Ηλέκτρα Ελληνικιώτη: “Όσες φορές αποπειράθηκα να αναζητήσω την ευτυχία, με διέλυσε”

Η Ηλέκτρα Ελληνικιώτη κάνει ένα νέο βήμα και μετά από σημαντικές σκηνοθετικές δουλειές, αυτή τη φορά υπογράφει και τη δραματουργία της νέας παράστασης “Ο Βράχος”. Στην πρώτη της συγγραφική απόπειρα, εμπνέεται από τον “Μύθο του Σίσυφου” του Αλμπέρ Καμύ και το εμβληματικό άλμπουμ “Ανθρώπων Έργα” του Σταμάτη Κραουνάκη και της Λίνας Νικολακοπούλου, για να μιλήσει για την παράλογη εμμονή της εποχής μας με την ευτυχία, τον φόβο του θανάτου και τη μελαγχολία που υποβόσκει ακόμα και στις πιο φωτεινές μας στιγμές.

«Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο», γράφει ο Καμύ. Για την Ηλέκτρα Ελληνικιώτη, όμως, το ενδιαφέρον δεν είναι αν ο Σίσυφος είναι ευτυχισμένος, αλλά ότι “πρέπει” να τον φανταστούμε έτσι. Αυτός ο διαρκής αγώνας να νοηματοδοτήσουμε την ύπαρξη, ακόμα κι όταν όλα δείχνουν παράλογα, γίνεται η αφετηρία της παράστασης: ένα καφενείο, δύο αδέρφια με υπερφυσικές δυνάμεις, μια τραγουδίστρια, μια ηλικιωμένη γυναίκα και ένας ακίνητος βράχος.

Μια “λυπημένη κωμωδία” που ισορροπεί ανάμεσα στη φιλοσοφία και το χιούμορ, στον ρεαλισμό και τον σουρεαλισμό, στην ανάγκη μας να συνεχίσουμε να τραγουδάμε. “Γιατί, καλή η ευτυχία, αλλά δεν τραγουδιέται”.

“Πρέπει να φανταστούμε το Σίσυφο ευτυχισμένο”

H Ηλέκτρα Ελληνικιώτη μιλά για το τι την ώθησε να επιλέξει αυτό το φιλοσοφικό κείμενο ως βάση για την νέα της θεατρική δημιουργία “Το δοκίμιο του Καμύ το πρωτοδιάβασα πολύ παλιά, ανήκει κάπως στη λίστα των βασικών αναγνωσμάτων ενός θεατρικού δημιουργού. Δεν είναι ένα έργο που το διαβάζεις μια φορά και τελειώνεις μαζί του -πολύ πιθανό να επανέλθεις πολλές φορές. Ίσως και για τις ίδιες τις αναφορές του Καμύ στην τέχνη του θεάτρου, αλλά όχι μόνο. Όταν πριν ενάμιση χρόνο αποφάσισα να γράψω για πρώτη φορά, σε μια πολύωρη συζήτηση που είχαμε με τη Μαρία (που έχουμε μαζί την ομάδα “Θέρος”) ανέφερα τη γνωστή φράση από το δοκίμιο του Καμύ: “πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο”.

Έκτοτε έπαιζε συνέχεια αυτή η φράση στο κεφάλι μου, επαναλάμβανα συνεχώς το πρώτο μέρος, το “πρέπει να φανταστούμε”. Πού τονίζεται; Στο “πρέπει” ή στο “φανταστούμε“; Ένιωθα πως είναι πιο σημαντική αυτή η παρακίνηση του “πρέπει να φανταστούμε” παρά η κατάσταση ευτυχίας του Σίσυφου. Ό,τι δεν είναι σημαντικό αν είναι ευτυχισμένος ο Σίσυφος, αλλά ότι πρέπει να τον φανταστούμε έτσι. Αυτή η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από την ίδια την ευτυχία στην υποχρέωση και την ανάγκη του ανθρώπου να την φαντάζεται, γέννησε και την ιδέα αυτής της παράστασης”.

