Μάνος Βαβαδάκης: “Η Ιστορία δεν σε διδάσκει το παρελθόν, αλλά τον εαυτό σου”

Με τα γεγονότα του ισπανικού Εμφυλίου – τότε που ένα μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης βασισμένο στον αναρχισμό μετέτρεψε για λίγο την oυτοπία σε πραγματικότητα – καταπιάνεται η νέα παράσταση των RMS MATAROA, που παρουσιάζεται στο Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν.

Το “Μικρό Αναρχικό Καλοκαίρι / Βαρκελώνη ‘36“, έχει στο τιμόνι της σκηνοθεσίας τον Ακύλλα Καραζήση και δοκιμάζει τα θεατρικά όρια με καθαρή κριτική ματιά πάνω στην ιστορία και τις ιδεολογίες.

Το NEWS 24/7 μίλησε στον ηθοποιό και σκηνοθέτη Μάνο Βαβαδάκη, ιδρυτικό στέλεχος της ομάδας RMS MATAROA, για το στοίχημα που βάζει η παράσταση, τον μεγαλύτερο σύγχρονο εχθρό μας και τα δύσκολα μαθήματα ιστορίας, που μας κάνουν να διαχειριζόμαστε καλύτερα τις “πληγές” μας.

Μεγάλωσε στο Ηράκλειο Κρήτης και αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου το 2013. Ο Μάνος Βαβαδάκης παράλληλα με τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες έχει σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στην Ιστορία, κάτι που σίγουρα τον βοηθά να εμβαθύνει στα νοήματα που φέρει η παράσταση “Μικρό Αναρχικό Καλοκαίρι”.

“Όσοι δεν θυμούνται το παρελθόν είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν” – Η “μνήμη” είναι ένας λόγος που επιλέξατε να σπουδάσετε ιστορία; Βοηθάει η γνώση αυτή στο θέατρο;

Αυτός ο αφορισμός του George Santayana δε με βρίσκει σύμφωνο. Πιστεύω πως η ανθρωπότητα είναι καταδικασμένη να συναντά το παρελθόν διαρκώς και σίγουρα ο τρόπος διαχείρισής του δεν είναι η μνήμη. Η Ιστορία δε σε διδάσκει πώς να μην επαναλάβεις τις καταστάσεις, αλλά πώς να συμβιώνεις με τις πληγές ή τη δόξα του παρελθόντος, και να τα διαχειρίζεσαι με μεγαλύτερη σύνεση.

Τώρα γιατί επέλεξα την Ιστορία ως αντικείμενο σπουδών, νομίζω έχει να κάνει με την προσωπική μου ανάγκη να κατανοήσω τη θέση μου στον κόσμο, να γνωρίσω σε βάθος τις συμπεριφορές και τις επιλογές, που με όρισαν πριν από μένα. Πώς η οικογένειά μου βρέθηκε στην Κρήτη από τη Βενετία, η πορεία της, πώς καθορίστηκε το πλαίσιο των οικογενειακών πολιτικών, η παραίτηση του προπάππου μου μετά τις εκλογές του 1920, κ.α.

Το στοίχημα της παράστασης είναι οι θεατές να βγαίνουν γεμάτοι επιθυμία για γνώση και συζήτηση. “Να διαβάζουμε, να διαβάζουμε και πάλι να διαβάζουμε”. Να γίνει η στάση μας ως πολίτες περισσότερο ενεργή.

Η Ιστορία για τους Κρητικούς είναι κάτι παραπάνω από μάθημα στο σχολείο, λειτουργεί σαν πυξίδα ζωής. Ο Σπύρος Ασδραχάς, που είχα την τύχη να έχω καθηγητή στο μεταπτυχιακό μου, όταν έμαθε πως είμαι Κρητικός και το θέμα μου έχει να κάνει με την κρητική ιστορία, γέλασε και μου είπε πως ήταν σίγουρος πως δε θα αποτελούσα εξαίρεση του σοβινισμού των Κρητικών ιστορικών, όπως και των Επτανήσιων, που ήταν ο ίδιος. Οι σπουδές μου πάντως μου επέτρεψαν να αντιλαμβάνομαι πάντα τα θεατρικά έργα ή το υλικό μιας παράστασης εντός ενός ευρύτερου πλαισίου αντιλήψεων και γεγονότων.

Το “Μικρό Αναρχικό Καλοκαίρι/Βαρκελώνη ‘36” καταπιάνεται με τα γεγονότα του Ισπανικού Εμφυλίου. Σε ποιο σημείο πιστεύετε ότι το θέμα αυτό “αγγίζει” το σύγχρονο κοινό;

Η Ισπανία εκείνων των χρόνων αποτελεί το πεδίο σύγκρουσης όχι μόνο των δυνάμεων της εποχής, αλλά και διαφορετικών πολιτικών αντιλήψεων για την οργάνωση της κοινωνίας. Ακόμα και για τους ιστορικούς αποτελεί μεγάλη πρόκληση η μελέτη των πηγών, διότι τα ψέματα και η προπαγάνδα αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό.

Στην παράσταση λοιπόν δεν κάνουμε μάθημα ιστορίας, ούτε το ζητούμενο είναι ο θεατής να διδαχθεί την ιστορία του ισπανικού εμφυλίου. Προσπαθούμε να επιτελέσουμε μια βασική παράμετρό της. Η Ιστορία δε σε διδάσκει το παρελθόν, αλλά τον εαυτό σου. Το στοίχημα της παράστασης είναι οι θεατές να βγαίνουν γεμάτοι επιθυμία για γνώση και συζήτηση. “Να διαβάζουμε, να διαβάζουμε και πάλι να διαβάζουμε”. Να γίνει η στάση μας ως πολίτες περισσότερο ενεργή.

Πρόσφατα λόγω των εκλογών στη Γαλλία συζητήθηκε πολύ το θέμα της ανόδου ακροδεξιών πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη. Ποια είναι η δική σας τοποθέτηση (και υπό το πρίσμα της παράστασης ίσως);

Η πόλωση είναι ένα από τα προβλήματα της σύγχρονης ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής. Προσωπικά αισθάνομαι μια μοναξιά, μια μοναχικότητα που συντροφεύει όλους όσοι αισθάνονται μακριά από τα κόμματα, όσοι υπερασπίζονται τις αξίες του κοινοβουλευτισμού και της δημοκρατίας, τις κατακτήσεις του μεταπολεμικού κόσμου στο επίπεδο των δικαιωμάτων και επιθυμούν μια διαρκή κοινωνική ζύμωση.

Για μένα ο μεγαλύτερος εχθρός που προβάλλει πάλι είναι η “ιδεολογική” τύφλωση κι ο φόβος του Άλλου.

Πώς ήταν η συνεργασία με τον Ακύλλα Καραζήση στην καρέκλα του σκηνοθέτη;

Με τον Ακύλλα μας συνδέει, μιλώ εκ μέρους όλων μας, βαθιά φιλία και πνευματική συγγένεια. Ξεκίνησε δάσκαλός μας στη σχολή, ήταν σκηνοθέτης μας σε παλιότερες παραστάσεις, αλλά πια αυτή η σχέση ωρίμασε, πέρασε σε άλλο επίπεδο και σήμερα δουλεύουμε μαζί ως συνεργάτες και φίλοι. Είναι ελπιδοφόρο να συναντάς στη ζωή σου έναν άνθρωπο με μεγαλύτερη εμπειρία από σένα, που παραμένει μαθητής και παιδί στην ψυχή. Προσωπικά, η στάση του μου δίνει κουράγιο για την διαρκή ανατροπή αυτού που ονομάζουμε «επιτυχία».

Πείτε μας μια σκηνή χαρακτηριστική της παράστασης ή μία σκηνή που σας συγκινεί ιδιαίτερα.

Ένα κομμάτι της ιστορίας που αφηγούμαστε, το οποίο με συγκινεί, είναι ο τρόπος που ξεκίνησε ο ισπανικός αναρχισμός. Ένας Ιταλός, ο Τζουζέπε Φανέλλι, παρακινούμενος από τον Μπακούνιν, ξεκινά ένα ταξίδι στην Ισπανία προκειμένου να μεταφέρει τις αξίες του αναρχισμού. Κι όπου σταματά, κηρύσσει τις ιδέες του, στα Ιταλικά. Δεν μιλάει Ισπανικά και σίγουρα όχι τις τοπικές διαλέκτους των χωριών της Ιβηρικής, κι όμως κατορθώνει να εμφυσήσει την αναρχική πνοή απ’ όπου περνάει. Αυτή η σκέψη με συγκινεί. Πώς η φλόγα ενός, ξεπερνά τα φράγματα της γλώσσας και μπορεί τελικά να μιλήσει για κάτι οικουμενικό, που το ακούς πρώτα με την ψυχή. Όπως κάνει κι η τέχνη.

Υπάρχει κάποιο σημείο στην προετοιμασία της παράστασης που ήταν πιο απαιτητικό/δύσκολο από ό,τι περιμένατε;

Η μεγαλύτερη δυσκολία αυτής της δουλειάς είναι πως δεν υπάρχει «παράσταση» με τους όρους που έχουμε συνηθίσει. Υπάρχει τόση ελευθερία στη σύνθεση της δραματουργίας κάθε βράδυ, που απαιτεί απόλυτη αφοσίωση και συγκέντρωση. Και φυσικά να παλέψεις με την αποτυχία. Αυτό είναι κι ένα στοίχημα που έχουμε βάλει. Δεν ξέρω αν προτείνουμε τίποτα καινούριο, αλλά παίρνουμε το ρίσκο μιας εκ προοιμίου αποτυχίας. Το μεγαλύτερο στοίχημα είναι οι παραστάσεις της Κυριακής, αυτές που ονομάζουμε μακράς διαρκείας, long version.

