Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και Μάρκελλος Χρυσικόπουλος σε μία κατανυκτική παράσταση λόγου και μουσικής

H κατανυκτική παράσταση λόγου και μουσικής “Μακάριοι οι μαστοί οι ουκ εθήλασαν…”, βασισμένη στα έργα “Via Crucis” του Φραντς Λιστ και “Ο δρόμος του Σταυρού” του Πωλ Κλωντέλ, που πρωτοπαρουσιάστηκε στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής τον Απρίλιο του 2024, αναβιώνει στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ. Η παράσταση –ανάθεση της ΕΛΣ– σε σύλληψη και μουσική διεύθυνση Μάρκελλου Χρυσικόπουλου, διασκευή και ενορχήστρωση Πάνου Ηλιόπουλου και με αφηγήτρια την ηθοποιό Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, θα παρουσιαστεί για δύο μοναδικές βραδιές στις 1 και 2 Μαρτίου 2025.

Ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος αναφέρει χαρακτηριστικά για την παράσταση πως “οταν αποφάσισα να κάνω μια παράσταση με θέμα την πορεία προς την Σταύρωση –τη Via Crucis– είχα διαβάσει και γνώριζα αρκετά για τη σύνθεση του Λιστ καθώς και για το ομώνυμο κείμενο του Κλωντέλ, αλλά τα έργα καθαυτά τα αγνοούσα πλήρως. Το μόνο που κατείχα, επικουρικά, ήταν ένα βιβλίο κάποιου Αργύρη Λιόλιου, Ιστορίες από τη χώρα του παραλόγου. Το είχα βρει παρατημένο, ή έτσι νόμισα, στη βιβλιοθήκη ενός φιλικά προσκείμενου σαλονιού και το πήρα παρορμητικά με τον ίδιο τρόπο που παίρνουμε σπίτι μας ένα γατί από τον δρόμο.

Στην επιστροφή συνειδητοποίησα πως το συγκεκριμένο γατί ήταν πολύ πιο βασανισμένο από αυτό που μαρτυρούσε το ταλαίπωρο τρίχωμα του. Διάβαζα τελικά, μια σειρά σύντομων αλλά σπαρακτικών διηγημάτων από τον θάλαμο μιας νευροχειρουργικής κλινικής, ο ρεαλισμός και η γραφικότητα των οποίων δεν τα έκανε παρά μόνο πιο σπαρακτικά, στα πρότυπα όχι τόσο μιας πορείας αλλά μάλλον μιας περιπλάνησης προς τον Γολγοθά, οριοθετημένης από καθετήρες, κατουρλιά, υποκλυσμούς, «φακελάκια»… Και πόνο”.

Και συνεχίζει εξηγώντας τον τίτλο της παράστασης “Μακάριοι οι μαστοί οι ουκ εθήλασαν…”
πως “πρόκειται για το απόσπασμα από μια φράση του Ιησού στο 23ο κεφάλαιο του κατά Λουκάν. Αρκεί να κοιτάξουμε μια οποιαδήποτε φωτογραφία από την Παλαιστίνη σήμερα, και θα καταλάβουμε όχι μόνο τον συμβολισμό, αλλά και το πλήρες νόημα του ευαγγελικού αναγνώσματος”.

Η Οδός του Μαρτυρίου ή αλλιώς Πορεία του Σταυρού (Via Crucis) είναι μια προσκυνηματική διαδρομή που αποτυπώνει στη μνήμη των πιστών την πορεία του Χριστού από το Πραιτώριο μέχρι τον Πανάγιο Τάφο. Αυτή τη διαδρομή μπορεί να την κάνει κάποιος κυριολεκτικά στην Ιερουσαλήμ ή άλλους διαμορφωμένους τόπους λατρείας, αλλά συνηθίζεται να έχει και καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, με τους πιστούς, ακολουθώντας την εικονογραφία ή την αφήγηση, να έχουν την ευκαιρία να προσευχηθούν και να διανύσουν πνευματικά τον δρόμο προς τον Γολγοθά και τη Σταύρωση.

Στις δεκατέσσερις ενδιάμεσες Στάσεις που η παράδοση της Δυτικής Εκκλησίας έχει καθιερώσει αναφέρεται η όψιμη σύνθεση Via Crucis (1874-79) του Φραντς Λιστ για σολίστ, μεικτή χορωδία και εκκλησιαστικό όργανο. Με ποιον τρόπο το προσάρμοσε ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος στη συγκεκριμένη παράσταση;

“Ο Λιστ έγραψε το έργο αυτό την τελευταία περίοδο της ζωής του. Δεν ήταν πια ο εκρηκτικός βιρτουόζος για τον οποίον οι ακροάτριες σε εκστατική μανία πετούσαν τα εσώρουχα τους – ενάμισι αιώνα πριν τον Τομ Τζόουνς. Έχουμε να κάνουμε με ένα συνθέτη σχεδόν στην έβδομη δεκαετία της ζωής του που έχοντας ήδη ζήσει την τραγική απώλεια των δύο του παιδιών, αποσύρεται σε ένα μοναστήρι έξω από τη Ρώμη.

Το Via Crucis είναι μοναδικό στην εργογραφία του Λιστ στο μέτρο που δεν χαρακτηρίζεται από εξάρσεις, ενώ συγχρόνως η αρμονική γλώσσα φτάνει στα όρια της εποχής χρησιμοποιώντας στοιχεία πεντατονικότητας και ατονικότητας. Στον μυσταγωγικό χαρακτήρα της σύνθεσης συμβάλλει επιπλέον και η επιμονή με την οποία επανέρχονται κάποιοι μουσικοί συμβολισμοί, σε χρήση ήδη από την εποχή του μπαρόκ, όπως το σχήμα του σταυρού και το τρίτονο ως diabolus in musica.