Η εμμονή της σύγχρονης εποχής με την ευτυχία είναι ένα από τα θέματα της παράστασης. Ποια είναι η δική της οπτική για την αναζήτηση της ευτυχίας;

“Έμενα η ευτυχία, όσες φορές αποπειράθηκα να την αναζητήσω, με διέλυσε. Όταν αναζητάς την ευτυχία νομίζω πως κάπως αργά ή γρήγορα ξεκινάς και να ελπίζεις και είναι συντριπτικό αίσθημα η ελπίδα όταν διαψεύδεται. Ίσως το πιο συντριπτικό από τα διαψευσμένα αισθήματα. Την ευτυχία την σκέφτομαι, και συχνά στοχάζομαι πάνω σε αυτή, αλλά δεν την αναζητώ και δεν την νοσταλγώ.

Τώρα, αναφορικά με την εποχή μας, η τόσο έντονη ταύτιση της ευτυχίας με την επιτυχία και την αυτοεκπλήρωση, μου προκαλεί μεγάλη δυσφορία. Το γεγονός δηλαδή ότι κάποιοι έχουν βρει -ή ισχυρίζονται ότι έχουν βρει- τον τρόπο για να είναι ευτυχισμένοι και ότι είναι σε θέση να το διδάξουν και σε άλλους, κυριολεκτικά με γονατίζει. Καταλαβαίνω ότι σε έναν βαθμό συμβαίνει ίσως αντανακλαστικά, ότι ίσως είναι ένας τρόπος να αντέξει κανείς, να αμυνθεί, απέναντι στην ιλιγγιώδη ταχύτητα με την οποία μας βομβαρδίζει ο πόνος, η αδικία, η καταπάτηση των δικαιωμάτων μας. Όμως ακόμα κι έτσι, δεν παύει να μου μοιάζει σαν ένα είδος πολύ ρηχής σοφίας στην καλύτερη των περιπτώσεων και σαν νεύρωση στη χειρότερη” απαντά.

Ο Κραουνάκης και η Λίνα Νικολακοπούλου…

Στην παράσταση, συνδυάζονται φιλοσοφικές αναφορές με τη μουσική του Σταμάτη Κραουνάκη και τους στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου. Πώς αυτός ο συνδυασμός υπηρετεί την αφήγηση;

Η Ηλέκτρα Ελληνικιώτη αναφέρει: “Η αλήθεια είναι ότι ελάχιστα πράγματα -αυτολεξεί- από το δοκίμιο του Καμύ ακούγονται. Πρόκειται για ένα νέο έργο, που όταν το έγραφα, περισσότερο άκουγα τον δίσκο του Σταμάτη Κραουνάκη και της Λίνας Νικολακοπούλου, παρά διάβαζα τον Καμύ. Δεν υπήρχε το έργο, δηλαδή, μέχρι να μπει στην εξίσωση το “Ανθρώπων Έργα”. Έγραφα αποσπασματικά- έναν μονόλογο, ένα σύντομο διάλογο. Στην πραγματικότητα, είχα μόνο τον τίτλο, “Ο Βράχος”, κι έκανα δοκιμές πάνω στον Σίσυφο και τον μύθο του, αποτυπώνοντας τις σκέψεις μου πάνω στο ζήτημα της ευτυχίας.

Η ιστορία μού ήρθε στα τέλη Αυγούστου, ένα μεσημέρι όταν, ενόσω ετοιμάζαμε την Κάμιρο για τη νέα χρονιά, η Μαρία ξεκίνησε να τραγουδάει τον “Βράχο“, το ενδέκατο τραγούδι του δίσκου. Έπειτα ακούσαμε όλο το δίσκο και συνειρμικά συνέδεσα κάθε τραγούδι με ένα κεφάλαιο του δοκιμίου του Καμύ. Από εκεί, γεννήθηκαν τα πρόσωπα και ο τόπος: άνθρωποι κανονικοί, της διπλανής πόρτας, όπως και στα τραγούδια του δίσκου, σε ένα μέρος κοινό, καθημερινό. Πρόσωπα και μέρη που δεν μας γεμίζουν το μάτι αλλά που αν τα δεις σε μια διαστολή του χρόνου θα αντικρίσεις κάτι πανανθρώπινο. Άκουγα τα τραγούδια αυτού του δίσκου από μικρό παιδί -γιατί μιλάμε για ένα δίσκο-ορόσημο στην ελληνική δισκογραφία- και ποτέ μα ποτέ δεν είχα αντιληφθεί πόσο επικίνδυνη είναι η απλότητα των στίχων τους, ότι δεν λένε μόνο αυτό που λένε.

