Η Ελπίδα ήταν μέσα στο κουτί της Πανδώρας – Και αυτό εξηγεί την Ιστορία της Ανθρωπότητας

Από τις 26 Μαρτίου, η Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου παρουσιάζει στο Θέατρο Χώρος μια νέα, πρωτοποριακή εκδοχή του μύθου της Πανδώρας, σε σύλληψη και σκηνοθεσία Ουίτσι.

Η παράσταση δεν αποτελεί μια τυπική αφήγηση του γνωστού μύθου, αλλά μια παράσταση-τελετουργία, που συνδυάζει την τεχνική του θεατρικού κλόουν με ένα πρωτότυπο εικαστικό λεξιλόγιο. Με απόλυτη αφοσίωση στη σωματικότητα και στην εκφραστική δύναμη της εικόνας, η παράσταση αφηγείται χωρίς λόγια την ιστορία των δεινών που καταδικάστηκε να υπομείνει η ανθρωπότητα, αλλά και την αναπόφευκτη προσδοκία της για κάτι καλύτερο: την Ελπίδα.

Ουίτσι: Τι είναι η Ελπίδα; Γιατί ήταν κι αυτή στο κουτί με όλα τα δεινά;

Ο/η/το Ουίτσι αναφέρει για τον μύθο της Πανδώρας; “Έψαχνα μια ωραία ιστορία. Κι ήρθε αυτή η ιστορία, η σκοτεινή και χαοτική, που μοιάζει τόσο απλή στην πρώτη της ανάγνωση. Καλός Τιτάνας χαρίζει στους Ανθρώπους τη φωτιά που κλέβει από τους Θεούς, κακός Θεός θυμώνει, τιμωρεί τον καλό Τιτάνα, τιμωρεί και τους Ανθρώπους δημιουργώντας την καταστροφή τους. Η καταστροφή είναι γυναίκα και λέγεται Πανδώρα, η Πανδώρα ανοίγει το κουτί με τις συμφορές και οι Άνθρωποι πλήττονται από τα δεινά που σαρώνουν τα πάντα.

Στο βάθος του κουτιού μένει η Ελπίδα. Κι ενώ όλα φαίνονται τόσο απλά αρχίζω να αναρωτιέμαι, τι είναι η Ελπίδα; Γιατί ήταν κι αυτή στο κουτί με όλα τα δεινά; Ποιο είναι το δώρο και ποια η συμφορά; Και ανακαλύπτω πως συμφορά κάποτε σήμαινε τυχαίο γεγονός, άλλοτε δυστυχές και άλλοτε ευτυχές. Και κάπου εκεί ξετυλίγεται η ιστορία της Ανθρωπότητας, η εξήγηση της ύπαρξής μας, της θέσης μας στον κόσμο, όχι ως σκοπός, αλλά ως πέρασμα, με τη ζυγαριά άλλοτε να γέρνει στο καλό κι άλλοτε στο κακό” απαντα.

Και συνεχίζει μιλώντας για το στοιχείο του θεατρικού κλόουν που φαίνεται να έχει κεντρική θέση στο έργο του. “Οι κλόουν είναι πλάσματα αγνά, σοφά μέσα στην αφέλειά τους, γελοία μέσα στην κάθε σοβαρή τους προσπάθεια. Ξεκλειδώνουν στις/στους ηθοποιούς ένα κομμάτι ελεύθερο, αυθόρμητο, χωρίς κριτική και εμπόδια.

Έτσι κι εμείς, ως θεατές, μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε κάθε τους στιγμή κάτι από την αυθεντική μας ουσία, να γελάσουμε και να συγκινηθούμε, να θυμώσουμε και να θυμηθούμε, χωρίς το βλέμμα του κριτή που κουβαλάμε συνήθως.

Στη διαδικασία της δημιουργίας μπορούμε με αυτά τα πλάσματα κάθε φορά να φτάσουμε στα άκρα, σε μια υπερβολή απόλυτα δικαιολογημένη, κι έτσι να φέρουμε στο φως στοιχεία που είναι δύσκολο να αγγίξουμε με τις λέξεις ή με απλές καθημερινές κινήσεις. Επίσης, αισθητικά, αυτές οι μάσκες, τα κοστούμια, τα χρώματα, φέρουν κάτι από τα παιδικά μας παιχνίδια, αλλά και από τις πανάρχαιες τελετές γύρω από τις φωτιές, όπου οι άνθρωποι πάντα αφηγούμαστε τις πιο παράξενες ιστορίες”.

Patroklos_Skafidas

Μία τελετουργία χωρίς λόγια

Η παράσταση παρουσιάζεται ως τελετουργία χωρίς λόγια. Τι προσφέρει αυτή η προσέγγιση στην αφήγηση του μύθου;

Ο Νίκος Φραντζέσκος απαντά πως ¨η τελετουργία στην παράστασή μας έχει κυρίως έναν επικοινωνιακό ρόλο. Μέσα από την τελετουργία επικοινωνούμε με έναν ποιητικό τρόπο αυτά που δεν μπορούμε να πούμε με τις λέξεις. Δημιουργούμε μία συνθήκη συνύπαρξης και ισχυροποιούμε τους δεσμούς ανάμεσά μας. Εξάλλου η τελετουργία συνδέεται άμεσα και με την παράδοση και με αυτό που ονομάζουμε ιερό. Για αυτό και οι θεοί στον μύθο της Πανδώρας παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας.

Οπότε, μέσα από την τελετουργική διαδικασία όλοι συνυπάρχουμε και ανακαλύπτουμε τον κοινό μας στόχο. Επιλέξαμε η ιστορία να κοινωνείται στους θεατές με έναν συμβολικό τρόπο και όχι με έναν καθημερινό. Αυτό προσφέρει και μια άλλη διάσταση. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι τελετές είναι μέρος της ζωής μας εδώ και αιώνες. Ανά τα χρόνια βέβαια η τελετουργία αλλάζει μορφές αλλά επιτελεί τον ίδιο σκοπό και εμείς την επιζητούμε διαρκώς”.

Ο μύθος της Πανδώρας ερμηνεύεται συχνά ως μια ιστορία τιμωρίας και γυναικείας ευθύνης. Μέσα από τη δική σας ματιά, πώς επανανοηματοδοτείται;

Η Αναστασία Αναγνωστοπούλου σημειώνει πως “ο μύθος της Πανδώρας, όπως και άλλοι μύθοι, παρουσιάζουν μια γυναίκα ως φορέα ευθύνης για την «πτώση» του ανθρώπινου είδους από την αθωότητα και την εισαγωγή του κακού στον κόσμο. Οι μύθοι, ωστόσο, είναι κατασκεύασμα του ίδιου του ανθρώπου και έτσι εμπεριέχουν απόψεις και κοσμοθεωρίες των εποχών στις οποίες δημιουργούνται.

Ας ελπίσουμε, λοιπόν, πως στην εποχή που βρισκόμαστε ο μύθος μιας γυναίκας που φέρει όλα τα δεινά για να τιμωρηθεί ο άνθρωπος, μας φαίνεται πλέον μικρός σαν σκέψη και έτσι, επανανοηματοδοτώντας τον, μπορούμε να φανταστούμε την Πανδώρα ως ένα σύμβολο που αντιπροσωπεύει την ανθρώπινη φύση και την αμφιθυμία που συνοδεύει κάθε επιλογή και δράση.

Ο ίδιος ο άνθρωπος που δημιουργεί αυτούς τους μύθους είναι και ο ίδιος που αναγνωρίζει ότι μπορεί η ύπαρξή του να γίνει φορέας, καθώς και αποδέκτης δεινών, αποτελώντας μια προσωπική «Πανδώρα» ή να αναζητήσει τον τρόπο να απελευθερωθεί από αυτά. Κοιτώντας επομένως το μύθο σαν μια ιστορία που μιλά για την ίδια την ανθρωπότητα και τον αέναο κύκλο καταστροφής και δημιουργίας, η Πανδώρα λαμβάνει σάρκα και οστά μπροστά στα μάτια μας, αναγνωρίζοντας πτυχές της μέσα στον καθένα μας, χωρίς να ερμηνεύεται πλέον σαν μια ιστορία γυναικείας ευθύνης αλλά ευθύνης πανανθρώπινης”.

Η Πανδώρα, στη μυθολογία, συχνά παρουσιάζεται ως η αφελής γυναίκα που ευθύνεται για όλα τα δεινά. Θεωρείτε ότι αυτή η αφήγηση συνδέεται με στερεότυπα που υπάρχουν ακόμα για τις γυναίκες σήμερα;

Η Δήμητρα Ονουφριάδου λέει πως “η Πανδώρα ήταν -σύμφωνα με τον μύθο- μία γυναίκα, η πρώτη θνητή γυναίκα για την ακρίβεια, η οποία δημιουργήθηκε και καθοδηγήθηκε από άντρες με σκοπό την εκδίκηση. Ηθελημένα ή άθελά της σκόρπισε όλες τις συμφορές στην ανθρωπότητα. Κάποια χαρακτηριστικά που της δόθηκαν, ανά τα χρόνια και αναλόγως με τις παραλλαγές των μύθων, ήταν ο δόλιος χαρακτήρας, η ομορφιά, ο πόθος, η αφέλεια και η περιέργεια για το άγνωστο.

Αν σήμερα, στερεοτυπικά πιστεύεται πως οι γυναίκες είναι ικανές για τα χειρότερα, πως είναι καλύτερο να μην κατέχουν θέσεις ευθύνης λόγω ανεπάρκειας, πως λειτουργούν με αφέλεια ή πως είναι ανίσχυρες, τότε μάλλον κάθε γυναίκα στις μέρες μας είναι μια εν δυνάμει Πανδώρα”.

Ελπίδα: Σωτήριο ή βασανιστικό δώρο;

Πιστεύετε ότι το τελευταίο δώρο που απομένει στο πιθάρι της Πανδώρας, η ελπίδα, είναι σωτήριο ή βασανιστικό για τον άνθρωπο;

Ο Γιώργος Σκαρλάτος αναφέρει πως “η Ελπίδα στην παράστασή μας απελευθερώνεται μέσα από το κουτί, ως η τελευταία συμφορά. Αναρωτιόμαστε σε πολλές πρόβες πως να την αναπαραστήσουμε και να την αντιμετωπίσουμε. Για μένα η Ελπίδα είναι μία περίπλοκη έννοια που συμπεριλαμβάνει κι άλλες.

Μπορεί να έχει συνώνυμα την πίστη, ή την προσδοκία ή και την κινητήριο δύναμη της ζωής. Σε κάθε περίπτωση, οι εκφράσεις της και οι όψεις της είναι πολλές. Σαν το δίκοπο μαχαίρι που σε κόβει κι από τις δύο πλευρές, έτσι κι η προσδοκία που εκπληρώνεται γεννά επόμενη προσδοκία, ενώ αυτή που δεν εκπληρώνεται γεννά πόνο.

Η τυφλή πίστη κλείνει τον δρόμο της εξερεύνησης και της επικοινωνίας, ενώ η έλλειψη πίστης στον άνθρωπο εγκυμονεί την παραίτηση. Η ελπίδα ότι θα έρθει κάτι καλύτερο, μπορεί να χτυπάει σε τοίχο και να ματώνει, ή αν όντως έρθει κάτι καλύτερο, ο νους μας θα γεννά μια νέα ελπίδα για κάτι επόμενο και κάτι επόμενο και ποτέ θα δεν θα υπάρξει ησυχία και πληρότητα.

Τι να γράψει όμως κανείς για τη δύναμη για ζωή που κινεί τους ανθρώπους στις πιο επιβιωτικές καταστάσεις, όπως στον πόλεμο ή την αρρώστια. Όταν για παράδειγμα στα χαλάσματα μιας γενοκτονίας, οι άνθρωποι πάνω στα συντρίμμια τους στρώνουν τα τραπέζια τους για να γιορτάσουν τη ζωή.

Τι να γράψεις για αυτού του είδους τη δύναμη; Λέγεται ελπίδα; Είναι μάταιη ελπίδα ότι μπορεί να αλλάξει ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο; Γενιές και γενιές ανθρώπων παλεύουν και ελπίζουν για έναν πιο δίκαιο, ειρηνικό, ελεύθερο κόσμο.