Με συγκινεί η σκέψη πώς η φλόγα ενός, ξεπερνά τα φράγματα της γλώσσας και μπορεί τελικά να μιλήσει για κάτι οικουμενικό, που το ακούς πρώτα με την ψυχή. Όπως κάνει και η τέχνη.

Εκεί επιχειρούμε σε ακραίο βαθμό την σύνθεση υλικών της δραματουργίας, με προσωπική ελευθερία που ποτέ δεν παραχωρείται από σκηνοθέτη σε παράσταση. Γι’ αυτό κι έχει πεντάωρη διάρκεια, ώστε να υπάρχει το χρονικό περιθώριο για συνεχείς δοκιμές. Κι οι θεατές είναι επίσης ελεύθεροι να μπαινοβγαίνουν, να ζητήσουν την επανάληψη μιας σκηνής που δεν κατάλαβαν, να συμμετέχουν στη συζήτηση που ανοίγουμε, να υπάρχουν κι αυτοί ελεύθεροι σε αυτό που ονομάζουμε θέατρο, κι όχι αναγκασμένοι να κάθονται σε μια σκοτεινή αίθουσα και να λαμβάνουν ως δεδομένο το σκηνικό συμβάν.

Τι θα θέλατε να πάρει μαζί του ο θεατής από την παράσταση “Μικρό Αναρχικό Καλοκαίρι”;

Εύχομαι, και μακάρι, οι θεατές μας να νιώσουν τόσο ελεύθεροι και χαλαροί, όσο εμείς στη σκηνή που παίζουμε κάτι για αυτούς. Να συλλογιστούμε μαζί πάνω στις έννοιες της ελευθερίας, της κοινωνικής συγκρότησης, της ουτοπίας και αν τελικά είμαστε ευτυχισμένοι με τη ζωή μας.

Οι ομάδες, λένε, κάνουν τις επιτυχίες. Πόσο σημαντικό είναι να δουλεύετε με άτομα που είναι κάτι περισσότερο από συνεργάτες; Γιατί ονομάσατε την ομάδα MATAROA;

Το παράδοξο με τη δική μας ομάδα, είναι πως δε συγκροτήθηκε αμέσως μετά τις σπουδές μας. Είμασταν φίλοι που άλλοτε δουλεύαμε μαζί κι άλλοτε οι προσωπικές μας επιλογές μας απομάκρυναν επαγγελματικά. Υπήρχε όμως αυτή η κοινή αντίληψη, η κοινή σκέψη για το θέατρο και τον τρόπο που πρέπει να συμβαίνει. Το 2020 ξαναβρεθήκαμε όλοι μαζί για να ετοιμάσουμε το Μικρό Αναρχικό Καλοκαίρι.

Ο εγκλεισμός και η διατάραξη των εργασιακών σχέσεων μέσα σε αυτό το διάστημα, μας έκαναν φανερό πως η απάντηση στον φόβο ήταν η αυτο-οργάνωση. Είμαστε μαζί για να κάνουμε θέατρο όπως το αγαπάμε, προστατεύοντας το από όλα αυτά που μας το κάνουν απωθητικό.

Το MATAROA, εκείνο το θρυλικό πλοίο που μετέφερε το 1945 στο Παρίσι νέους γεμάτους όνειρα για ζωή, βάφτισε τη δική μας κιβωτό στο ταξίδι προς την ευτυχία, προς τη δική μας ουτοπία.

«Μικρό Αναρχικό Καλοκαίρι / Βαρκελώνη ‘36» – Λίγα λόγια για την υπόθεση

Ο Τζωρτζ Όργουελ τρώει μια σφαίρα στο λαιμό. Ο Αντρές Νιν δολοφονείται. Ο Λόρκα εκτελείται. Επτά διαφορετικοί θάνατοι για τον Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι, τον θρυλικό ηγέτη των αναρχικών. Ο Τρότσκι καταδικάζει το POUM. Ο Στάλιν αρπάζει τον ισπανικό χρυσό. Ο Χίτλερ ακούει Βάγκνερ στο Μπάιροϊτ. Ο Φράνκο και ο Πρίμο ντε Ριβέρα θαμμένοι δίπλα δίπλα. Ένα παιδί θυμάται τις μέρες στον αναρχικό παιδικό σταθμό. Βαρκελώνη. Το φως που καίει.

Δύο οι επιλογές θέασης