ο Stefan Hunstein ως καθρέφτης του γιου του, Άδμητου.

Συμπέρασμα: Μία παράσταση ουσίας που σεβάστηκε απόλυτα τον ευριπίδειο λόγο εκπλήσσοντάς μας ευχάριστα με τα σκηνικά της ευρήματα, αλλά και τις στιβαρές ερμηνείες των ηθοποιών. Μια παράσταση απαιτητική για τον θεατή, που περισσότερο γεννά ερωτήματα, παρά δίνει απαντήσεις. Ο Ολλανδός σκηνοθέτης δε φοβήθηκε την κλίμακα της Επιδαύρου, όπως η Άλκηστη δε φοβήθηκε τον θάνατο. Και όσοι προσεγγίσαμε το έργο με πνεύμα ευρύ και διάθεση αναζήτησης, θαρρώ πως ανταμειφθήκαμε.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις