Η τέχνη είναι ειρήνη – Συγκινεί το μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2024

Τον Νορβηγό θεατρικό συγγραφέα, Jon Fosse, βραβευμένο με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023, επέλεξε φέτος το Εκτελεστικό Συμβούλιο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου για τη συγγραφή του μηνύματος για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2024.

Στο παρελθόν οι Ζαν Κοκτώ, Άρθουρ Μίλλερ, Λώρενς Ολίβιε, Ζαν Λουί Μπαρώ, Πήτερ Μπρουκ, Πάμπλο Νερούδα, Ευγένιος Ιονέσκο, Λουκίνο Βισκόντι, Μάρτιν Έσλιν, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Αριάν Μνουσκίν, Ρομπέρ Λεπάζ, Αουγκούστο Μποάλ, Τζούντι Ντεντς και πολλοί άλλοι έχουν καταθέσει τη γραφή και τις σκέψεις τους γι’ αυτόν τον σκοπό.

Το μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2024

Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ταυτόχρονα μοιάζει με όλους τους άλλους ανθρώπους. Η ορατή, εξωτερική μας εμφάνιση είναι διαφορετική από όλων των άλλων φυσικά, αλλά υπάρχει επίσης κάτι μέσα στον καθένα από εμάς, που ανήκει μόνο σε αυτό το άτομο – που είναι μόνο αυτό το άτομο. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε το πνεύμα του ή την ψυχή του. Ή αλλιώς, μπορούμε να αποφασίσουμε να μην το χαρακτηρίσουμε καθόλου με λέξεις, απλά να το αφήσουμε ήσυχο.

Αλλά ενώ όλοι μας είμαστε διαφορετικοί μεταξύ μας, είμαστε και όμοιοι. Οι άνθρωποι από κάθε μέρος του κόσμου είναι θεμελιωδώς παρόμοιοι, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλάμε, το χρώμα του δέρματός μας, το χρώμα των μαλλιών μας.

Αυτό μπορεί να είναι κάπως παράδοξο: ότι είμαστε εντελώς όμοιοι και ταυτόχρονα εντελώς ανόμοιοι. Ίσως ο άνθρωπος να είναι εγγενώς παράδοξος, με τη γεφύρωση του σώματος και της ψυχής μας περιλαμβάνουμε τόσο την πιο γήινη, απτή ύπαρξη όσο και κάτι που υπερβαίνει αυτά τα υλικά, επίγεια όρια.

Η τέχνη, η καλή τέχνη, καταφέρνει με τον υπέροχο τρόπο της να συνδυάζει το εντελώς μοναδικό με το καθολικό. Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το διαφορετικό -το ξένο, θα μπορούσαμε να πούμε- ως καθολικό. Με αυτόν τον τρόπο, η τέχνη σπάει τα όρια μεταξύ γλωσσών, γεωγραφικών περιοχών, χωρών. Συγκεντρώνει όχι μόνο τις ατομικές ιδιότητες του καθενός, αλλά και με μια άλλη έννοια, τα ατομικά χαρακτηριστικά κάθε ομάδας ανθρώπων, για παράδειγμα κάθε έθνους.

Η τέχνη το κάνει αυτό όχι ισοπεδώνοντας τις διαφορές και κάνοντας τα πάντα ίδια, αλλά αντίθετα, δείχνοντάς μας τι είναι διαφορετικό από εμάς, άλλο ή ξένο. Κάθε σπουδαία τέχνη περιέχει ακριβώς αυτό: κάτι ξένο, κάτι που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως κι όμως ταυτόχρονα το κατανοούμε κατά κάποιον τρόπο. Περιέχει ένα μυστήριο, ας πούμε. Κάτι που μας γοητεύει και έτσι μας ωθεί πέρα από τα όριά μας και με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί την υπέρβαση που κάθε τέχνη πρέπει και να περιέχει μέσα της και να μας οδηγεί σ’ αυτήν.

Δεν γνωρίζω καλύτερο τρόπο για να φέρει κανείς κοντά τα αντίθετα. Αυτή είναι η ακριβώς αντίστροφη προσέγγιση από εκείνη των βίαιων συγκρούσεων που βλέπουμε τόσο πολύ συχνά στον κόσμο, οι οποίες υποκύπτουν στον καταστροφικό πειρασμό να εξοντώσουν οτιδήποτε ξένο, οτιδήποτε μοναδικό και διαφορετικό, συχνά χρησιμοποιώντας τις πιο απάνθρωπες εφευρέσεις που έχει θέσει στη διάθεση μας η τεχνολογία.

Υπάρχει τρομοκρατία στον κόσμο. Υπάρχει πόλεμος. Διότι οι άνθρωποι έχουν και μια ζωώδη πλευρά που καθοδηγείται από το ένστικτο να βιώνουν το άλλο, το ξένο, ως απειλή για τη δική τους ύπαρξη και όχι ως ένα συναρπαστικό μυστήριο.

Έτσι εξαφανίζεται η μοναδικότητα -οι διαφορές που όλοι μπορούμε να δούμε-, αφήνοντας πίσω μια συλλογική ομοιομορφία, όπου οτιδήποτε διαφορετικό αποτελεί απειλή που πρέπει να εξαλειφθεί. Αυτό που φαίνεται από έξω ως διαφορά, για παράδειγμα στη θρησκεία ή στην πολιτική ιδεολογία, γίνεται κάτι που πρέπει να κατατροπωθεί και να καταστραφεί.

Ο πόλεμος είναι η μάχη ενάντια σε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα σε όλους μας: το κάτι μοναδικό. Και είναι επίσης μια μάχη ενάντια στην τέχνη, ενάντια σε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα σε κάθε τέχνη.

Μίλησα εδώ για την τέχνη γενικά, όχι για το θέατρο ή τη θεατρική γραφή ειδικότερα, αλλά αυτό συμβαίνει επειδή, όπως είπα, όλη η καλή τέχνη, κατά βάθος, περιστρέφεται γύρω από το ίδιο πράγμα: παίρνει το εντελώς μοναδικό, το εντελώς συγκεκριμένο, και το καθιστά καθολικό. Ενώνει το ιδιαίτερο με το καθολικό μέσω της καλλιτεχνικής του έκφρασης: δεν εξαλείφει την ιδιαιτερότητά του, αλλά την τονίζει, αφήνοντας το ξένο και το άγνωστο να λάμψει ξεκάθαρα.

Ο πόλεμος και η τέχνη είναι αντίθετα, όπως ακριβώς ο πόλεμος και η ειρήνη είναι αντίθετα – είναι τόσο απλό. Η τέχνη είναι ειρήνη.”

Ημέρα Θεάτρου – Το μήνυμα δια στόματος Βαρνάβα Κυριαζή

Μετά από παρότρυνση του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου, τα Εθνικά του Κέντρα σε όλο τον κόσμο έχουν ζητήσει από θεατρικές προσωπικότητες να διαβάσουν το Μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου στη γλώσσα (γλώσσες) της χώρας τους.

Το Κυπριακό Κέντρο Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ΚΚΔΙΘ) επέλεξε να διαβαστεί το μήνυμα από τον βραβευμένο ηθοποιό και σκηνοθέτη, Πρόεδρο του Δ.Σ. του ΚΚΔΙΘ, Βαρνάβα Κυριαζή. [Μετάφραση στα ελληνικά από την αγγλική μετάφραση του νορβηγικού πρωτοτύπου: Γιόλα Κλείτου για το Κυπριακό Κέντρο Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ΚΚΔΙΘ)]

Ποιος είναι ο Νορβηγός συγγραφέας Jon Fosse, που έγραψε το μήνυμα για την Ημέρα Θεάτρου

Ο Jon Fosse (Γιον Φόσσε) γεννήθηκε το 1959 στο Haugesund της Νορβηγίας και από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 ζει στο Bergen.

Σπούδασε συγκριτική λογοτεχνία και δίδαξε στην Ακαδημία Δημιουργικής Γραφής στο Hordaland. Το 1983 εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα “Κόκκινο, μαύρο” το οποίο ακολούθησαν πληθώρα άλλων μυθιστορημάτων, ποιητικών συλλογών, δοκιμίων και παιδικών βιβλίων.

Το 1994 έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο “Και δε θα χωρίσουμε ποτέ”, που ανέβηκε στην Εθνική Σκηνή του Bergen. Ακολούθησαν τα: “Κάποιος θα έρθει”, “Το παιδί”, “Το όνομα”, για το οποίο τιμήθηκε με το Βραβείο ‘Ιψεν, “Η νύχτα τραγουδά τα τραγούδια της”, “Όνειρο φθινοπώρου”, “Μια μέρα καλοκαιριού”, “Παραλλαγές θανάτου”, “Χειμώνας”, “Τόσο όμορφα”, “Κορίτσι στον καναπέ” και πολλά άλλα.

Τον Αύγουστο του 2000 του απονεμήθηκε το Θεατρικό Βραβείο του Βορρά και τον Δεκέμβριο του 2003 χρίστηκε Ιππότης της Γαλλικής Λεγεώνας της Τιμής.

Σαράντα χρόνια από την πρώτη του συγγραφική προσπάθεια, ο Fosse αναγνωρίστηκε το 2023 από την επιτροπή Νόμπελ «για τα καινοτόμα θεατρικά και πεζογραφικά έργα του που δίνουν φωνή στα ανείπωτα».

Ο Fosse, το μινιμαλιστικό και υπερ-νατουραλιστικό ύφος του οποίου ανανέωσε ριζοσπαστικά το τοπίο της Νορβηγικής δραματουργίας, ήταν ανάμεσα στα μεγάλα φαβορί για το Νόμπελ την περασμένη χρονιά μαζί με την 70χρονη Κινέζα συγγραφέα Τσαν Σούε, την Καναδή ποιήτρια Αν Κάρσον και τον Ιάπωνα Χαρούκι Μουρακάμι.

Όπως είπε ο γραμματέας της Ακαδημίας καθώς ανακοίνωνε το όνομα του Φόσε, επικοινώνησε μαζί του για να τον ενημερώσει και τον βρήκε να οδηγεί στα βόρεια φιορδ της χώρας του. Στις πρώτες δηλώσεις του μετά την ανακοίνωση του βραβείου είχε πει: “Είμαι συγκλονισμένος και ευγνώμων. Θεωρώ πως είναι μια ανταμοιβή για τη λογοτεχνία που στοχεύει πάνω από όλα να είναι λογοτεχνία, χωρίς άλλη σκέψη”.