Το Σίδερο για παράδειγμα, μόλις τώρα πριν λίγους μήνες διαπίστωσα ότι αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που σιδερώνει την ώρα του magic hour, αφαιρείται σκεπτόμενη τη ζωή της και όταν επανέρχεται έχει πια νυχτώσει και ανάβει όλα τα φώτα. Σκέφτηκε όλη τη ζωή της και άναψε τα φώτα… Και είναι ζεϊμπέκικο! Γιατί το μυαλό και η καρδιά της ηρωίδας του τραγουδιού, παρότι η ίδια στέκεται ακίνητη στη μέση μιας κουζίνας, το μυαλό και η καρδιά της χορεύουν ζεϊμπέκικο. Εκεί σκέφτηκα “αυτό πρέπει να κάνω: να πω μια ιστορία απλή, καθημερινή, τετριμμένη, για πρόσωπα ασήμαντα φυλακισμένα σε μια αέναη επανάληψη και ρουτίνα, που όμως κάτω από τα πόδια και τις ζωές τους θα κοχλάζει το παράλογο· που μέσα τους θα κοιμάται ένας Σίσυφος”.

Το έργο αναφέρεται σε «μια λυπημένη κωμωδία». Πώς ισορροπείτε το χιούμορ και τη μελαγχολία;

“Αυτό συνέβη κατά λάθος. Δεν ξεκίνησα να γράφω κωμωδία, αλλά προέκυψε. Νομίζω περισσότερο από αντίσταση να μην γράψω κάτι βαρύγδουπο ή γλυκανάλατο. Με βασάνιζε πολύ το να μην γράψω κάτι διδακτικό ή που θα εκβιάζει το συναίσθημα, και από αυτή μου την ανάγκη κατέληξα να αποφορτίζω τις σκηνές με κωμωδία.

Όταν πια είχα ολοκληρώσει το έργο, διαπίστωσα ότι δεν είναι ούτε δράμα ούτε κωμωδία, είναι κάτι ανάμεσα. Κι αυτό το ανάμεσα έμοιαζε να ταιριάζει και με την πρόθεση που με κινούσε απέναντι στο ζήτημα της ευτυχίας, ότι δηλαδή η ζωή δεν είναι μόνο ευτυχία ή μόνο δυστυχία, αλλά πάντα και τα δύο ταυτόχρονα. Έτσι και τα πρόσωπα του έργου κάνουν πλάκα όταν είναι πολύ λυπημένοι και μελαγχολούν όταν ξέρουν ότι μπορούν να το αντέξουν”.

Ο βράχος…

Τι συμβολίζει όμως ο βράχος και πώς επηρεάζει την εξέλιξη της δράσης;

“Γράφοντας το έργο σκεφτόμουν δύο πράγματα. Πρώτον, ότι ο Σίσυφος είναι ένα μυθικό πρόσωπο που είχε ξεγελάσει δυο φορές τον θάνατο και που όσο βαριά και να ήταν η τιμωρία του, πιο πολύ τον βασάνιζε που δεν μπορούσε να ζήσει, να ζήσει ξανά. Και δεύτερον ότι άντεχε να κουβαλάει το βράχο επειδή ήταν νεκρός, κανένας ζωντανός δεν θα άντεχε κάτι τέτοιο. Έτσι και στο έργο ο βράχος δεν είναι κάτι που μπορεί να κουβαληθεί -από τους ζωντανούς τουλάχιστον. Είναι ο τόπος του έργου. Η ιστορία εξελίσσεται μέσα σε ένα καφενείο που ονομάζεται “Βράχος”.