Μ’ αρέσει να σκέφτομαι ότι δεν ελπίζω για το μέλλον κάτι γιατί ξέρω ότι όλα κρίνονται τώρα. Βλέπω λοιπόν την ελπίδα άλλοτε σαν βάσανο, άλλοτε σαν δύναμη, ή σαν αγωνία, άλλοτε σαν κάτι που δεν καταλαβαίνω ή σαν κάτι που σου δίνει μια ώθηση να συνεχίσεις ενώ όλα γύρω μπορεί να είναι στάχτη. Και ενώ συνεχίζουμε με αυτή την ώθηση, ξέρουμε πολύ καλά μέσα μας πως οτιδήποτε και να ελπίζουμε, η ζωή είναι πάντα πιο περίπλοκη, συνεχώς αλλάζει και σίγουρα οδηγεί σε ένα τέλος και μια άλλη νέα αρχή. Με αυτά τα αισθήματα φεύγω από την τελευταία μας σκηνή που είναι κι από τις αγαπημένες μου.

Το άνοιγμα του πιθαριού απελευθερώνει τα δεινά της ανθρωπότητας. Αν το δούμε ως μεταφορά, ποια «δεινά» της σύγχρονης εποχής πιστεύετε ότι αντανακλά η ιστορία της Πανδώρας σήμερα;

Ο Βασίλης Τσαλίκης απαντά πως “όπως και τότε έτσι και τώρα, τα ίδια “δεινά” που βγαίνουν από το κουτί της Πανδώρας είναι αυτά που κατατρέχουν τους ανθρώπους και σήμερα. Έχουμε πάντα δίπλα μας τον θάνατο και τον φόβο του θανάτου, τα γηρατειά και την ασθένεια, αλλά και ο φθόνος και ο πόλεμος συμβαδίζουν ακόμη με τον άνθρωπο μερικές χιλιάδες χρόνια αργότερα.

Είναι τόσο βαθιά φυτεμένα στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης μαζί με την ελπίδα (το τελευταίο “δεινό”), που αμφιβάλλω αν θα επιστρέψουν ποτέ στο πιθάρι”.

Στην παράσταση συνδυάζετε κωμικά και τραγικά στοιχεία. Πώς λειτουργεί το χιούμορ ως εργαλείο για να μιλήσετε για μια ιστορία που έχει τόσο βαθιά τραγικές διαστάσεις;

Η Κρυστάλλη Ζαχαριουδάκη απαντά “επειδή ακριβώς έχει τόσο βαθιά τραγικές διαστάσεις δεν μπορεί να λείπει το χιούμορ. Σ αυτήν τη παράσταση όμως τα πλάσματα που αφηγούνται την ιστορία δεν χρησιμοποιούν το χιούμορ και την κωμωδία. Αυτή είναι η φύση τους. Οπότε η ιστορία αναπόφευκτα παίρνει και αστείες διαστάσεις.

Οι κλόουν αποτυγχάνουν συνεχώς ακόμα και στα απλά πράγματα, κι οι θεατές διασκεδάζουν με την αποτυχημένη προσπάθεια. Αυτό αν και αστείο, δεν είναι τραγικό; Στην παράσταση της Πανδώρας ό,τι βλέπουμε στη σκηνή δεν είναι αμιγώς κωμικό μα ούτε και τραγικό. Είναι, όπως συμβαίνει και στη ζωή, ένας συνδυασμός, που μπορεί να σε κάνει να βιώνεις και τα δύο ταυτόχρονα”.

Συντελεστές

Σύλληψη-Σκηνοθεσία-Κίνηση: Ουίτσι
Σύμβουλος δραματουργίας-Καλλιτεχνική συνεργάτις: Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου
Σκηνικά-Κοστούμια-Μάσκες: Κωνσταντίνος Χαλδαίος
Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου
Φωτισμοί: Ιωάννα Ζέρβα
Δραματολόγος παράστασης: Ευτυχία Χαραλαμπάκη
Βοηθός σκηνοθέτη/ιδος: Παυλίνα Μάρβιν
Βοηθοί σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Ευθύμης Γρόνθος, Αφροδίτη Ψυχούλη
Παίζουν (με αλφαβητική σειρά): Αναστασία Αναγνωστοπούλου, Κρυστάλλη Ζαχαριουδάκη, Δήμητρα Ονουφριάδου, Γιώργος Σκαρλάτος, Βασίλης Τσαλίκης, Νίκος Φραντζέσκος