Τον έκδηλο θρησκευτικό χαρακτήρα καθώς και τον απορρέοντα μυσταγωγικό και κυρίως μυστικιστικό χαρακτήρα δεν χρειάστηκε να τους προσαρμόσουμε όσο να τους διατηρήσουμε και να τους αναδείξουμε στο συνδυασμό τους με το ομώνυμο κείμενο του Κλωντέλ” απαντά.

Η συνεργασία με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη

Και συνεχίζει μιλώντας για τη συνεργασία του με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη στη δραματουργική επεξεργασία του έργου: “Η δραματουργική επεξεργασία είναι προϊόν της συνεργασίας μας και έγινε σε τέσσερα στάδια. Στο πρώτο που θυμάμαι και πιο έντονα, σε ένα πολύ κρύο μαγαζί/αποθήκη στου Ψυρρή – έχει γίνει airbnb τώρα – με εμένα στο πιάνο και την Καρυοφυλλιά καθισμένη δίπλα, δοκιμάζοντας, επαναλαμβάνοντας, διαβάζοντας και παίζοντας ο ένας στον άλλον στην προσπάθεια να καταλάβουμε σε ποιες κοιλότητες του Λιστ ταιριάζουν οι αιχμές του Κλωντέλ.

Στο δεύτερο στάδιο, έχοντας αφήσει το έργο αδούλευτο για μερικούς μήνες, επανήλθαμε με πιο φιλικές συνθήκες θερμοκρασίας, αλλά πιο ψύχραιμοι για να αφαιρέσουμε ό,τι τελικά δεν συνέβαλε στον ρυθμό της παράστασης. Τότε προσθέσαμε επίσημα και κάποια κείμενα που λειτούργησαν περίπου όπως οι γαλακτωματοποιητές, οι χρωστικές και τα άλλα πρόσθετα τροφίμων, δίνοντας ένα αποτέλεσμα πιο ομοιογενές αλλά όχι αναγκαστικά αρραγές – στο μέτρο εννοώ που και στα δύο έργα διακρίνεται μια αποσπασματικότητα.

Στο τρίτο στάδιο δουλέψαμε πλέον με την μεταγραφή για μικρό σύνολο οργάνων και φωνητικό κουαρτέτο του συνθέτη Πάνου Ηλιόπουλου η οποία προφανώς έδωσε κάποιες νέες δραματουργικές συντεταγμένες και, τελευταίο στάδιο, οι πρόβες με όλους τους συμμετέχοντες. Χάρη στη γενναιοδωρία και την προσωπική επένδυση του καθενός, η παράσταση πήρε την τελική της μορφή”.

Το έργο μεταφέρει μηνύματα πίστης, ελπίδας και αγάπης. Πώς τα προσλαμβάνει το κοινό σε μια εποχή που η θρησκευτικότητα έχει διαφοροποιηθεί σε σχέση με το παρελθόν;

Ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος σημειώνει: “Μηνύματα πίστης σίγουρα. Μηνύματα αγάπης πιθανώς. Για μηνύματα ελπίδας δεν είμαι καθόλου σίγουρος. Τουλάχιστον όχι μιας βάσιμης ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο, αλλά περισσότερο την αντίδραση στο τώρα μιας ανθρωπότητας που νιώθει πως βρίσκεται ακόμη στον πάτο.

Λέει ο Κλωντέλ στο τέλος της παράστασης: «Είναι ανοιχτό το δημιούργημά σου, Κύριε, από ένα τραύμα βαθύ…». Αυτή η παραδοχή για την ατέλεια και την ανημποριά της ανθρώπινης φύσης διαπνέει όλο το έργο. Εν τέλει η θρησκευτικότητα μπορεί να μην έχει διαφοροποιηθεί τόσο όσο η αίσθηση ενοχής και θλίψης για ένα λαμπρό μέλλον που ποτέ δεν αξιωθήκαμε να ζήσουμε”.

Συντελεστές

Σύλληψη, μουσική διεύθυνση: Μάρκελλος Χρυσικόπουλος
Διασκευή, ενορχήστρωση: Πάνος Ηλιόπουλος
Δραματουργική επεξεργασία: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Μάρκελλος Χρυσικόπουλος
Κείμενα: Πωλ Κλωντέλ, Γιάννης Αντιόχου, Αργύρης Αντ. Λιόλιος, Ρεφαάτ Αλαρίρ, Τάσος Λειβαδίτης
Μετάφραση: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη
Σχεδιασμός φωτισμών: Χρήστος Τζιόγκας

Καρυοφυλλιά Καραμπέτη αφήγηση

Μαρία Κωστράκη υψίφωνος
Θεοδώρα Μπάκα μεσόφωνος
Χρήστος Κεχρής τενόρος
Μάριος Σαραντίδης βαθύφωνος

Φανή Βοβώνη βιολί Ι, Βανέσσα Αθανασίου βιολί ΙΙ, Κρυσταλλία Γαϊτάνου βιόλα, Δήμος Γκουνταρούλης βιολοντσέλο, Σεραΐνα Σέιδου κοντραμπάσο, Κώστας Γάτσιος κλαρινέτο, Στάθης Άννινος πιάνο, Πάνος Ηλιόπουλος εκκλησιαστικό όργανο