Οι ήρωες, δεν μπορούν να τον μετακινήσουν, μπαίνουν και βγαίνουν από αυτόν, ανάλογα με τις αντοχές τους και τα πιστεύω τους. Αλλά δεν μπορούν να γλιτώσουν από αυτόν. Μέχρι τουλάχιστον να τους χωρίσει ο θάνατος. Κανείς μας δεν γλυτώνει από τον βράχο του. Είναι η ευχή και η κατάρα του καθενός μας. Το στήριγμα και η συντριβή του. Υπάρχει κι όσο υπάρχει θα υπάρχουμε”.

Δύο αδέρφια με υπερφυσικές δυνάμεις, μια τραγουδίστρια, μια ηλικιωμένη γυναίκα – πώς συνυπάρχουν αυτοί οι χαρακτήρες στη σκηνή;

“Οι ήρωες του έργου είναι εμπνευσμένοι από μια φράση του Καμύ στο “μύθο του Σίσυφου”: «Πρόκειται για πρόσωπα που επιλέγουν να είναι ένα τίποτα (…) ούτε λίγο ούτε πολύ, τέσσερις τρελοί, ο ένας λόγω επαγγέλματος, ο άλλος εκούσια, οι δύο τελευταίοι από τα βάσανα της ψυχής: τέσσερα ταραγμένα σώματα, τέσσερα πρόσωπα της ίδιας ανθρώπινης μοίρας».

Η τραγουδίστρια, ο καλλιτέχνης δηλαδή, είναι ο τρελός λόγω επαγγέλματος. Η ηλικιωμένη γυναίκα είναι ο εκούσια τρελός, ο άνθρωπος που επέλεξε να αντικρίσει τη ζωή παράλογα. Και τα δύο αδέρφια είναι τρελοί από τα βάσανα της ψυχής, κι αυτά τα βάσανα είναι και η υπερφυσική δύναμη του καθενός. Όμως όλοι τους είναι εικόνες, εκδοχές, της ίδιας ανθρώπινης μοίρας. Είναι όλοι ο παράλογος άνθρωπος” απαντά.

«Ευτυχισμένη δυστυχία»- «δυστυχισμένη ευτυχία». Πώς ερμηνεύει αυτά τα παράδοξα στη θεατρική της αφήγηση η Ηλέκτρα Ελληνικιώτη;

“Όπως και στη ζωή. Η δυστυχία είναι η έσχατη εικόνα μιας ευτυχίας που εξέπεσε, ο δυστυχισμένος άνθρωπος χωράει την δυστυχία επειδή την αντικρίζει ως το αντίθετο της ευτυχίας. Η ευτυχία από την άλλη επισφραγίζεται από την υπόμνηση, τον κίνδυνο της δυστυχίας, ο ευτυχισμένος άνθρωπος χωράει την ευτυχία ως τη διάψευση, ως την απόκρουση της δυστυχίας”.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Κείμενο – Σκηνοθεσία: Ηλέκτρα Ελληνικιώτη
Σκηνογραφία, Κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα
Διασκευή – Ενορχηστρώσεις – Μουσική: Νίκος Τσώλης
Πρωτότυπη μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης
Στίχοι: Λίνα Νικολακοπούλου
Φωτισμοί: Ισμήνη Σταρίδα
Φωτογραφίες: Στέλιος Παπαρδέλας
Διεύθυνση παραγωγής: Τσαμπίκα Κωτούλα
Υπεύθυνη Επικοινωνίας: Ευαγγελία Σκρομπόλα
Βοηθός Σκηνογράφου: Γιάννης Τσούχλος
Artwork – Γραφιστική Επιμέλεια: Το Λάθος Φυτό

Παίζουν: Ελένη Δημοπούλου, Μαρία Μαμούρη, Χάρις Σερδάρη, Νίκος Κυπαρίσσης